Με την είσοδο των Νέων Μέσων στη ζωή μας τις τελευταίες δεκαετίες, η καθημερινότητα μας έχει αλλάξει ριζικά από όλες τις πλευρές. Συγκεκριμένα, οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο επικοινωνίας, καθώς πλέον υπάρχει η δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας και διάδοσης. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η κυριαρχία των social media έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τους τρόπους διάχυσης της είδησης, επιτρέποντας την άμεση ανταλλαγή μηνυμάτων και τον διαμοιρασμό περιεχομένου. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όμως, προσφέρουν σ’ όλους τους πολίτες και μια ακόμη πολύ σημαντική δυνατότητα, το να μπορεί να παρεμβαίνει ο καθένας στον δημόσιο διάλογο, να παίρνει θέσεις και να προκαλεί πιθανές αλλαγές στην πολιτική και κοινωνική γραμμή που ακολουθεί η χώρα του. Τα αποτελέσματα που επιφέρουν τα social media, όμως, εξαρτώνται κυρίως από τον σκοπό που έχει ο εκάστοτε χρήστης τους και η ίδια πλατφόρμα μπορεί να χρησιμοποιείται, από τη μια πλευρά, σαν εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής επανάστασης, ενώ από την άλλη να χρησιμοποιείται σαν χώρος συγκέντρωσης οπαδών μιας ακροδεξιάς κυβέρνησης, όπως ακριβώς έγινε και στην περίπτωση του Telegram.
Ειδικότερα, η εφαρμογή άμεσων μηνυμάτων (messaging app) Telegram βρέθηκε γρήγορα στο κέντρο του κινήματος διαμαρτυρίας στη Λευκορωσία το 2020, αφορμή για το οποίο στάθηκαν οι εκλογές του Αυγούστου στη Λευκορωσία, όπου πολλοί πιστεύουν ότι υπήρξε αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος από την κυβέρνηση Lukashenko. Η συγκεκριμένη εφαρμογή έγινε ένα απαραίτητο και αναγκαίο εργαλείο για τον συντονισμό των πολιτών, αφού μέσω αυτής καθορίζονταν οι εκάστοτε κοινοί στόχοι, παρέχονταν οι ώρες και τοποθεσίες των διαδηλώσεων και προσφερόταν μια συνεχής ενθουσιώδης ενθάρρυνση και υποστήριξη μεταξύ των διαμαρτυρόμενων. Όταν οι αρχές της χώρας «έκλεισαν» το Διαδίκτυο, αφήνοντας τους Λευκορώσους πρακτικά χωρίς πρόσβαση σε ανεξάρτητα διαδικτυακά πρακτορεία ειδήσεων ή κοινωνικά μέσα, εκείνοι στράφηκαν στο Telegram, (το οποίο συχνά παραμένει διαθέσιμο παρά τις διακοπές λειτουργίας του Διαδικτύου) που προειδοποιεί για την ασφάλεια των μηνυμάτων που μοιράζονται μέσω της εφαρμογής και έχει χρησιμοποιηθεί σε άλλα κινήματα διαμαρτυρίας. Οι χρήστες που διαχειρίζονταν τα κανάλια, με τα πιο δημοφιλή να είναι τα NEXTA, NEXTA Live και Belarus of the Brain, δημοσίευαν συνέχεια ενημερώσεις, βίντεο και φωτογραφίες των αναταραχών που αποστέλλονται από τους χρήστες, τοποθεσίες με έντονη αστυνομική παρουσία, επαφές ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εκκλήσεις για νέες διαδηλώσεις. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλη τη χώρα ανταποκρίθηκαν σε αυτές τις κλήσεις και αποφάσισαν να συμμετάσχουν στον αγώνα για την καταπολέμηση της διεφθαρμένης τους κυβέρνησης.
Οι αρχές της χώρας, με τη σειρά τους, προσπάθησαν να εξαλείψουν την εφαρμογή και ξεκίνησαν έρευνα για τη NEXTA (που λειτουργούσε σαν κανάλι στο Youtube από το 2015 μέχρι και το 2018 όταν και “μετακόμισε” στο Telegram ) και τον ιδρυτή της, τον τότε 22χρονο blogger Stepan Putilo, με την κατηγορία της υποκίνησης μαζικών ταραχών – ένα αδίκημα που τιμωρείται έως και με 15 χρόνια φυλάκισης στη Λευκορωσία. Ο Blogger Igor Losik, ο οποίος ίδρυσε τη «Belarus of the Brain», συνελήφθη πριν από τις εκλογές, αλλά το κανάλι του συνέχισε να λειτουργεί κανονικά.
Από την άλλη πλευρά, έχουμε και την πιο πρόσφατη χρήση του Telegram από τον ακροδεξιό πρόεδρο της Βραζιλίας Jair Bolsonaro και τους υποστηρικτές του, που φαίνονται να βασίζονται όλο και περισσότερο στο Telegram ως μορφή μαζικής επικοινωνίας καθώς μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας όπως η Meta και το Twitter έχουν ήδη συμμορφωθεί με τις εντολές του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας για απόσυρση προσβλητικών λογαριασμών λόγω φερόμενης διάδοσης παραπληροφόρησης και έχουν «κατεβάσει» αναρτήσεις που περιείχαν ψευδείς πληροφορίες σχετικά με την Covid-19 και προωθούσαν αναπόδεικτες θεραπείες. Σε απάντηση αυτής της ακατάπαυστης ροής παραπληροφόρησης από τον Bolsonaro και τους υποστηρικτές του, ο δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου της Βραζιλίας Alexandre de Moraes διέταξε στις 18 Μαρτίου 2022 την αναστολή της εφαρμογής, λέγοντας ότι είχε επανειλημμένα αρνηθεί να συμμορφωθεί με δικαστικές εντολές για πάγωμα συγκεκριμένων λογαριασμών που διέδιδαν ψευδείς πληροφορίες ή γενικότερα αρνούνταν να συμμορφωθούν με τους νόμους της χώρας. Ο δικαστής de Moraes διέταξε μάλιστα και παρόχους Διαδικτύου καθώς και ψηφιακά καταστήματα, όπως το Google Play Store, να αποκλείσουν την εφαρμογή μετά από επανειλημμένες προσπάθειες της ομοσπονδιακής αστυνομίας να έρθει σε επαφή με την υπηρεσία για την κατάργηση του αναφερόμενου περιεχομένου.
Παρόλα αυτά, η αναστολή της εφαρμογής κράτησε μόλις δύο μέρες, αφού η ομάδα του Telegram, μετά από μήνες απόλυτης σιωπής απέναντι στα αιτήματα της ομοσπονδιακής αστυνομίας και του Ανώτατου Δικαστηρίου της Βραζιλίας, λειτούργησε γρήγορα για να μπορέσει να συμμορφωθεί με τις εντολές του δικαστηρίου, συμπεριλαμβανομένης της διαγραφής απόρρητων πληροφοριών που κοινοποιήθηκαν από τον λογαριασμό του Προέδρου Bolsonaro και της αφαίρεσης των λογαριασμών ενός εξέχοντος υποστηρικτή του Bolsonaro που έχει κατηγορηθεί επανειλημμένα για διάδοση ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρησης. Η ενέργεια αυτή φαίνεται να ικανοποίησε το δικαστήριο και στις 20 Μαρτίου, το δικαστήριο ήρε την απόφαση για αναστολή λειτουργίας του Telegram.
Επιπρόσθετα, η εφαρμογή προχώρησε σε πολλές άλλες αλλαγές στη Βραζιλία για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα της, η οποία έχει ανησυχήσει τους Βραζιλιάνους πολιτικούς ενόψει των προεδρικών εκλογών του Οκτωβρίου. Η ομάδα του Telegram είπε ότι μεταξύ των αλλαγών, θα αρχίσει να προωθεί επαληθευμένες πληροφορίες στη Βραζιλία και να επισημαίνει ψευδείς δημοσιεύσεις ως ανακριβείς, ενώ θα πρέπει επίσης οι υπάλληλοι να παρακολουθούν τα 100 πιο δημοφιλή κανάλια στη Βραζιλία, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 95 τοις εκατό των προβολών δημόσιων αναρτήσεων στη χώρα σύμφωνα με τους New York Times.
Η δύναμη και επιρροή, όμως, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και συγκεκριμένα του Telegram, στην πολιτική σκηνή μιας χώρας αποδεικνύεται για άλλη μια φορά στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Συγκεκριμένα, το Telegram είναι μία από τις λίγες εφαρμογές μέσων κοινωνικής δικτύωσης που είναι ακόμα διαθέσιμες στη Ρωσία, αφού η χώρα έχει «κλείσει» την πρόσβαση σε άλλες πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram και το Twitter. Μέσω του Telegram δίνεται στη Ρωσία η δυνατότητα να μοιραστεί τις πληροφορίες που θέλει και τη συμφέρει για την εισβολή στην Ουκρανία. Το κανάλι Telegram του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων RIA Novosti, μάλιστα, έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία.
Από την άλλη πλευρά, οι Ουκρανοί έχουν επίσης στραφεί προς το Telegram εν μέσω της εισβολής της Ρωσίας, ενώ ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, Volodymyr Zelenskyy, επικοινωνεί με τους υποστηρικτές του μέσω ενός καναλιού Telegram και οι ζωντανές ενημερώσεις για τον πόλεμο μοιράζονται με τους Ουκρανούς στη χώρα και στο εξωτερικό από δημοσιογράφους που βρίσκονται εκεί. Ωστόσο, αρκετοί ειδικοί σε θέματα απορρήτου έχουν σημειώσει ότι η εφαρμογή αυτή είναι λιγότερο ασφαλής από άλλες κρυπτογραφημένες εφαρμογές, επειδή τα μηνύματα δεν είναι κρυπτογραφημένα από προεπιλογή, πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένα μηνύματα και άλλα δεδομένα είναι ορατά από το Telegram.
Όπως, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό, τα νέα μέσα επικοινωνίας και τα social media έχουν τεράστια επικοινωνιακή δύναμη, προσελκύοντας σημαντικό μέρος του κοινωνικού συνόλου. Η διαδικτυακή παρουσία καθίσταται πλέον σχεδόν απαραίτητη για όλους, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αποδειχτεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο και για τους πολιτικούς ηγέτες παγκοσμίως, καθώς τα χρησιμοποιούν συχνά για να μεταφέρουν τα επιθυμητά τους μηνύματα στο κοινό τους. Το ίδιο παρατηρείται και με τη χρήση της εφαρμογής Telegram στην πολιτική σκηνή τεσσάρων διαφορετικών χωρών με διαφορετικές ισχύουσες συνθήκες στην καθεμία. Ο καταλυτικός ρόλος, με διαφορετικούς τρόπους βεβαίως, που έχει το Telegram και στις τέσσερις περιπτώσεις δεν μπορεί να αγνοηθεί, αλλά είναι στο χέρι του χρήστη στο τέλος να ελέγχει την πληροφορία που δέχεται και να κρίνει την αξιοπιστία της.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
· “What is the role of social media in the Belarus protests?”, 2020 ) https://www.euronews.com/my-europe/2020/08/28/what-is-the-role-of-social-media-in-the-belarus-protests
· ‘It’s a Telegram revolution’: Messaging app proves crucial to Belarus protests, 2020 https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-08-21/telegram-messaging-app-crucial-belarus-protests
· “Telegram changes emoji of Belarus flag in solidarity with protesters”, 2020 https://www.euronews.com/my-europe/2020/08/26/telegram-changes-emoji-of-belarus-flag-in-solidarity-with-protesters-thecube
· Andrew Rosati, “Brazil Bans Telegram Messaging Service in Crackdown on ‘Fake News”, 2022 https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-03-18/brazil-s-top-court-bans-telegram-in-crack-down-on-fake-news
· Ricardo Brito & Lisandra Paraguassu, “Brazil’s Supreme Court suspends Telegram, a key Bolsonaro platform”, 2022 https://www.reuters.com/world/americas/brazil-supreme-court-orders-suspension-telegram-app-country-reports-2022-03-18/
· Jack Nicas & André Spigariol, “Brazil Lifts Its Ban on Telegram After Two Days”, 2022
· Nicholas Gordon, “Telegram agreed to delete user accounts in Brazil after the Supreme Court threatened it with a ban”, 2022
Ευρυδίκη Παπανικολάου, Φοιτήτρια Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
