Υφαίνοντας την βία του συνόρου | Χρύσα Χατζηκανέλλου – Γαζή

Στο διάστημα 2000-2013, 11,7 εκατομμύρια άνθρωποι επιδίωξαν να ταξιδεύσουν παράνομα προς τις ΗΠΑ μέσω του Μεξικό, ενώ 2721 παρατημένοι σωροί έχουν εντοπιστεί στην νότια Αριζόνα εκ των οποίων πάνω από 800 παραμένουν δίχως ταυτοποίηση. Η έρημος ως χωρικότητα παραγωγής θανάτου στις σωματικότητες των διασχιστών του συνόρου χρησιμοποιείται από την πολιτική της ΗΠΑ ως η κατεξοχήν μεταναστευτική πολιτική. Το φονικό όπλο κατά των μεταναστευτικών ροών είναι οι αφόρητα υψηλές θερμοκρασίες που φτάνουν τους 55 βαθμούς Κελσίου, τα επακόλουθα συμπτώματα της αφυδάτωσης και της ηλίασης, τα θανατηφόρα φίδια και οι σκορπιοί, οι ληστές της ερήμου, τα όρνια που περιμένουν υπομονετικά να καταβροχθίσουν τις λείες των όντων που χαροπαλεύουν.

Η  κυβέρνηση της Αμερικής το 1993 εφάρμοσε την συνοριακή πολιτική ‘’Πρόληψη δια της αποτροπής’’ για να διαχειριστεί τοπικά το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης στο Τέξας. Έναν χρόνο αργότερα υιοθετήθηκε ως κύρια μεταναστευτική πολιτική των συνόρων ΗΠΑ-Μεξικό. Η πολιτική αυτή όριζε την ανέγερση συνοριακών τειχών κυρίως στις αστικές περιοχές, στρατηγική που οδήγησε τους διασχιστές συνόρων στο να ακολουθούν μονοπάτια που δεν θα εμπεριείχαν τέτοιου είδους εμπόδια. Ως αποτέλεσμα η διάσχιση της ερήμου Σονόρα ήταν αναγκαιότητα για το πέρασμα από το Μεξικό στις ΗΠΑ. Η ορατότητα των μεταναστών επισκιάστηκε με πανουργία αφού πλέον οι ροές κινητικότητας έμεναν μακριά από τον αστικό ιστό. Μέχρι σήμερα τεράστια υπερυψωμένα τείχη έχουν επανδρώσει τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού. Η συνολική έκταση του εθνικού εδαφικού συνόρου ανέρχεται στα 3.145 χιλιόμετρα εκ των οποίων τα 1.100 αποτελούνται από “εμπόδια” με σκοπό την καταστολή της παράνομης μεταναστευτικής κινητικότητας από το Μεξικό στις ΗΠΑ. Η έρημος και οι συνθήκες που υφίστανται σε ένα τόσο αφιλόξενο περιβάλλον οδήγησαν στον αφανισμό ζωών χωρίς την διαμεσολάβηση κάποιας κρατικής δύναμης, αλλά του ίδιου του φυσικού συνόρου. Η ‘’Πρόληψη δια της αποτροπής’’  χρειάζεται το «υβριδικό συλλογικό» για να διαχειριστεί στα σώματα των μεταναστών. Η έννοια του «υβριδικού συλλογικού» χρησιμοποιείται από τον De Leon στο βιβλίο του “The Land of the Open Graves: Living and Dying on the Migrant Trail (2015)”. Με βάση τον De Leon είναι ένα σύστημα επιτέλεσης δράσης στο οποίο συμμετέχουν ετερογενείς μεταξύ τους δρώντες τόσο ανθρώπινοι όσο και μη. Το ίδιο το περιβάλλον και οι συνθήκες του αναγνωρίζονται ως φορείς δράσης αλληλοδιαπλέκονται με πολύπλοκους τρόπους και επιτρέπουν την πραγμάτωση συγκεκριμένων καταστάσεων. Το υβριδικό συλλογικό υφαίνει τον θάνατο συνδυάζοντας την ετερογενή δράση με την τυχαιότητα. Η ακολουθούμενη μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ καταφέρνει να παράγει δομική βία χρησιμοποιώντας την περιβαλλοντική δομή της ερήμου.

Σύμφωνα με την έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με τίτλο «Desperate Journeys», στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου 2018, περισσότεροι από 1.600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη. Μόνο σε δύο ημέρες, την 19η και την 20η Ιουνίου, περισσότεροι από 200 μετανάστες πνίγηκαν στην κεντρική Μεσόγειο. «Για μια ακόμη φορά αυτή η έκθεση επιβεβαιώνει ότι η Μεσόγειος αποτελεί ένα από τα πιο θανατηφόρα θαλάσσια περάσματα παγκοσμίως», δήλωσε η Διευθύντρια του Γραφείου Ευρώπης της Ύπατης Αρμοστείας, Pascale Moreau. Το σύνορο στην περιοχή της Μεσογείου είναι υδάτινο, ωστόσο η πολιτική που ακολουθείται εμφανίζει αρκετές ομοιότητες με αυτή που εξετάσει ο De Leon. Το υβριδικό συλλογικό θα μπορούσε να θεωρηθεί εδώ αυτό το μείγμα δράσης που παράγεται από το υδάτινο περιβάλλον της θάλασσας (ενδεικτικά από τις καιρικές συνθήκες, την  εποχή διαπέρασης του συνόρου, το υδάτινο μονοπάτι που θα ακολουθηθεί από τους διασχιστές του συνόρου, των εφοδίων που θα έχουν καταφέρει να έχουν μαζί τους, της ταυτότητας των ατόμων που διαπερνούν το σύνορο και μυριάδες άλλα στοιχεία που αποτελούν κομμάτια ενός παζλ το οποίο δεν έχει σταθερή μορφή αλλά μεταβάλλεται διαρκώς). Αυτό το μείγμα στοιχείων επιδρά με έναν πολύ απτό τρόπο στα σώματα των ‘’παράνομων ταξιδευτών’’: τους σκοτώνει. Αυτός ο θάνατος στην δήλωση της Διευθύντριας του Γραφείου Ευρώπης της Ύπατης Αρμοστείας αποδίδεται στην δομική κατασκευή της Μεσογείου «ως θανατηφόρας θάλασσας». Φαίνεται οι ζωές των μεταναστών να έχουν κατασπαραχθεί από τα κύματα της “θανατηφόρας θάλασσας”.

Όπως υποστηρίζει ο De Leon αυτή η απόδοση ευθύνης του θανάτου αποτελεί ένα στάδιο της πολιτικής του συνόρου. Η πολιτική αυτή γνωρίζει πολύ καλά τα δομικά χαρακτηριστικά που απαρτίζουν το υδάτινο περιβάλλον της Μεσογείου και τα χρησιμοποιεί αφήνοντάς να αδράξουν στα κορμιά των προσφύγων το έργο τους. Το έργο αυτό όπως είδαμε συνεπάγεται πολλές φορές θάνατο. Η έννοια της θανατοπολιτικής του Mbembe θα φανεί βοηθητική σε αυτό το σημείο. Η πολιτική αυτή σχετίζεται με τη δύναμη που έχει η κυριαρχία του συνόρου, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί μετανεωτερικά, να αποφασίζει ποιος έχει το δικαίωμα στην ζωή. Με βάση τον Mbembe αυτή η θανατοπολιτική κάνει χρήση των νέων μορφών τεχνολογίας για τον καλύτερο έλεγχο των σωμάτων αυτών που περνάνε παράνομα κάποιο σύνορο. Η Ύπατη Αρμοστεία πιθανόν να γνωρίζει των αριθμό των σωμάτων που πέθαναν σε δύο μέρες χρησιμοποιώντας τέτοιου είδους μηχανισμούς παρακολούθησης και επιτήρησης. Η πλαισίωση της κατάστασης αυτής με όρους κατάστασης εξαίρεσης (Agamben) επιτρέπει στις Αρχές επικαλούμενες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης να βρίσκουν χώρο ώστε να αναστείλουν την νομική προστασία που συνεπάγεται η έννοια του ατόμου και να ερμηνεύουν την ζωή των παράνομων ταξιδευτών με όρους γυμνής ζωής. Μιας ζωής που εξαιτίας της έλλειψης της ιδιότητας της πολιτότητας δεν μετράει τόσο και αφήνεται να κατασπαραχθεί από την βία του (υδάτινου) συνόρου.

Θα συνεχίσω δανειζόμενη την έννοια της ‘’νεκροβίας’’ η οποία αναφέρεται στην βία που ασκείται στην σωρό, στο σώμα του ανθρώπου που έχει φύγει από την ζωή. Η μορφή βίας αυτή, όπως επισημαίνει και ο Φουκώ, υπάρχει από την αρχαιότητα όπου οι αυτουργοί του θανάτου υπέβαλλαν το νεκρό σώμα σε διαδικασίες βεβήλωσης με σκοπό να το στιγματίσουν και να το υποβιβάσουν σε ένα είδος ‘’κακού’’ θανάτου, εξυψώνοντας τους εαυτούς τους. Στην παρούσα υπόθεση θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η θανατοπολιτική (Mbembe) επεκτείνεται πέρα από την στιγμή του θανάτου των προσφύγων. Τα νεκρά σώματά τους είναι εκτεθειμένα στο άγνωστο και στις διεργασίες που η θάλασσα (ή η έρημος) θα εκτελέσει στα κορμιά τους. Η πολιτισμική σημασία της έλλειψης της σωρού είναι σαν να καταδικάζει το πρόσωπο σε μία εκτεταμένη νεκροβία που εμποδίζει την ομαλή διαβατήρια μετάβαση από το στάδιο της ζωής σε εκείνο του θανάτου. Φαίνεται σαν η κατάσταση της μη πολιτότητας να παρατείνεται ακόμα και μετά θάνατον. 

Χρύσα Χατζηκανέλλου-Γαζή, Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Πηγή Εικόνας: https://www.klik.gr/uploads_image/2017/03/01/p1ba5ktt4713vp1mt1cj399r1igc_900.jpg?fbclid=IwAR2kiSnVus2-5U3aGEWnXtkIUZz2zIe03k80SUmUygmO67qmZeZnpDWp3LE