Βρισκόμαστε λίγο πριν τη δεκαετία που 1960. Το «πρότυπο» ομορφιάς που επικρατεί, στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες, είναι η γυναίκα με μεγάλο στήθος, με σωματότυπο «κλεψύδρα», της οποίας ο «βασικός ρόλος είναι αυτός της νοικοκυράς.
Λίγο αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, τα πρότυπα αυτά, ανατρέπονται, με την εμφάνιση και την επικράτηση ενός μοντέλου, αντίθετου από αυτού που περιγράψαμε. Η Λέσλι Χόρνμπι, κατά κόσμον Τουίγκι, είναι το μοντέλο που θα λανσάρει ένα «νέο πρότυπο ομορφιάς», που τώρα γίνεται λιγότερο «θηλυκό», υπερβολικά λεπτό, στα όρια του ανορεξικού, με κοντοκουρεμένα μαλλιά, «αγορίστικα» όπως θα χαρακτηρίζονταν.
Και οι δύο αυτές εικόνες, κυριάρχησαν, η καθεμιά στην δεκαετία της, και κατάφεραν να προωθήσουν εικόνες, τάσεις και πρότυπα στις γυναίκες, τα οποία ακολουθούσαν.
Γιατί όμως τα ακολουθούσαν; Πώς αλλάζουν αυτές οι τάσεις; Και αν αλλάζουν ποιο είναι το «τίμημα» και ποιοι οι σκοποί τους;
Από τη δεκαετία του ‘60 και έπειτα, το «πρότυπο ομορφιάς», έμεινε σταθερό στην «επιμονή» του στο λεπτό σώμα, που όλο και «ψήλωνε», και γινόταν όλο και πιο λεπτό.
Στα χρόνια αυτά έως και σήμερα, τα πρότυπα αυτά παραμένουν ισχυρά. Βαλλόμαστε από εικόνες γυναικών που θεωρούνται ότι έχουν «ιδανικές αναλογίες», ομορφιά που δεν φαντάζει αληθινή. Εικόνες που λειτουργούν ως μια φαντασία, ως ένα ιδεατό, που όλες και όλοι θα «θέλαμε να πετύχουμε».
Ο Γάλλος θεωρητικός, κριτικός της λογοτεχνίας, γλωσσολόγος, σημειολόγος και φιλόσοφος Roland Barthes (Ρολάν Μπαρτ), στο βιβλίο του «Το μπλε είναι φέτος στη μόδα…», καθώς και στο βιβλίο του «Σύστημα της μόδας»(1967), προσεγγίζει την ενδυμασία και το ίδιο το ένδυμα ως ένα κοινωνικό φαινόμενο, ωθώντας μας να δούμε την ένδυση, αλλά και τη μόδα ως ένα σύστημα με βαθιά κανονικότητα. Όπως αναφέρει ο ίδιος «Η μόδα είναι, ουσιαστικά, συλλογική μίμηση μιας κανονικής καινοτομίας. Ακόμη και όταν χρησιμοποιεί ως άλλοθι την έκφραση της ατομικότητας, ή όπως λένε σήμερα, της «προσωπικότητας», είναι βασικά ένα μαζικό φαινόμενο».
Την διαπερνούν λοιπόν κανονικότητες, μπορεί να καθορίζει τρόπους ζωής , να κατατάσσει ανθρώπους σε «μεγέθη».
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναδυθεί πολλά κινήματα, τα λεγόμενα body love ή positive body image , που μας προτρέπουν να αγαπήσουμε το σώμα μας «όπως ακριβώς είναι».
Στη βιομηχανία της ομορφιάς και της μόδας, το «μήνυμα» που προωθείται όλο και περισσότερο, είναι «αγάπα τον εαυτό σου», ενώ κυριαρχεί όλο και περισσότερο η εικόνα των plus size μοντέλων που στηρίζουν αυτό το μήνυμα.
Αυτή η νέα «τάση», ωστόσο, στηρίζει αληθινά την «ποικιλία» και τη «διαφορετικότητα» που έχουν τα σώματα;
Η ιδέα ότι η μόδα απλώς προσαρμόζεται στις «νέες» συνθήκες που στηρίζουν τη διαφορετικότητα και την ποικιλία, είναι μάλλον προβληματική. Η προσαρμογή της αυτή συνδέεται άμεσα με τις εκάστοτε πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής. Περιλαμβάνει επιπλέον και πάλι την ταξινόμηση των σωμάτων, σε «κανονικά», σε plus size, σε «Petite».
Τα «νέα» αυτά σώματα που εμφανίζονται, παίρνουν τη θέση του «προηγούμενου» κανονιστικού προτύπου, που αποσταθεροποιείται η κυριαρχία του για λίγο, καθώς με τη σειρά τους προωθούν νέα κανονιστικά προτάγματα, στα οποία και πάλι τα σώματα «πρέπει να ταιριάξουν». Νέα σώματα που εμπορευματοποιούνται ξανά, με την ίδια ίσως και περισσότερη ένταση, αφού τώρα, το μήνυμα, «στηρίζει το διαφορετικό». Ένα διαφορετικό ωστόσο, που έχασε τον ανατρεπτικό του χαρακτήρα, και έγινε ένα ακόμη κανονιστικό και καταναλωτικό πρότυπο. Περισσότερα σώματα που «μπορούν να αγοράσουν, μεγαλύτερη αγορά, μεγαλύτερο κέρδος.
Τα σώματα που κάποτε θεωρούσε «εκτός», τώρα η μόδα τα «εντάσσει», αρκεί να πληρούν τις προδιαγραφές των «σωματικών ομάδων» στις οποίες «ανήκουν»
Αν δεν ανήκεις σε κάποιο από αυτά τότε δεν ταξινομείσαι.
Και μόνο η λέξη «Plus», υπονοεί ότι κάτι είναι «περισσότερο από», «περιττό». Άρα δεχόμαστε τη διαφορετικότητα, μόνο εφόσον, μπορεί να ταξινομηθεί, και να υπάρξει ως κάτι που «παρεκκλίνει» από το κανονικό, αυτό που θεωρεί η μόδα, ως πρότυπο.
Αν σκεφτούμε τα σώματα που έχουν χαθεί, από διατροφικές διαταραχές, στην προσπάθειά τους να «πλησιάσουν» αυτά τα πρότυπα, αδυνατούμε ίσως να καταλάβουμε, πώς η μόδα στηρίζει και προωθεί σώματα που μέχρι κάποια στιγμή δεν θα προωθούσε ποτέ.
Αυτό ωστόσο, που μπορούμε να κατανοήσουμε, είναι ότι το σώμα που προβάλλεται ως «πρότυπο», «επιθυμητό» και «ιδεώδες», στην πραγματικότητα δεν υπάρχει και δεν υπήρξε ποτέ. Είναι ένα κατασκεύασμα, μια ρυθμιστική, κανονιστική νόρμα, που επιβάλλει στα σώματα, και στην προκειμένη περίπτωση στα γυναικεία σώματα, πώς θα πρέπει να είναι «για να ταιριάξουν».
Αξίζει να σημειωθεί, ότι σε πολλές χώρες που δεν ανήκουν σε αυτό που λέμε «Δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός», το λεπτό σώμα δεν θεωρείται ιδανικό, αλλά το επιθυμητό είναι οι καμπύλες και το «χυμώδες σώμα».
Μιλώντας για μόδα και κανονιστικά πρότυπα η σκέψη μας οδηγείται στη νευρική ανορεξία, ασθένεια την οποία πολλές γυναίκες που ασχολούνται με τη μόδα έχουν περάσει ή περνούν ακόμα.
Οι Rebecca J. Lester, στο δοκίμιό της « Ο (από)σωματοποιημένος εαυτός της νευρικής ανορεξίας» υποστηρίζει ότι η νευρική ανορεξία, εκτός από τη σχέση της με την ιατρική, αποτελεί και μια πολιτισμική ασθένεια, συνδεδεμένη με τον δυτικό/ευρωπαϊκό πολιτισμό. Επικαλείται τις φεμινίστριες θεωρητικούς, που υποστηρίζουν, ότι το λεπτό σώμα συνδέεται με μια συγκεκριμένη στάση του εαυτού, που ταυτίζει τη λεπτή γυναίκα με μια πιο συγκροτημένη, εξυπνότερη, πιο δυναμική «θέση» του εαυτού της. Είναι σαν να της δίνει την ευκαιρία και το χώρο, αυτό το λεπτό σώμα, να «επιβιώσει», να «σταθεί» σε έναν ανδρικό κόσμο, που την «ορίζει», και «καθορίζει» το σώμα της, χωρίς να τη ρωτάει.
Στηριζόμενη στη θεωρία της φιλοσόφου Susan Bordo, υποστηρίζει, ότι οι γυναίκες που είναι ανορεξικές, βλέπουν το «θηλυκό» σώμα τους ως «φυλακή», και γι’ αυτό η ανορεξική «ελέγχοντας την τροφή» που «βάζει στο σώμα της», έχει η ίδια τον έλεγχό του, όσο μπορεί να τον έχει σε έναν κόσμο, που φτιάχτηκε γι’ αυτήν, χωρίς αυτήν. «Επιλέγουν να μην τρώνε», «αμύνονται» όπως αναφέρει η Lester, σε έναν πολιτισμό που προσπαθεί να τις ορίσει και να τις πλάσει όπως θέλει.
Όποια πρότυπα και αν ισχύουν κάθε φορά, το ζήτημα είναι τι αντίκτυπο έχουν στα σώματα. Τα πρότυπα αυτά εναλλάσσονται και αναδιαμορφώνονται. Αυτό που έχει σημασία είναι πώς επηρεάζουν τα σώματα, και αυτά πως αντιδρούν, αναπαράγοντας ή όχι τα πρότυπα αυτά. Τα σώματά μας, διαπερνώνται από πολιτισμικούς λόγους που τα καθορίζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ωστόσο, τα σώματα, έχουν το περιθώριο αντίδρασης σε αυτούς τους λόγους, τροποποιώντας έτσι τους λόγους αυτούς και «φτιάχνοντας» κάτι καινούριο», όταν αρνούνται να ταξινομηθούν, ως «κανονικά», «Plus size», ή «Petite». Όταν είναι απλά «σώματα» διαφορετικά το ένα με το άλλο, εμποτισμένα από εμπειρίες και στοιχεία, διαφορετικά ή κοινά μεταξύ τους.
Άννα Μπιρμπιλοπούλου, Φοιτήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
