Το τι ορίζεται και νοείται ως συγγένεια, γονεϊκότητα και υιοθεσία εξαρτάται άμεσα από το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε σε συνάρτηση με την εκάστοτε ιστορική στιγμή. Κάθε κοινωνία λοιπόν έχει ένα δικό της σύστημα συγγένειας το οποίο ορίζει το ποιοι θεωρούνται συγγενείς με βάση τις δικές του ταξινομικές κατηγορίες.
Το ζήτημα της εννοιολόγησης της συγγένειας περιγράφεται και στο βιβλίο της Ε. Τουντασάκη “Το παιδί που μεγαλώνει μέσα σου θα πάρει και από σένα. Δωρεά ωαρίων, Μητρότητα και Συγγένεια”. Η ίδια υπογραμμίζει ότι τόσο στις δυτικές όσο και στις μη δυτικές κοινωνίες τα όρια ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό είναι ρευστά και συγκεχυμένα, καθώς τα κοινωνικά υποκείμενα αναπτύσσουν στρατηγικές σκοπιμότητας προκειμένου να επιτύχουν στόχους που θέτουν. Αντλούν δηλαδή και από τις δύο οντολογικές κατηγορίες, φύση και πολιτισμός χωρίς να νοιάζονται να ξεκαθαρίσουν ποια είναι τα σύνορα ανάμεσα τους. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα η πατρότητα νομικά προκύπτει μέσα από το γάμο, ενώ δηλαδή ο γεννήτορας συμμετέχει μεταβιβάζοντας το γενετικό του υλικό σε πρακτικό επίπεδο θα αναγνωριστεί ως πατέρας μέσω της σύναψης γάμου με τη γεννήτορα-μητέρα του παιδιού (2015:21,22). Επομένως, η συγγένεια προκύπτει όχι μόνο μέσα από τη βιολογία αλλά και τον γάμο. Σημαντικό σε αυτή τη συζήτηση είναι και το θεωρητικό αξίωμα της Marilyn Strathern, σύμφωνα με την οποία “η συγγένεια δεν ανάγεται ούτε στη φύση ούτε στον πολιτισμό αλλά είναι ένα υβρίδιο, στον πυρήνα του οποίου συναρθρώνονται το βιολογικό με το κοινωνικό” (Strathern, όπως αναφέρεται στο Τουντασάκη 2015:32).
Στη δυτική λοιπόν αντίληψη, οι σχέσεις αιματοσυγγένειας έχουν κεντρική σημασία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η απουσία βιολογικών δεσμών που συνεπάγεται η υιοθεσία ακυρώνει την ίδρυση συγγενικών σχέσεων. Αντίθετα, έρχεται να εμπλουτίσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη συγγένεια αναζωπυρώνοντας ερωτήματα, όπως το τι τελικά εδραιώνεται ως γονεϊκότητα. Μάλιστα, όπως αναφέρει η Μπρούσκου αντλώντας από την Goody στην υιοθεσία μπορεί να ακυρώνεται το “birth status” αλλά την ίδια στιγμή αντικαθίσταται από ένα άλλο μέσω του οποίου απορρέουν αμοιβαίες υποχρεώσεις και δικαιώματα (στο Αμπατζόγλου 2002:121).
“Η ίδια η υιοθεσία θέτει με πολύ κρίσιμο τρόπο το ζήτημα του τι σημαίνει να είναι κανείς γονιός και σε τι συνίσταται η γονεϊκότητα” (Αμπατζόγλου 2002:192). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προσπαθώντας να απαντήσουμε στο ερώτημα ποιοι είναι πραγματικοί γονείς διαπιστώνουμε μια πάλη ανάμεσα στο ότι “γονιός είναι αυτός που γεννά το παιδί” και στο ότι “γονιός είναι αυτός που το μεγαλώνει”. Η Irene Thery προσεγγίζοντας αυτό το ερώτημα θα επισημαίνει την “ικανοποιημένη φωνή του σχετικισμού της ψυχολογίας των σχέσεων σύμφωνα με την οποία την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την δίνει η καρδιά” (2002:78).
Η γονεϊκότητα, λοιπόν, δεν ιδρύεται μόνο μέσα από τους δεσμούς αίματος αλλά και μέσα από την αγάπη, το νοιάξιμο, την φροντίδα, τους κόπους, την προσπάθεια που καταβάλλεται στο μεγάλωμα και την ανατροφή του παιδιού. Η απουσία αυτών θεωρείται ότι ακυρώνει τον γονεϊκό ρόλο. Η θεωρητική εκφορά η οποία απομακρύνεται από τον δυτικό βιολογισμό ίσως περισσότερο από κάθε άλλη θεωρητική προσέγγιση είναι εκείνη του Marshall Sahlins, ο οποίος στο βιβλίο του “Τι είναι (και τι δεν είναι) συγγένεια θα αναφερθεί σε εκείνη ως “αμοιβαιότητα ύπαρξης”,για τον Αμερικανό ανθρωπολόγο “…η αγάπη και η ανατροφή, η προσφορά ή το μοίρασμα τροφής, η δουλειά από κοινού, η συντήρηση από την ίδια γη, η αμοιβαία βοήθεια, οι κοινές τύχες στη μετανάστευση και την κατοίκηση, όπως και η υιοθεσία και ο γάμος, είναι μερικές από τις πολλές βάσεις της συγγένειας” (2014: 60).
Βιβλιογραφία:
Aμπατζόγλου, Γ. (επιμ), 2002, Αλλάζοντας χέρια. Διεπιστημονική Προσέγγιση της διακίνησης και της Τοποθέτησης των Παιδιών. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Mπρούσκου, Α. ,2002,«Η διακίνηση των παιδιών στην ελληνική κοινωνία: ανθρωπολογική προσέγγιση». Στο Γ. Αμπατζόγλου (επιμ.), Αλλάζοντας χέρια, Διεπιστημονική Προσέγγιση της Διακίνησης και της Τοποθέτησης των Παιδιών, 115-149. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Sahlins, M. ,2014 [2013].Τι είναι (και τι δεν είναι) η συγγένεια (μτφρ. Ν. Κούρκουλος). Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Τουντασάκη, Ε. ,2011, Ανθρωπολογικές θεωρήσεις της Συγγένειας κατά τον 20ο αιώνα. Αθήνα: Πατάκης
Τουντασάκη, Ε. ,2015, “Το παιδί που μεγαλώνει μέσα σου θα πάρει και από σένα” Δωρεά ωαρίων, Μητρότητα και Συγγένεια. Αθήνα: Πατάκης
Νικολέτα Χριστίνα Βαλσαμίδου, Φοιτήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
