1) Σε μία εποχή και σε μία κοινωνία όπου η ποίηση και η λογοτεχνία θεωρούνται από πολλούς περιθωριακά αντικείμενα, υπάρχει ακόμη χώρος ενασχόλησης με αυτά; Και αν ναι, που απευθύνονται;
Δεν θεωρούνται απλώς περιθωριακά, αλλά εκτός τόπου και χρόνου. Έστω και η ανάγνωση ποίησης θεωρείται ένα αδύναμο σημείο, ένα περίεργο ενδιαφέρον, κάτι σαν σαθρό θεμέλιο σε μια προσωπικότητα. Επομένως, μάλλον είναι πράξη επαναστατική να διαβάζεις και να γράφεις ποίηση. Είσαι ο δακτυλοδεικτούμενος ευαίσθητος, κάπως δήθεν αναγνώστης και γραφιάς, μποέμ ανάλγητος συγχρόνως, ακανόητος, εντελώς ερωτευμένος. Βέβαια, να διαχωρισούμε εδώ τη θέση μερικών που γράφουν και επιθυμούν να γίνουν διάσημοι ως μεγάλοι διανοητές. Κανείς ποιητής δεν μπορεί να θέλει να γίνει διάσημος. Είναι δυο αντικρουόμενες καταστάσεις. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα, επίσης ακανθώδες.
Οι ποιητές είναι ένα παρατσούκλι πια. Πονούν, μάχονται με λέξεις, κλαίνε, τρώνε από τον αέρα που αναπνέουν. Όλα αυτά είναι αποκρουστικά αν όχι παρωχημένα.
Για να κατανοήσεις την ποίηση και για να γράψεις κλείνεις τα παράθυρα του σπιτιού σου. Σε ένα κόσμο που δείχνουμε τα πάντα στους άλλους για λάθος λόγους με σκληρούς τρόπους, αυτό είναι μια ανάγκη που δεν μπορείς να ξεφύγεις. Τον ρατσισμό όμως θα τον δεχτείς χέρι χέρι στο ταξίδι αυτό.
Απεθύνονται σε όσους αναζητούν τη ζωή έξω από κινηματογραφικά κλισέ και λιτοδίαιτα βιβλία αυτοβελτίωσης. Αυστηρά και καθολικά σε όλους όσους θέλουν.
2) Οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες τείνουν να παραγκωνίζονται διαρκώς από το εκπαιδευτικό σύστημα. Συμφωνείτε με αυτή την προοπτική; Μήπως οι ανθρωπιστικές επιστήμες θα έπρεπε να έχουν περίοπτη θέση;
Δεν συμφωνώ καθόλου. Θεωρώ ότι πρέπει να κατέχουν την ίδια ακριβώς θέση με τις θετικές επιστήμες, καθώς και με μαθήματα που σχετίζονται με την πληροφορική και γενικότερα τη τεχνολογία. Αλλιώς η βασική παιδεία εργαλοποιείται και ο μαθητής δεν δέχεται ολοκληρωμένα ερεθίσματα. Το σχολείο θα έπρεπε να είναι πόλος αναζήτησης του εαυτού μας και του κόσμου. Λέμε όχι σε ένα στείρο εξεταστικό κέντρο με αγχωμένους μαθητές που προσπαθούν να πετύχουν. Λέμε ναι σε εκκολαπτόμενους αναγνώστες και σκεπτόμενους ανθρώπους. Πώς μπορεί να γίνει αυτό χωρίς τη λογοτεχνία σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, δεν μπορώ να διανοηθώ. Δεν μπορώ να διανοηθώ όμως οι θεωρητικές επιστήμες να καταλύσουν τις θετικές. Θα ήταν αισχρό.
3) Κλασικός σημαίνει διαχρονικός. Σε μία εποχή, όπου στο όνομα του μοντερνισμού ελλοχεύει πολλές φορές η χυδαιότητα, πώς προσδιορίζετε ένα υγιές κοινωνικό πρότυπο;
Δεν πιστεύω στη λέξη χυδαιότητα. Είναι κάπως επικίνδυνη η χρήση της -τη χρησιμοποιώ πολύ σπάνια. Δεν πιστεύω ούτε στην ύπαρξη κοινωνικών προτύπων που οδηγούν σε υγεία ή ευφορία ή σωστή θέση. Θεωρώ πως έχει έρθει η ώρα για πλήρη διαγραφή των κοινωνικών προτύπων και απόλυτη ελευθερία της προσωπικότητας του καθενός. Δεν πρέπει να επβάλλεται τίποτα και σε κανέναν. Η εποχή που ζούμε είναι μεταβατική. Ελπίζω στη ανάσταση του εγώ είτε αυτό οδηγεί στην δημιουργία είτε στη σεξουαλική απελευθέρωση είτε ακόμη σε νιρβάνα και απραξία και ασκητική ζωή. Αν ο κόσμος όμως θέλει ινφλουένσιερ, πρωταθλητές στο σκουός ή ογδοντάχρονους μεγιστάνες που περιλούζουν με βενζίνη τα δάση, εγώ απέχω, αλλά κατανοώ ότι δεν μπορεί κανείς να τα βάλει με το θηρίο της ανάγκης να είσαι κοινός, ίδιος, φοβισμένος μέσα στους πολλούς. Δεν θα είναι μια ηρωική εποχή όπως την περίμενα. Δεν θα είμαι η τελευταία με λανθασμένες προβλέψεις.
4) Η συγγραφή ενός βιβλίου προϋποθέτει ταυτόχρονα την αγάπη για την ζωή και την δημιουργία, αλλά και την απομόνωση. Που οριοθετείτε εσείς τις δύο αυτές καταστάσεις. Ποια η γνώμη σας για το γεγονός ότι η λογοτεχνία δεν αξιοποιείται σωστά στο σχολείο;
Νομίζω πως όσοι ασχολούνται με το γράψιμο γνωρίζουν καλά την απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Όσοι γράφουν είναι παρατηρητές. Θυμάμαι είχα δει μια ταινία για τη ζωή του Καβάφη, στην οποία ο πρωταγωνιστής δεν μίλησε, δεν ακούστηκε ποτέ η φωνή του σε καμία σκηνή. Το βρήκα ρηξικέλευθο τρόπο αφήγησης. Έδωσε με τον καλύτερο τρόπο τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος που σημειώνει, αφομοιώνει, θέλει να μεταδώσει σε κάποιον που δεν γνωρίζει την ιστορία, το περιστατικό, τα πάντα, τον ουράνιο θόλο και τους περαστικούς. Ο συγγραφέας, λοιπόν, είναι μέσα στο κόσμο σαν ένας κρυψίνους ποντικός. Μόλις φάει το τυρί της φάκας γυρνώντας σε όλες τις επαύλεις και τα χαμόσπιτα για να γεμίσει το οπτικό του όραμα, να ακούσει χωρίς να συμμετάσχει, σέρνεται χορτασμένος στη φωλιά του. Βρομερός από την αηδία όλου του κόσμου, αλλά και υπέροχα γεμάτος. Ησυχάζει, κατακάθεται το καθετί που έχει παρακολουθήσει και το ψηφιδωτό οδηγείται σε μια τελική εικόνα. Έτσι, περνάει στο χαρτί.
Ο συγγραφέας πρέπει να είναι όλη μέρα στον δρόμο και όλη μερα μέσα στο μυαλό του. Έτσι τον έχω νιώσει σε ό,τι έχω διαβάσει μέχρι τώρα.
Τώρα, για το σχολείο είναι λογικό να μην αξιοποιείται ένα μάθημα σαν τη λογοτεχνία μέσα σε ένα δίωρο του εβδομαδιαίου προγράμματος. Ένας τέτοιος κόσμος δεν γίνεται να χτιστεί σε σαρανταπέντε λεπτα. Παρόλα αυτά, μπορεί να αφήσει διάθεση στους μαθητές για περαιτέρω αναζήτηση ακόμη και έτσι.
5) Η πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάς είναι αναμφίβολα βαριά. Θεωρείτε ότι η χώρα μας σήμερα παράγει πολιτισμό; Μπορεί η Ελλάδα να παράξει πολιτιστική διπλωματία;
Η Ελλάδα φυσικά ακόμη παράγει πολιτισμό σε διάφορα πεδία, αλλά είμαστε αρκετά αποκομμένοι από τους «πρώτους» και μάλλον και εκείνοι δεν θέλουν να έχουν ιδιαίτερη σχέση με εμάς. Εννοώντας ότι υπάρχουν λαμπρά ταλέντα σε διάφορες τέχνες, αλλά οι περισσότεροι δεν ζουν στην Ελλάδα. Είμαστε ο φτωχός συγγενής. Κατανοώ πλήρως τη επιλογή. Δεν θα μπορούσα να το κάνω, αλλά την κατανοώ.
Όσον αφορά τη πολιτιστική διπλωματία, χαίρομαι με τις προσπάθειες ανθρώπων να μετατρέψουν σε πόλο έλξης νησιά με πολιτιστικά δρώμενα. Ακούγεται και είναι εντυπωσιακό και μερικοί τα έχουν καταφέρει σπουδαία.
Tώρα όσον αφορά κάποιο πιο γενικευμένο σχέδιο πολιτιστικής επιρροής, νομίζω ότι αυτα τα πράγματα είναι και αδύνατα γιατι δεν υπάρχει το ανθρώπινο δυναμικο, αλλά μπορεί και να λειτουργεί κακοποιητικά για τους άλλους λαούς.
6) ”Παιδεία δεν είναι τα πτυχία. Παιδεία είναι η αισθητική”. Συμφωνείτε με αυτή την φράση; Τί σημαίνει για εσάς αισθητική;
Συμφωνώ. Η αισθητική είναι μια ολόκληρη δόμηση ζωής. Οικοδομείται μέρα με τη μέρα και παραλλάσσεται εξαρτώμενη από εμάς και τα βιώματά μας.
Για μένα είναι το παράσημό μου, αλλά και η θηλιά της ζωής μου. Έχω σχέση αγάπης και μίσους με την αισθητική μου. Με εξαναγκάζει σε συνεχή μόχθο, αλλά με ηρεμεί σαν το πιο δυνατό παυσίπονο. Η αισθητική είναι ο τρόπος που ερωτευόμαστε και μας ερωτεύονται.
Ο τρόπος που ευχόμαστε σε γιορτές και γενέθλια, ο τρόπος που διπλώνουμε τα λεφτά χαρτζιλίκι για τον μικρό μας ξάδερφο, η κούπα του καφέ μας, η κουρτίνα του μπάνιου μας, το χάος των σκεψεών μας. Πόσα μπορώ να γράφω… δεν θα τελειώσω ποτέ!
Η Βέρα Ι.Φραντζή εργάζεται ως δημοσιογράφος στην Αθήνα. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή «Γράμματα σε νεκρό εραστή» και τη συλλογή διηγημάτων «Σε αγάπησα, πάντως», από τις εκδόσεις Bibliotheque και τα δυο. Πλέον υπερασπίζεται το αύριο σαν σήμερα.
Φωτογραφική Επιμέλεια: Χάρης Παπαδημητρακόπουλος
