Η Επανάσταση των Ελλήνων διένυε στις αρχές του 1825 τον 5ο χρόνο ζωής της. Το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου αλλά και της Στερεάς είχε ελευθερωθεί, παρά τις εμφύλιες διαμάχες που δεν έλεγαν να λάβουν τέλος. Από το 1823 η Μεγάλη Βρετανία είχε μάλιστα αναγνωρίσει στους Επαναστατημένους Έλληνες το τυπικό και νομικό δικαίωμα του εμπόλεμου μέρους, που πλέον μπορούσε να επιτίθεται κατά του εμπορικού στόλου και του πολεμικού στόλου του αντιπάλου. Το γεγονός αυτό ήταν κεφαλαιώδες από πλευράς διεθνούς δικαίου, καθώς οι ελληνικοί στόλοι έπαψαν να θεωρούνται πειρατικοί όσων αφορά τις επιθέσεις εναντίων εμπορικών πλοίων, είτε οθωμανικών, είτε ευρωπαϊκών. Με την αναγνώριση αυτή οι Βρετανοί έλπιζαν ότι οι Έλληνες θαλάσσιοι καταδρομείς θα συγκέντρωναν πλέον τις πολεμικές ενέργειές τους στα οθωμανικά πλοία ως νόμιμες θαλάσσιες λείες, αφήνοντας ανεμπόδιστο το βρετανικό ναυτεμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου.

Πηγή: https:// www. Orthodoxia newsagency.gr/istoria-ethnika-themata/i-synthiki-tou-londinou-1827/. Ανακτήθηκε την 5/7/2021.
Αναμφισβήτητα οι ωμότητες των Οθωμανών στην Χίο (1822), την Κάσο (1824) και τα Ψαρά (1824), δημιούργησαν ένα μεγάλο κύμα συμπάθειας για τον Αγώνα των Ελλήνων στην Ευρώπη. Η συμπάθεια αυτή οδήγησε, σε ένα θερμό κλίμα Φιλελληνισμού ιδιαίτερα στους φιλελεύθερους κύκλους της Ευρώπης κάνοντας γνωστά τα ελληνικά ιδεώδη[1]. Όλο και πιο πολύ, συγγραφείς, καλλιτέχνες, πολιτικοί, στρατιωτικοί και διπλωμάτες, παρέθεταν τις δικές τους μαρτυρίες από την δράση τους πλάι στους Επαναστάτες, πολλαπλασιάζοντας τις εκκλήσεις υπέρ των Ελλήνων και επηρεάζοντας την κοινή γνώμη. Προσωπικότητες με ακτινοβολία, όπως ο Λόρδος Βύρων ή ο Γάλλος συνταγματάρχης Φαβιέρος, συνέβαλλαν άλλωστε με το προσωπικό τους παράδειγμα, την περιουσία αλλά και την ζωή τους ακόμα για ελληνική υπόθεση.
Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί μάλιστα ότι στην διεθνή αναγνώριση της Επανάστασης συνέβαλλε η έκδοση του πρώτου ελληνικού δανείου το 1824 στην βρετανική κεφαλαιαγορά. Οι Βρετανοί επενδυτές είχαν πλέον κάθε λόγο να θέλουν ένα σφριγηλό νικηφόρο ελληνικό κράτος που θα αποπλήρωνε το χρέος του, ενώ μια ενδεχόμενη ήττα θα εκμηδένιζε την αξία του. Οι ειδήσεις του πολέμου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας είχαν τέτοια δυναμική όπου μεταφράζονταν σε διακυμάνσεις στην αξία των ελληνικών ομολόγων στο χρηματιστήριο του Λονδίνου!
Σταδιακά, οι Ευρωπαίοι άρχισαν να ανακατευθύνουν την πολιτική τους στο ελληνικό ζήτημα και να απομακρύνονται από τις αρχές του Συνεδρίου της Βιέννης το 1815, όπου το κλίμα ήταν εχθρικό σε αλλαγές της καθεστηκυίας τάξης μέσω επαναστατικών αλλαγών. Ο υπουργός εξωτερικών της Μ. Βρετανίας Τζωρτζ Κάννιγκ (1770-1827) στόχευε πέρα από την αναγνώριση της Ελλάδας ως εμπολέμου, εφόσον η de facto (εκ των πραγμάτων) της Ελλάδας παρέμενε στην Ν.Ελλάδα, στην παρεταίρω επένδυση της μέγιστης βρετανικής επιρροής στην μελλοντική ανεξαρτησία της απομακρύνοντας την από την προστασία της Γαλλίας ή της Ρωσίας. Όμως δεν ήθελε να χαλάσει τις διπλωματικές σχέσεις του με την Πύλη, με την οποία τα εμπορικά συμφέροντα ταυτίζονταν σε μεγάλο βαθμό.

Πηγή: https://antikleidi.com/2019/04/11/rafailidis_canning/. Ανακτήθηκε την 05/07/2021.
Την χρονική περίοδο εκείνη (1825) ανέβηκε στον θρόνο της Ρωσίας ο Τσάρος Νικόλαος ο Α΄(1796-1855), ο οποίος έστειλε στον Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ τελεσίγραφο τον Μάρτιο του 1826 αξιώνοντας την ανεξαρτησία των Ρουμανικών περιοχών και της Σερβίας, χωρίς να αναφέρεται και της Ελλάδας αφού δεν έκανε μνεία για το ελληνικό ζήτημα το οποίο προφανώς δεν αποτελούσε πρώτη προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Ήλπιζε με τον τρόπο αυτό να ωθήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία σε πόλεμο και ωφελούμενος να επεκτείνει την επιρροή του στα Βαλκάνια. Ο Κάννινγκ δεν μπορούσε να μείνει θεατής μπροστά στην πιθανότητα ενός πολέμου που θα αποδυνάμωνε κατά πολύ την Πύλη. Στην προσπάθειά του να μην διακινδυνεύσει, προτίμησε τελικά να συμπράξει με τον Τσάρο προκειμένου να θέσει υπό τον έλεγχό του την ρωσική εξωτερική πολιτική [2].

Πηγή: https: //www. tanea.gr/2019/11/10/people/o-impraim-pasas. Ανακτήθηκε την 5/7/2021.
Άλλωστε η απόβαση του Αιγύπτιου Ιμπραήμ Πασά στις 11 Φεβρουαρίου 1825 στην Μεθώνη και η ταχεία προέλασή του στην συνέχεια, άλλαξαν τον ρυθμό της διπλωματικής δραστηριότητας από πλευράς των Μ. Δυνάμεων, κάνοντας όμως και την Πύλη πιο αδιάλλακτη [3]. H Αγγλία πάντως ερχόμενη σε συνεννόηση με την Ρωσία κατέληξαν στο Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης στις 4 Απριλίου 1826, το οποίο ήταν στην πράξη η πρώτη διπλωματική πράξη, για την διευθέτηση της Ελληνικής Επανάστασης. Το πρωτόκολλο εξουσιοδοτούσε την Βρετανική κυβέρνηση κατόπιν πρόσκλησης των Ελλήνων να παράσχει την διαμεσολάβηση της με στόχο να μετατραπεί η Ελλάδα σε φόρου υποτελής κτήση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με ακαθόριστα ακόμα σύνορα και αυτονομία που θα περιορίζονταν από το δικαίωμα του Σουλτάνου να έχει λόγο στον διορισμό των κυβερνώντων της[4]. Τα εδάφη της ιδρυόμενης επικράτειας, η οποία για πρώτη φορά θα ονομάζονταν «Ελλάς», θα προσδιορίζονταν αργότερα από τις δύο Δυνάμεις που θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να μην επιδιώξουν την απόσπαση οποιουδήποτε πολιτικού η οικονομικού προνομίου και εδαφικού ή στρατηγικού πλεονεκτήματος από το νέο κράτος [5]. Στο Πρωτόκολλο προβλέπονταν επίσης, ότι αν η Πύλη απέρριπτε την αγγλορωσική μεσολάβηση, τα δύο συμβαλλόμενα μέρη θα θεωρούσαν τους παραπάνω όρους ως βάση κάθε διακανονισμού, ο οποίος θα ήταν αποτέλεσμα της επέμβασης μιας ή αμφότερων δυνάμεων. Με τον τρόπο αυτό η Βρετανική διπλωματία πέτυχε να απομονώσει το ελληνικό ζήτημα και να εμποδίσει την Ρωσία να προβεί στο διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς όφελός της, σε περίπτωση νικηφόρου πολέμου με την Τουρκία που θα είχε αφορμή την κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο [6].
Λίγες μέρες μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου το Μεσολόγγι έπεσε (10 Απριλίου 1826) και λίγους μετά αλώθηκε η Ακρόπολη της Αθήνας (25 Μαΐου 1827) ενώ ο Σουλτάνος είχε ενδώσει στις απαιτήσεις των Ρώσων, υπογράφοντας τον Οκτώβριο του 1826 την Σύμβαση του Άκερμαν. Η βρετανική Διπλωματία όμως δεν επαναπαύτηκε. Προσεταιριζόμενη την Γαλλία στην οποία το φιλελληνικό κίνημα πίεζε για την αναθεώρηση της Μεσογειακής της πολιτικής, η Αγγλία με προεξάρχοντα τον Κάννιγκ κατάφερε δημιουργήσει την Τριπλή Συμμαχία (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) με την Συνθήκη του Λονδίνου, την 6η Ιουλίου 1827. Η Πύλη εξάλλου είχε απορρίψει επίσημα στις 9 Ιουνίου το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης.
Η συνθήκη του Λονδίνου επαναλάμβανε στον ίδιο τόνο, τα βασικά σημεία του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης ως βάση διακανονισμού του ελληνικού ζητήματος και αφήνοντας ανοιχτό τον προσδιορισμό των ελληνικών συνόρων. Η πρωτοβουλία των τριών Δυνάμεων υπαγορευόταν όπως ανέφερε το προοίμιο της Συνθήκης, από το ενδιαφέρον τους για την προστασία των Ελλήνων αλλά και από γενικότερους ανθρωπιστικούς λόγους, καθώς δυσοίωνες φήμες για αντικατάσταση του πληθυσμού της Πελοποννήσου από Άραβες διαδίδονταν καθημερινά! Ήταν αναγκαίο ακόμα, ένα καθεστώς ασφαλείας για την ακώλυτη διεξαγωγή των θαλάσσιων επικοινωνιών και του εμπορίου στην ανατολική Μεσόγειο. Ένα μυστικό άρθρο μεριμνούσε μάλιστα για την λήψη εξαναγκαστικών μέτρων σε περίπτωση αρνήσεως των εμπολέμων, πιθανότατα από την πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να συμμορφωθούν με τους όρους της συνθήκης και τα δύο μέρη. Οι κυβερνήσεις των συμβαλλόμενων μερών με τον τρόπο αυτό, θα προσέφεραν στους εμπολέμους τη μεσολάβηση τους υποχρεωτικά (!) για την σύναψη ανακωχής. Οι Οθωμανοί και οι Έλληνες έπρεπε να απαντήσουν εντός 30 ημερών. Σε περίπτωση αρνητικής απάντησης, οι 3 δυνάμεις θα τους γνωστοποιούσαν την απόφασή τους να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για την επιβολή της ανακωχής. Συγχρόνως οι διοικητές των μοιρών των Στόλων των τριών Δυνάμεων θα διατάσσονταν να παρεμποδίσουν την μεταφορά τουρκικού ή αιγυπτιακού στρατού από την θάλασσα για την ενίσχυση των δυνάμεων που βρίσκονταν στο ελληνικό έδαφος. Η τελευταία ενέργεια θα εκτελούνταν με ιδιαίτερη προσοχή όμως, ώστε τα μέτρα που θα λάμβαναν κατά του Οθωμανικού ναυτικού να μην προκαλέσουν εχθροπραξίες, εκτός αν οι Οθωμανοί επέμεναν να σπάσουν τον αποκλεισμό [7].

Πηγή: http:// expositions.nlr. ru/ rusautograph/ autograph/show_person.php?sID=EB13A6F0-4924-4B78-BB10-319488023D75 . Ανακτήθηκε την 5/7/2021.
Οι Έλληνες υποδέχθηκαν με πανηγυρισμούς την είδηση της Σύναψη της Συνθήκης του Λονδίνου ενώ αντίθετα, η Πύλη με ενισχυμένη την αδιαλλαξία της από την πτώση της Ακρόπολης και τις νικηφόρες επιχειρήσεις στην ξηρά, απέρριψε τις συμμαχικές προειδοποιήσεις. Ο αιφνίδιος θάνατος του Κάννιγκ στις 8 Αυγούστου, δημιούργησε στην Πύλη την ελπίδα μιας επικείμενης μεταστροφής της Βρετανικής πολιτικής που θα είχε ως συνέπεια την μη εφαρμογή της Συνθήκης του Λονδίνου. Παρόλα αυτά η Βρετανία διατήρησε σθεναρά τις διπλωματικές της θέσεις επ’ αυτού [8].
Η αδιαλλαξία των Οθωμανών, σε συνδυασμό με τους δισταγμούς του Ιμπραήμ ενεργοποίησε το μηχανισμό των εξαναγκαστικών μέτρων, τα οποία κλήθηκαν να εφαρμόσουν οι ναυτικές μοίρες των τριών Δυνάμεων. Η αρχική ναυτική τους επίδειξη μεταβλήθηκε στην συνέχεια σε αποκλεισμό. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου στις 20 Οκτωβρίου 1827 όπου ακολούθησε, στην οποία ο Οθωμανοαιγυπτιακός στόλος καταστράφηκε, προανήγγειλε την γενέθλια πράξη του ελληνικού κράτους!
[1] Berstein – Milza (1997) 35.
[2] Χριστοδουλίδης (2004) 74.
[3] Woodhouse (2020) 154.
[4] Woodhouse (2020) 155.
[5] Χριστουλίδης (2004) 75.
[6] Χριστουλίδης (2004) 76.
[7] Χριστουλίδης (2004) 78.
[8] Χριστουλίδης (2004) 79.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Παπασωτηρίου, Χ.(1996), Ο Αγώνας για την Ελληνική Ανεξαρτησία – Πολιτική και Στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1821 – 1832, Αθήνα: Σιδέρης.
- Χριστοδουλίδης, Θ.(2004), Διπλωματική Ιστορία τριών αιώνων, από τη Βιέννη στις Βερσαλλίες 1815-1919, Αθήνα: Σιδέρης.
- Berstein, S, Milza, P.(1997), Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών 1815-1919, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
- Woodhouse, C.M.(2020), 1821 Ο Πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, Αθήνα: Παπαδόπουλος.
Μιχάλης Κατσικαρέλης, Ιστορικός