Ο Μαξ Μέρτεν ήταν ανώτατος εισαγγελέας της ναζιστικής Γερμανίας. Ήρθε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη το 1942 για να αναλάβει την εποπτεία της εκδίωξης των Εβραίων της Μακεδονίας, θέση που διατήρησε ως το 1944 που μετατέθηκε στην Γιουγκοσλαβία. Ο Μέρτεν διασκέδαζε την επιβολή καταναγκαστικής εργασίας στους Εβραίους, ενώ με μεγάλη χαρά υπέγραψε διάταγμα για τη μεταφορά των Εβραίων της περιοχής σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και την καταστροφή των περιουσιών τους. Η ενοχή του για τα εγκλήματα αυτά είναι πέραν πάσης αμφιβολίας.
Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Μέρτεν συνελήφθη από Αμερικάνους και φυλακίστηκε. Το 1946 οι ΗΠΑ πρότειναν την παράδοση του Μέρτεν στην Ελλάδα όπως άλλωστε προέβλεπε η συμφωνία περί επιστροφής των εγκληματιών στις χώρες που εγκλημάτησαν. Ο Μέρτεν όμως δεν προσήχθη λόγω μιας απρόσμενης απροθυμίας τόσο των Αμερικανών όσο και των Ελλήνων να περάσει από δίκη με αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Γερμανία και να επανενταχθεί στην κοινωνία. Οι νέες συνθήκες που έθετε το ψυχροπολεμικό περιβάλλον σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αν όλοι οι εγκληματίες πολέμου φυλακίζονταν, η Γερμανία θα ήταν άδεια, ευνοούσαν την επανένταξη εγκληματιών πολέμου στην γερμανική κοινωνία. Αυτή η σιωπηρή συμφωνία δεν ήταν αποδεκτή από όλους τους Γερμανούς πολίτες οι οποίοι φοβούνταν ότι δεν άλλαξε τίποτα. Μέχρι το 1957 είχαν αδειάσει όλες οι φυλακές Άγγλων, Γάλλων και Αμερικανών.
Ο Μέρτεν αποφάσισε να ταξιδέψει στην Ελλάδα παρά το ένταλμα σύλληψης που εκκρεμούσε. Ο λόγος δεν είναι σαφής. Ίσως ο φιλάργυρος ναζί επέστρεψε στην χώρα για να αναζητήσει περιουσίες Εβραίων που είχε κρύψει. Το 1957 ο Μέρτεν πάτησε ελληνικό έδαφος και συνελήφθη παρά τις διαβεβαιώσεις από την γερμανική πρεσβεία ότι δεν κινδύνευε. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έσπευσε να διαβεβαιώσει τους δυτικογερμανούς ότι θα φρόντιζε ο ίδιος να εκδοθεί ο Μέρτεν στην Γερμανία το συντομότερο δυνατόν. Το Νοέμβριο του 1958 ο Καραμανλής προχώρησε στη σύναψη οικονομικής συμφωνίας με τον Γερμανό Καγκελάριο Αντενάουερ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ελλάδα πήρε 200 εκατομμύρια μάρκα με επιτόκιο 6% και εξασφάλισε την είσοδο γερμανικών εταιρειών όπως η Siemens στην ελληνική αγορά. Ο Καραμανλής από την άλλη, υποσχέθηκε ότι θα αποσύρει όλες τις διώξεις σε βάρος του Μέρτεν.
Τον Γενάρη του 1959 έφτασε στη Βουλή ένα νομοσχέδιο- ντροπή, το «νομοσχέδιο περί τροποποιήσεως της νομοθεσίας για τα εγκλήματα Πολέμου». Αυτό προέβλεπε ότι «αναστέλλεται αυτοδικαίως και χωρίς να απαιτείται απόφασις τις δικαστηρίου, πάσα δίωξις Γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και η εκτέλεσις πάσης ποινής ή το υπόλοιπον ταύτης». Ο υπουργός δικαιοσύνης, Κωνσταντίνος Καλλίας, στήριξε ένθερμα το νομοσχέδιο καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να αναπτυχθούν ανενόχλητες οι σχέσεις της Ελλάδας με την Γερμανία. Η πράξη αυτή της κυβέρνησης κατακρίθηκε έντονα από τους Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, Ηλία Τσιριμώκο και Σταύρο Ηλιόπουλο. Οι κάτοικοι των Καλαβρύτων, προσβεβλημένοι από αυτό το νομοσχέδιο, αντέδρασαν για να λάβουν απάντηση από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο ότι η σφαγή ήταν αντίποινα για την εκτέλεση Γερμανών αιχμαλώτων.
Η δίκη του Μέρτεν ξεκίνησε το Φλεβάρη του 1959 με τον ίδιο να μπαίνει στην αίθουσα να δηλώνει χαμογελαστός ότι είχε έγγραφο της ελληνικής στρατιωτικής αποστολής στο Βερολίνο από το 1947 που αποδείκνυε τη μη ύπαρξη κατηγοριών σε βάρος του στην Ελλάδα. Ο Μέρτεν κρίθηκε ένοχος το Μάρτη του ίδιου έτος με ποινή τα 25 έτη για τα εγκλήματα σε βάρος των Εβραίων. Η κυβέρνηση Καραμανλή όμως δεν είχε ολοκληρώσει τις προσπάθειες. Το φθινόπωρο του ίδιου έτους κατατέθηκε τροποποίηση του προηγούμενου νομοσχεδίου που προέβλεπε την αποφυλάκιση εγκληματιών πολέμου που κρατούνταν σε ελληνικές φυλακές. Η Βουλή πήρε φωτιά. Δημοκρατική Ένωση και ΕΔΑ κατηγόρησαν την κυβέρνηση, ενώ ο Κανελλόπουλος επέμενε ότι έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στη σημερινή Γερμανία και ότι ο ναζί εγκληματίας πολέμου έπρεπε να επιστρέψει στη χώρα του. Ο Μέρτεν επέστρεψε στην χώρα του και δικάστηκε χωρίς να καταδικαστεί.
Τον επόμενο χρόνο, γερμανικές εφημερίδες δημοσιεύουν συνεντεύξεις του Μέρτεν που εκτόξευε κατηγορίες κατά του Κωνσταντίνου Καραμανλή καθώς και του υπουργού Εσωτερικών Δημητρίου Μακρή και της συζύγου του, ότι ήταν έμμισθοι πληροφοριοδότες των γερμανικών αρχών. Η κυβέρνηση βρισκόταν με την πλάτη στον τοίχο και έκανε διαρκώς δηλώσεις διαψεύδοντας τις κατηγορίες. Οι γερμανικές εφημερίδες είχαν και άλλα βέλη στη φαρέτρα τους. Προχώρησαν σε νέο δημοσίευμα που κατηγορούσε και τον υφυπουργό άμυνας Γεώργιο Θεμελή. Η υπόθεση οδηγήθηκε σε γερμανικά δικαστήρια στα οποία ο Μέρτεν αρνήθηκε να καταθέσει και καταδικάστηκε ερήμην για συκοφαντική δυσφήμιση. Οι κατηγορίες σε βάρος του ζεύγους Μακρή αποδείχτηκαν σε αντίθεση με αυτές σε βάρος του Καραμανλή που έμειναν ανεπιβεβαίωτες.
Εβελίνα Παπαδοπούλου, Ιστορικός
Πηγές εικόνων:
4) https://www.kathimerini.gr/world/825108/i-ypothesi-max-merten/
