Στην εποχή μας, στις κοινωνίες του ανεπτυγμένου δυτικού καπιταλισμού υπάρχει μια καχυποψία απέναντι στο πολιτικό Ισλάμ. Η Δύση θεωρεί το πολιτικό Ισλάμ διαφορετικό, διότι δεν βρίσκει κανένα κοινό στοιχείο με τον φιλελευθερισμό και οτιδήποτε δεν σχετίζεται με αυτή την έννοια είναι εχθρικό. ‘Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι το πολιτικό Ισλάμ είναι όντως εχθρικό. ‘Οπως κάθε πολιτική ιδεολογία έτσι και ο πολιτικό Ισλάμ επιζητεί την οικονομική ευμάρεια, την κοινωνική ισότητα αλλά και την πολιτική ισορροπία για τη χώρα.
Την τελευταία δεκαετία το άκουσμα της λέξης Ισλάμ προκαλεί αναμφίβολα ένα αίσθημα φόβου. Ο συσχετισμός της λέξης αυτής με την τρομοκρατία αλλά συνάμα με την αστάθεια που κυριαρχεί στη Μ. Ανατολή έχει προκαλέσει όπως είναι φυσικό μια απέχθεια και μια ανησυχία για το περιεχόμενό της. Για αυτό το λόγο το Ισλάμ είναι ένα ζήτημα το οποίο χρήζει νηφάλιας παρατήρησης. ‘Όπως είναι γνωστό το Ισλάμ είναι μια από τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες μαζί με τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό, και έτσι όπως κάθε θρησκεία, έτσι και το Ισλάμ παρουσιάζει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το θρησκευτικό Ισλάμ διαφοροποιείται σε πολύ σημαντικό βαθμό από το πολιτικό, το οποίο δεσπόζει στην ιστορία αλλά και στην πολιτική ζωή της Μ. Ανατολής από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Το πολιτικό Ισλάμ δεν παρουσιάζει κάποια θρησκευτική υποταγή αλλά απλούστατα στοχεύει στην επέκταση της θρησκευτικής πίστης στη πολιτική ζωή, δηλαδή λειτουργεί περισσότερο ως ένας πολιτικός ρυθμιστής παρά ως μια θρησκευτική υποταγή. ‘Αλλωστε αν λειτουργούσε ως μια θρησκευτική υποταγή θα έπρεπε να διέθετε ένα διακριτό και ένα αποδεκτό σύνολο κανόνων, αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει διότι εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στις μουσουλμανικές χώρες. Για παράδειγμα, σε μουσουλμανικές χώρες όπως η Βόρεια Αφρική, το πολιτικό Ισλάμ δεν εδραιώθηκε, αντίθετα, τείνει να εδραιωθεί στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όπως αποδεικνύουν τα πρόσφατα γεγονότα στην Τουρκία ή ο πολύπλοκος εμφύλιος πόλεμος στην περιοχή της Συρίας ή η αστάθεια που επικρατεί στο Ιράκ.
Η απαρχή του πολιτικού Ισλάμ συνδέεται ιστορικά με την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. Μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μέση Ανατολή αποτέλεσε ένα πεδίο συγκρούσεων των αποικιακών ευρωπαϊκών δυνάμεων (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία). Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι περιοχές της Συρίας, του Λιβάνου και του Μαγκρέμπ βρισκόταν υπό την άμεση επιρροή της Γαλλίας, ενώ η Αίγυπτο, η Παλαιστίνη και το Ιράκ υπό την επιρροή της Βρετανίας. Μετά το πέρας του πολέμου ξεκίνησε η αποαποικιοποίηση στην Αφρική και την Ασία, όπου οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν βρίσκονταν σε θέση να διατηρούν τις αποικίες τους στη Μ. Ανατολή ούσες αποδυναμωμένες από τις συγκρούσεις. Την ίδια στιγμή οι αποικίες της Μ. Ανατολής ζητούσαν όλο και πιο έντονα την ανεξαρτητοποίησή τους από τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Η γένεση του αραβικού εθνικισμού εμφανίστηκε τελικά τη δεκαετία του 1950 με βασικό εκπρόσωπο τον Γκαμάλ-Αμπντέλ Νάσερ.
Για την επίτευξη της πολυπόθητης ανεξαρτησίας των περιοχών της Μ. Ανατολής, κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία μιας φαντασιακής εθνικής κοινότητας. Δεδομένης της πόλωσης από τον Ψυχρό Πόλεμο αλλά και την σύγκρουση με το νεοϊδρυθέν κράτος του Ισραήλ, οι αραβικές χώρες ανέμειξαν στοιχεία της θρησκείας τους με την πολιτική ζωή τους. Αυτό θεωρούνταν σχετικά εύκολο δεδομένου ότι υπήρχε στο εθνικό συλλογικό αυτών των χωρών μια πίστη στη διεκδίκηση της «πατρότητας» του Ισλάμ και η οποία πρόκειται για έναν συνδυασμό του εθνικισμού και του αντιαποικιακού αγώνα με το Ισλάμ, ο οποίος εκδηλώθηκε με διαφορετικό τρόπο στα κράτη της Μ. Ανατολής. Μάλιστα, στη περίπτωση της Τουρκίας, συνέβαλε και στην εδραίωση του λεγόμενου νέου οθωμανισμού μιας ιδεολογίας η οποία αντιμάχεται το κοσμικό κράτος του Κεμάλ Ατατούρκ και αναπολεί τη δόξα αλλά και το μεγαλείο της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού Ισλάμ είναι ο πανισλαμισμός, ο οποίος υποστηρίζει την ένωση ή την συμμαχία των μουσουλμανικών κρατών εναντίον των ξένων ιδεών ή των ξένων προς το Ισλάμ λαών (π.χ. Ευρωπαίοι- αντιαποικιακός αγώνας). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πολιτική ένωση της Συρίας και της Αιγύπτου το 1958 με την λεγόμενη Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία εναντίον του Ισραήλ ή η φιλική πολιτική του τουρκικού ΑΚΡ προς τους αδελφούς μουσουλμάνους της Αιγύπτου. Θρησκευτικά, ο πανισλαμισμός στηρίζεται στην αντίληψη ότι το Ισλάμ υπερβαίνει τα εθνικά όρια και τον εθνικισμό, αλλά δέχεται κριτική μέχρι και σήμερα. Θεωρείται κάτι απροσάρμοστο και ουτοπικό. Παρά ταύτα, η συμμαχία των μουσουλμανικών κρατών έχει ισχυροποιηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Ισλαμική Διάσκεψη Κορυφής ή οι διασκέψεις των ανώτερων αξιωματούχων των μουσουλμανικών κρατών (π.χ. Muslim Foreign Minister Conference).
Το πολιτικό Ισλάμ περιλαμβάνει τρεις μεγάλες ομάδες. Η πρώτη σχετίζεται με ακτιβιστικές οργανώσεις, όπως το Hizb ut-Tahrir, που κινητοποιούν ειρηνικά τους πιστούς για την υπεράσπιση του Ισλάμ από ντόπιους και ξένους εχθρούς. Παρά την πρόθεση τους να επιβάλλουν το ισλαμικό δίκαιο, οι ακτιβιστές αναφέρονται συχνά στα ανθρώπινα δικαιώματα των μουσουλμάνων που παραβιάζονται από τους Δυτικούς και τις αυταρχικές ηγεσίες που υπάρχουν στο μουσουλμανικό κόσμο. Η δεύτερη αφορά τα ισλαμιστικά κόμματα, όπως το AKP στην Τουρκία και το Al-Nahda στην Τυνησία, τα οποία συμμετέχουν στη δημοκρατική διαδικασία και επιδιώκουν να αλλάξουν το πολιτικό σύστημα εκ των έσω. Ο πολιτικός τους λόγος υποστηρίζει την πλειοψηφική δημοκρατία και στηλιτεύει τις αυταρχικές πρακτικές των προηγούμενων φιλοδυτικών καθεστώτων. Η τρίτη ομάδα απαρτίζεται από οργανώσεις, όπως η Χεζμπολάχ και το Ισλαμικό Κράτος, που χρησιμοποιούν την τρομοκρατία για να επικρατήσουν εναντίον των αντιπάλων τους. Είναι ενδιαφέρον ότι προτάσσουν την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης για να εξηγήσουν την προσπάθεια εξόντωσης όσων δεν ενστερνίζονται τις δικές τους απόψεις.
Τα τελευταία χρόνια, η στάση της Δύσης απέναντι στο πολιτικό Ισλάμ έχει αλλάξει αρκετά. Ειδικά μετά την 11/9 και την εμφάνιση του ISIS ή Daesh, το πολιτικό Ισλάμ ταυτίζεται με την τρομοκρατία. Η Δύση αντιμάχεται το πολιτικό Ισλάμ με κάθε μέσο, ακόμα και ένοπλο, όπως αποδεικνύει ο αιματηρός πόλεμος στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Το πολιτικό Ισλάμ, όμως, δεν ταυτίζεται αυτό καθαυτό με την τρομοκρατία, αλλά έχει και μία ακραία εκδοχή, το ριζοσπαστικό Ισλάμ ή Μπινλαντενισμό. Αυτό το κομμάτι υποστηρίζει τον ένοπλο αγώνα εναντίον των Δυτικών δυνάμεων. Κατά την άποψή τους, οι Δυτικές δυνάμεις αντιμάχονται το Ισλάμ και ζουν έναν αμαρτωλό τρόπο ζωής, για τον οποίο και πρέπει να τιμωρηθούν. Στόχος τους είναι η εγκαθίδρυση της αυστηρής εκδοχής της sharia, του μουσουλμανικού δικαίου, στις περιοχές, όπου δρουν. Αυτά τα τελευταία, βέβαια, δεν είναι ούτε Ισλάμ ούτε πολιτικό Ισλάμ.
Πηγές:
https://www.kathimerini.gr/pages/security-bulletin/942208/i-proklisi-toy-neoy-politikoy-islam/
https://www.huffingtonpost.gr/ioannis-koutroudis/-_6782_b_11242398.html
https://marginalia.gr/arthro/islam-kai-politiki-sti-mesi-anatoli-mia-syntomi-istoriki-episkopisi/
Αθανασία Αβράμογλου, Απόφοιτη Εισαγωγικής Κατεύθυνσης Μουσουλμανικών Σπουδών, Τμήματος Θεολογίας
