Στα πλαίσια του μαθήματος της πολιτικής επικοινωνίας διάβασα ένα άρθρο, το οποίο αναφέρει:
“Μιλώντας για fake news και πολιτική, εννοούμε, φυσικά, εκείνα που λέγονται από πολιτικούς, κυρίως όμως εκείνα που λέγοντα στο πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας. Τέτοια, προφανώς, δεν λέγονται, κατασκευάζονται ή αναπαράγονται μόνο από πολιτικούς. Ωστόσο, δεν θα έβλεπαν το φως της δημοσιότητας χωρίς την -εκούσια ή ακούσια- διαμεσολάβηση δημοσιογράφων και ΜΜΕ. Και εδώ το ερώτημα είναι το εξής: Ποιος ευθύνεται περισσότερο; Ο πολιτικός που τα λέει ή ο δημοσιογράφος που ξέρει ή υποψιάζεται και άκριτα τα γράφει;”
Θέτει λοιπόν ένα άκρως καίριο ερώτημα, ποιος ευθύνεται περισσότερο. Βλέποντας το θέμα και από τη σκοπιά του δημοσιογράφου, η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι όλοι φέρουμε μερίδιο ευθύνης. Όταν λέω όλοι, εννοώ πολιτικοί, δημοσιογράφοι αλλά και απλοί πολίτες. Η προπαγάνδα λειτουργεί σαν μια καλοκουρδισμένη μηχανή, που όλοι είμαστε γρανάζια της. Πως γίνεται αυτό; Θα το αιτιολογήσω με ένα απλό παράδειγμα: Στις Αμερικάνικες εκλογές το 2016, οι 20 δημοφιλέστερες πραγματικές ειδήσεις είχαν απήχηση 7,3εκ. ,ενώ τα 20 δημοφιλέστερα fake news 8,7εκ. Engagement (Συμφ.: NPR). Αυτά τα fake news μεταδόθηκαν μέσω των social media. Περίπου 1 εκ. παραπάνω χρήστες έδειξαν προτίμηση στα fake news. Ποιός ήταν αυτός που έδειξε προτίμηση στα fake news; Ποιος ήταν αυτός που τα διέδιδε; Οι ίδιοι οι πολίτες. Ο πολιτικός είναι υπεύθυνος για τα λόγια και τις πράξεις του, ο δημοσιογράφος το ίδιο.
Ο συντάκτης φέρει απόλυτη ευθύνη σχετικά με το άρθρο που υπογράφει, καθώς και την ποιότητα αυτού. Ταυτόχρονα, ο αναγνώστης/πολίτης πρέπει να είναι σε θέση να ελέγχει την εγκυρότητα των όσων διαβάζει, διακρίνοντας τις αναλήθειες και τα ψεύδη. Αυτό, φυσικά, προϋποθέτει οξυμένη κριτική ικανότητα και διασταύρωση των πληροφοριών, από πολλά και διαφορετικά μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, εάν ο δέκτης λειτουργήσει με τον τρόπο που περιγράφεται παραπάνω, θα περιοριστεί κατά πολύ η διάδοση των fake news. Όμως πολλοί από τους αναγνώστες στον βωμό της πόλωσης θυσιάζουν τις πραγματικές ειδήσεις, αναγνωρίζοντας τα fake news και παρόλα αυτά τα μεταδίδουν, γιατί απλώς έτσι θα τους συνέφερε να είναι τα πράγματα. Γίνονται λοιπόν κομμάτι του παιχνιδιού της προεκλογικής εκστρατείας. Η αλήθεια είναι ότι τα fake news ομοιάζουν πάρα πολύ με τις πραγματικές ειδήσεις. Μια πραγματική είδηση για να είναι καλή πρέπει να έχει τα εξής στοιχεία: να είναι επίκαιρη και να αφορά πολύ κόσμο, να έχει σπανιότητα, μυστήριο, εγγύτητα, σπουδαιότητα, συγκίνηση και εκκρεμότητα. Όλα αυτά τα συναντούμε στα fake news, επομένως είναι πολύ λογικό να μπερδευόμαστε, να τα πιστεύουμε εύκολα, πόσο μάλλον όταν μια είδηση επιβεβαιώνει την άποψη μας για κάτι.
Σε μία κουβέντα -που είχα με μια προσωπική μου φίλη- μιλώντας για ριάλιτι, της είπα ότι μερίδιο ευθύνης δεν φέρει μόνο αυτός που εξευτελίζει τον άλλον, φταίει και αυτός που επιτρέπει να τον εξευτελίζουν. Το ίδιο ισχύει και για την παραπληροφόρηση και τις ψεύτικες ειδήσεις. Δεν φταίει μόνο ο πομπός, μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρει και ο δέκτης. Τέλος, ας σκεφτούμε και αυτό που είχε πει ο Σοφοκλής: “ουκ εξάγουσιν καρπόν οι ψευδείς λόγοι”. Ό,τι σπέρνουμε αυτό θα θερίσουμε και αν δεν θέλουμε η γη μας να ναι άγονη, οφείλουμε να ενημερωνόμαστε σωστά. Για την τιμή της κοινωνίας που θέλουμε.
Αναστασία Καταράκη, Δημοσιογράφος και Φοιτήτρια Πολιτικών Επιστημών
