Τους τελευταίους μήνες κατακλυζόμαστε από συζητήσεις, ακούμε απόψεις και θέσεις που μας προτρέπουν να αντιληφθούμε ότι κανείς και καμία από εμάς δεν είναι άτρωτος/η απέναντι στον κορωνοιό, ότι δεν κάνει διακρίσεις, και ότι όλοι και όλες είμαστε το ίδιο ευάλωτοι και ευάλωτες σε αυτόν. Η περίοδος που διανύουμε αρκετούς μήνες τώρα, η πανδημία που έχει γίνει μέρος της ζωής μας, αφορά μία κατάσταση στην οποία η φύση έχει πάρει «το πάνω χέρι» και οι άνθρωποι, η ιατρική, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτό το νέο δεδομένο. Ωστόσο, η αντίληψη ότι ο κορωνοίος είναι κάτι «φυσικό» το οποίο απειλεί με τον ίδιο τρόπο και με την ίδια ένταση όλες και όλους μας επιφυλάσσει πολλούς κινδύνους.
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να «αποφυσικοποιήσουμε» την αντίληψη που έχουμε για τον νέο αυτό ιό, και να αναλύσουμε τις κοινωνικές, οικονομικές, ταξικές, πολιτικές και φυλετικές του συνιστώσες, θέλοντας να δείξουμε ότι αν και πρόκειται για ένα «φυσικό φαινόμενο», το αν θα κολλήσει κάποιος ή κάποια από εμάς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που αφορούν τις συνθήκες διαβίωσής μας, την κοινωνική και πολιτική μας θέση σε μια κοινωνία, την πρόσβασή μας σε ιατρική περίθαλψη.
Πιο συγκεκριμένα θα αναφερθούμε στο γεγονός ότι σε πολλές πόλεις των ΗΠΑ, το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων και κρουσμάτων κορονοιού είναι αφροαμερικανοί πολίτες. Πόλεις των ΗΠΑ, όπως το Σικάγο, το Ντιτρόιτ, η Νέα Ορλεάνη, σημειώνουν υψηλά ποσοστά κρουσμάτων και θυμάτων κορονοιού ανάμεσα στις αφροαμερικανικές κοινότητες. Το γεγονός αυτό, που σχετίζεται με τον εδραιωμένο θεσμικό-δομικό ρατσισμό σε βάρος τους, οδηγεί σε φυλετικές διακρίσεις, ανισότητες στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας καθώς και στη διαβίωση ανθρώπων σε εγκαταστάσεις με μεγάλο πληθυσμό. Παράγοντες που μόνο αρνητικές επιπτώσεις μπορούν να έχουν όσον αφορά στην εξάπλωση του νέου ιού.
Για την ανάλυσή μας, θα επικαλεστούμε στο σημείο αυτό, την έννοια της συμβολικής βίας, μία έννοια πολύ σημαντική στο έργο του Γάλλου φιλοσόφου, κοινωνιολόγου και κοινωνικού επιστήμονα Pierre Bourdieu (Πιερ Μπουρντιέ). Επεκτείνοντας τη θέση του Γερμανού κοινωνιολόγου και πολιτικού οικονομολόγου Μαξ Βέμπερ, υποστηρίζει ότι το κράτος πέραν του μονοπωλίου της βίας μπορεί να επιβάλλει και τη συμβολική βία. Πρόκειται ουσιαστικά για μία μορφή βίας που ασκείται με έναν ίσως λιγότερο ορατά βίαιο τρόπο, μπορεί ωστόσο να είναι εξίσου αποτελεσματική.
Συγκεκριμένα αφορά τρόπους σκέψης και δομές αντίληψης και δράσης που επιβάλλονται από τους κυρίαρχους στους κυριαρχούμενους. Όταν επιβάλλονται αυτές οι αντιλήψεις, οι κυριαρχούμενοι (όπως και οι κυρίαρχοι) ενσωματώνουν ασυνείδητα αυτές τις δομές, με τέτοιο τρόπο ώστε κάποια στιγμή να φτάνουν να θεωρούνται λογικές και ορθές, και έτσι να εδραιώνονται οι συνθήκες δράσης των κυρίαρχων.
Με βάση αυτή τη θεώρηση, μπορούμε να σκεφτούμε γιατί ο θεσμικός – δομικός ρατσισμός στη σύγχρονη Αμερική, που «φυσικοποιεί» κοινωνικές ανισότητες, ανισότητες στην πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως ιατρική περίθαλψη και δημιουργεί για κάποιους δυσχερείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, είναι αυτός που τοποθετεί τους αφροαμερικανούς σε μία θέση μεγαλύτερης ευαλωτότητας απέναντι στον ιό.
Αυτές οι ανισότητες και οι διακρίσεις είναι αποτέλεσμα του χρόνιου ρατσισμού σε βάρος των αφροαμερικανικών κοινοτήτων, που φτάνει στο απόγειό της με τα συχνά φαινόμενα αστυνομικής βίας σε βάρος τους, ενώ παραμένει υπαρκτός «σαν ένα κοινό μυστικό». Τέτοιες ιδέες εντοπίζονται σε καθημερινό επίπεδο, σε περιστατικά όπου αστυνομικοί θεωρούν έναν μαύρο άνθρωπο ύποπτο για κάτι, επειδή είναι μαύρος, ή ακόμα και στην δυσκολία εύρεση εργασίας, ή στην εργασία σε δύσκολες συνθήκες. Σύμφωνα με κρατικούς υπαλλήλους και με υπαλλήλους στον τομέα της υγείας, οι μαύροι πολίτες του Σικάγου έχουν έξι φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από τον ιό από τους λευκούς κατοίκους.
Ας αναφέρουμε ένα παράδειγμα «κανονικοποίησης των συνθηκών διαβίωσης» κάποιων ανθρώπων, οι οποίες όμως τους εκθέτουν τις ζωές τους σε μεγαλύτερο κίνδυνο από κάποιες άλλες. Σε δημοσίευμα του BBC, τον Απρίλιο του 2020, ο αφροαμερικανός πρεσβύτερος πάστορας στην Εκκλησία βαπτιστών (New Mount Pilgrim Missionary Baptist Church) Reverend Marshall Hatch, αναφέρει ότι ο ιός έχει διαλύσει την αφροαμερικανική γειτονιά του West Garfield Park, όπου κατοικεί. Στην περιοχή αυτή, οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να έχουν ασφάλεια υγείας, και πιο πιθανό να κατοικούν σε εγκαταστάσεις με πολύ πληθυσμό, δύο παράγοντες που τους καθιστούν πιο ευάλωτους απέναντι σε έναν ιό. Σύμφωνα με το Τμήμα Δημόσιας Υγείας του Σικάγο (Chicago Department of Public Health), το 68% των νεκρών από κορωνοιό ήταν αφροαμερικανοί, αν και αποτελούν το 30% του πληθυσμού της πόλης.
Στο τηλεοπτικό πρόγραμμα ειδήσεων “Chicago Tonight” που μεταδίδεται στο Σικάγο, ο ίδιος μίλησε για την υγειονομική κρίση που λαμβάνει χώρα στις μαύρες κοινότητες του Σικάγο. Ο Reverend Hatch, έχοντας και ο ίδιος χάσει δικούς του ανθρώπους από επιπλοκές του covid 19, αναφέρει ότι οι κοινότητες των αφροαμερικανών (αναφέρεται στην κοινότητα της περιοχής του στην προκειμένη περίπτωση), έρχονται αντιμέτωπες με μεγαλύτερες προκλήσεις όσον αφορά ζητήματα υγείας, εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες ζουν οι άνθρωποι, βιώνοντας τη φτώχια, την αδυναμία για πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη και φρέσκο φαγητό σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά αποεπένδυσης που δημιουργούν αυτές τις συνθήκες απελπισίας.
Όπως επισημαίνει στη συνέχεια σχετικά με τον κορωνοιό «Ανάλογα με το που ήσουν πριν τον ιό, αυτό πραγματικά δείχνει που πιθανόν θα είσαι τώρα που η πανδημία είναι σε απόλυτη μανία. Ανακάλυψα ότι οι άνθρωποι που ένιωθαν ότι ήταν ασφαλείς είναι σε κατάσταση πανικού…οι άνθρωποι που ζουν στο δρόμο, που έρχονται αντιμέτωποι με την ανασφάλεια ως προς το αν θα είναι άστεγοι, αν θα έχουν φαγητό, είναι στο πόδι. Και δεν είναι υπερβολικά γεμάτοι άγχος εξαιτίας του κορωνοιού, γιατί οι άνθρωποι βρίσκονται υπό σοβαρές καταστάσεις πολιορκίας και άγχους ως κάτι κανονικό (σε κανονικές συνθήκες, ως νόρμα ).Το να βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση επιβίωσης, έχει γίνει η νόρμα ούτως ή άλλως, έτσι ο ιός είναι απλά ακόμα ένα στρώμα άγχους».
Η λέξη κλειδί, στα λόγια του πάστορα, στην οποία νομίζω πρέπει να σταθούμε εδώ, είναι η νόρμα. Όταν μία κατάσταση θεωρείται «κανονική», «φυσικοποιείται» και τελικά αποσπάται από τις κοινωνικές και πολιτικές τις συνιστώσες, τείνει σταδιακά να θεωρείται όλο και πιο δεδομένη, να γίνεται όλο και πιο μόνιμη, να θεωρείται «κανονικό» το γεγονός ότι ένας μαύρος πολίτης δεν έχει ίδια πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη όπως ένας άλλος, ότι τον αντιμετωπίζουν συνεχώς ως δυνάμει ύποπτο, ότι ζει σε γειτονιές με πολύ πληθυσμό και συνθήκες που δεν ευνοούν τις λεγόμενες «κοινωνικές αποστάσεις».
Ο ιός αναδεικνύει και εντείνει τις υπάρχουσες ανισότητες, ωστόσο δεν είναι η αιτία αυτών. Ο ρατσισμός σε βάρος των μαύρων πολιτών είναι βαθιά εδραιωμένος και διαποτίζει καθημερινές συμπεριφορές και καταστάσεις, κάνοντάς τες σταδιακά να φαίνονται «φυσιολογικές», σαν να ήταν έτσι πάντα. Αν λοιπόν σκεφτούμε ότι οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, οι φυλετικές διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων, η φτώχια δεν είναι φυσικά φαινόμενα, τότε θα κατανοήσουμε τις κοινωνικές, πολιτικές και ταξικές τους «ρίζες» και πιθανόν να καταφέρουμε και να τις εξαλείψουμε.
Άννα Μπριμπιλοπούλου, Φοιτήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
