Στα μάτια του διεθνούς δικαίου, όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, σεξουαλικότητας ή θρησκείας, γεννιόμαστε με τα ίδια ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Όλοι μας έχουμε εκ γενετής αξία και αξιοπρέπεια ως όντα, επομένως έχουμε και δικαίωμα στις ατομικές ελευθερίες. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πάντα τηρούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα, αντιθέτως καταγράφονται χιλιάδες παραβάσεις παγκοσμίως από τα αντίστοιχα περιφερειακά συστήματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και από μη- κυβερνητικούς οργανισμούς. Η προστασία των πολιτών και των δικαιωμάτων τους είναι υποχρέωση του κράτους, τι συμβαίνει όμως όταν το ίδιο το κράτος αποτυγχάνει να εκπληρώσει τα καθήκοντα του σε τέτοιον βαθμό που δημιουργούνται εσωτερικές συγκρούσεις; Έτσι, ερχόμαστε στην περίπτωση του Ιράν και στην κατάσταση που επικρατεί αυτήν τη στιγμή ως προς τα δικαιώματα των γυναικών, με αφορμή πάντα τον θάνατο της Mahsa Amini.
Ειδικότερα, η Mahsa Amini ήταν μια 22χρονή κοπέλα Ιρανικής καταγωγής που πέθανε σε ένα νοσοκομείο στην Τεχεράνη κάτω από ύποπτες συνθήκες. Μερικές μέρες πριν τον θάνατό της, όμως, είχε συλληφθεί από την αστυνομία της ηθικής στην Τεχεράνη στις 13 Σεπτεμβρίου για φερόμενη παραβίαση των αυστηρών κανόνων του Ιράν που απαιτούν από τις γυναίκες να καλύπτουν τα μαλλιά τους με χιτζάμπ ή μαντίλα. Συγκεκριμένα, η αστυνομία ηθικής συνέλαβε την κα Amini επειδή φορούσε «ακατάλληλη χιτζάμπ», αν και η ακριβής παραβίαση των ισλαμικών νόμων ενδυμασίας του κράτους ήταν ασαφής. Η Διοίκηση Επιβολής του Νόμου της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν δήλωσε ότι πριν μεταφέρουν την κα Amini στο νοσοκομείο, έπαθε καρδιακή προσβολή στο αστυνομικό τμήμα, κατέρρευσε και έπεσε σε κώμα Παρόλα αυτά, υπάρχει πληθώρα από αναφορές και μάρτυρες που δηλώνουν ότι αστυνομικοί της χτύπησαν το κεφάλι με μπατόν επανειλημμένα. Η αστυνομία αρνείται τις καταγγελίες και, για να υποστηρίξουν τους ισχυρισμούς τους, οι αρχές δημοσίευσαν πλάνα της κας Amini να καταρρέει σε αστυνομικό τμήμα, αλλά το βίντεο – μαζί με τις εικόνες της σε κώμα – εξόργισε τους Ιρανούς πολίτες σε σημείο διαδηλώσεων.
Οι πρώτες διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν μετά την κηδεία της κας Amini στη δυτική πόλη Saqqez, όταν γυναίκες αφαίρεσαν τις μαντίλες τους σε ένδειξη αλληλεγγύης. Από τότε οι διαμαρτυρίες έχουν διογκωθεί, με τα αιτήματα των πολιτών να κυμαίνονται από περισσότερες ελευθερίες μέχρι και ανατροπή του κράτους. Οι διαμαρτυρίες έχουν, μάλιστα, εξελιχθεί σε μια από τις πιο σοβαρές προκλήσεις για την Ισλαμική Δημοκρατία από την επανάσταση του 1979. Οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτού του κινήματος, κουνώντας προκλητικά τις μαντίλες τους στον αέρα, βάζοντάς τους φωτιά ενώ κάποιες κόβουν μέχρι και τα μαλλιά τους δημόσια σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Μαθήτριες έχουν επίσης διαδηλώσει σε παιδικές χαρές και στους δρόμους σε μια άνευ προηγουμένου επίδειξη συμπαράστασης. Οργανώσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αναφέρουν ότι τουλάχιστον 234 διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων 29 παιδιά, σκοτώθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας σε μια βίαιη καταστολή ενώ η Διεθνής Αμνηστία ανέφερε ότι οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας πυροβολούσαν, σε ορισμένες περιπτώσεις, ομάδες διαδηλωτών με πραγματικές σφαίρες και σε άλλες περιπτώσεις σκότωναν διαδηλωτές χτυπώντας τους με ρόπαλα και μπατόν. Μεγάλο μέρος της λαϊκής δυσαρέσκειας στράφηκε εναντίον του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Ayatollah Ali Khamenei, ο οποίος είναι η ανώτατη πολιτική και θρησκευτική αρχή της χώρας. Ο Khamenei καταδίκασε την «ταραχή» ως ξένη συνωμοσία που υποκινήθηκε από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, χωρίς να παράσχει κανένα αποδεικτικό στοιχείο.
Μια εβδομάδα μετά τον άδικο χαμό της κα Amini, οι διαμαρτυρίες συνεχίζονταν στην επαρχία του Κουρδιστάν και την Τεχεράνη καθώς και σε άλλες πόλεις όπως το Rasht, το Isfahan και το Qom, μια από τις πιο θρησκευτικά συντηρητικές πόλεις του Ιράν. Η οργή σε όλο το Ιράν για το βάναυσο και άσκοπο θάνατο της Amini έχει ανάψει τη φωτιά και το πάθος της λαϊκής διαμαρτυρίας και η αυξανόμενη απόγνωση των αρχών να την «σβήσουν» είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, ένδειξη της αυξανόμενης δύναμης και της ορμής του κινήματος για τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν. Είναι σημαντικό, όμως, να μην βλέπουμε την περίπτωση του Ιράν ως μια απομονωμένη οντότητα και να γνωρίζουμε ότι αλληλεπιδρά και αντιδρά σε πολιτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο, όπως αυτό των γυναικών των ΗΠΑ που αγωνίζονται για την προστασία των αναπαραγωγικών τους δικαιωμάτων. Αυτά τα γυναικεία κινήματα ενθαρρύνουν τις Ιρανές γυναίκες και τους δίνουν ελπίδα για το μέλλον. Είναι σημαντικό να τονίσουμε, επίσης, πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι γυναίκες του Ιράν συσπειρώνονται εναντίον της κυβέρνησης τους για να καταπολεμήσουν τους αρχαϊκούς νόμους της. Αντιθέτως, στις 8 Μαρτίου 1979, λίγες εβδομάδες αφότου το Ιράν καθιέρωσε το θεοκρατικό του καθεστώς, γυναίκες βγήκαν στους δρόμους της Τεχεράνης για να διαμαρτυρηθούν μετά τις φήμες ότι η κυβέρνηση θα επιβάλει υποχρεωτική ολική κάλυψη. Ως αποτέλεσμα, το καθεστώς μπορούσε να επιμείνει μόνο στη χιτζάμπ σταδιακά και δεν μπορούσε να επιβάλει πλήρως την υποχρεωτική συμμόρφωση μέχρι το 1981.
Παράλληλα, η διεθνής κοινότητα δεν έχει μείνει άπραγη, αφού από την πλευρά πολιτών, έχουν πραγματοποιηθεί παγκόσμιες διαδηλώσεις σε ένδειξη αλληλεγγύης για την αυξανόμενη εξέγερση στο Ιράν με αίτημα την εγκαθίδρυση μεγαλύτερης ελευθερίας και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπήρξαν διαδηλώσεις στους δρόμους του Βερολίνου, της Ουάσιγκτον και του Λος Άντζελες, ενώ νέες διαδηλώσεις με το σύνθημα «Γυναίκες, ζωή, ελευθερία» πραγματοποιήθηκαν σε πολλές μεγάλες πόλεις, όπως το Λονδίνο, τη Μελβούρνη, τη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, τη Ρώμη, τη Σεούλ, τη Στοκχόλμη, το Σίδνεϊ και τη Ζυρίχη. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση Biden έχει δηλώσει ότι καταδικάζει τη βαρβαρότητα και την καταστολή εναντίον των πολιτών του Ιράν και ότι θα αναζητήσει τρόπους για να επιβάλει περισσότερες κυρώσεις κατά της ιρανικής κυβέρνησης εάν συνεχιστεί η βία, ενώ μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησαν κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά των ιρανικών δυνάμεων ασφαλείας. Πέρα από τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, οι ευρωβουλευτές κατήγγειλαν ευρύτερα το πολιτικό σύστημα του Ιράν, θίγοντας τις «συστηματικές διακρίσεις» κατά των γυναικών και των μειονοτικών ομάδων, τον «εξευτελιστικό» νόμο που καθιστά υποχρεωτική την ολική κάλυψη των γυναικών, τους «αυστηρούς» περιορισμούς στη σεξουαλική υγεία των γυναικών, τη «σταθερή» υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αυξανόμενη χρήση της θανατικής ποινής στο εσωτερικό της χώρας. Το ψήφισμα εγκρίθηκε με ανάταση του χεριού, ενώ πριν τη ψηφοφορία είχε προηγηθεί μια συζήτηση κατά την οποία η Σουηδή ευρωβουλευτής Abir Al-Sahlani έκοψε τα μαλλιά της σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τις Ιρανές γυναίκες.
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο αγώνας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι συνεχής και παγκόσμιος, ασχέτως την ήδη ύπαρξη δεκάδων διεθνών συμφωνιών, στόχος των οποίων είναι η διασφάλιση τους. Στην περίπτωση του Ιράν, βλέπουμε την κοινωνική ομάδα των γυναικών, ανεξαρτήτως ηλικίας, να βγαίνει στους δρόμους και να απαιτεί ένα καλύτερο μέλλον για τις ίδιες αλλά και για τις μελλοντικές γενιές, αγνοώντας τις πιθανές θανάσιμες συνέπειες από μέρος των κρατικών αρχών. Άλλωστε, αν η ιστορία μας έχει δείξει κάτι με σιγουριά είναι ότι σ’ αυτόν τον ατελείωτο και αιματηρό αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι πολίτες είναι αυτοί που θα πρέπει να παλέψουν με νύχια και με δόντια για να τα αποκτήσουν, αφού ποτέ καμία κυβέρνηση ή μορφή εξουσίας δεν ήταν πρόθυμη να παραχωρήσει κομμάτι της δύναμης της για τις ελευθερίες των πολιτών της αυτοβούλως.
Ευρυδίκη Παπανικολάου, Απόφοιτος Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
Βιβλιογραφία:
· Mona Tajali, “Iranian women have been protesting mandatory hijab for decades”, 2022 https://www.washingtonpost.com/politics/2022/10/03/iran-protests-hijab-women-mahsa-amini/
· Patrick Wintour, “‘Women, life, liberty’: Iranian civil rights protests spread worldwide”, 2022 https://www.theguardian.com/world/2022/oct/01/women-life-liberty-iranian-civil-rights-protests-spread-worldwide
· Azadeh Moaveni, “‘It’s Like a War Out There.’ Iran’s Women Haven’t Been This Angry in a Generation.”, 2022 https://www.nytimes.com/2022/10/07/opinion/iran-women-protests.html
· “Iranian protesters are part of a worldwide fight for women’s rights”, 2022 https://www.theguardian.com/world/2022/sep/30/iranian-protesters-are-part-of-a-worldwide-fight-for-womens-rights
· “Protests in Berlin, US cities in solidarity with Iranian women”, 2022 https://www.aljazeera.com/gallery/2022/10/23/protests-in-berlin-us-cities-in-solidarity-with-iranian-women
· Weronika Strzyżyńska, “Mahsa Amini’s death could be the spark that ignites Iran around women’s rights”, 2022 https://www.theguardian.com/global-development/2022/sep/23/mahsa-amini-death-could-be-spark-broader-political-action-iran
· Rana Rahimpour, “Mahsa Amini: How one woman’s death sparked Iran protests”, 2022 https://www.bbc.com/news/av/63132235
· Jorge Liboreiro, “European Parliament calls for EU sanctions on Iran over repression of street protests”, 2022 https://www.euronews.com/my-europe/2022/10/06/european-parliament-calls-for-eu-sanctions-on-iran-over-repression-of-street-protests
