Written by 6:13 μμ Αρθρογραφία, Επικαιροτητα

Περι θεσμικών μεταβολών της εκτελεστικής εξουσίας| Ορέστης Μπέλεσης

Αποτέλεσμα της εμφανέστατης υπεροχής της εκτελεστικής εξουσίας έναντι της νομοθετικής και του ΠτΔ ως ρυθμιστή του πολιτεύματος είναι η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Πρωθυπουργού σαν κομβικό παράγοντα εξελίξεων και διαμόρφωσης δημόσιων πολιτικών.

Η θεσμική εξέλιξη των βασικών πόλων της εκτελεστικής εξουσίας μεταπολιτευτικά είναι αποτέλεσμα των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών εξελίξεων που επιτρέπουν στο Σύνταγμα να προσαρμόζεται («ζωντανό Σύνταγμα»), ακολουθώντας τις επιρροές από το παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, πάντα με ιδιαίτερη επίγνωση της μοναδικής ιστορικής πορείας της Ελλάδας. Μεταπολιτευτικά, η νεοπαγής δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε, εξελίχθηκε υπό τη μορφή περισσότερων δρώντων χωρίς να αντιμετωπίσει πολιτειακή κρίση, παρόλο που εφαρμόστηκαν μεταρρυθμίσεις με ολέθριες συνέπειες για την κοινωνική συνοχή, με αποτέλεσμα την αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης υπό την μορφή του επιτελικού κράτους.

Εγκαινιάζοντας τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, έχει διαπιστωθεί πως τα πάγια προβλήματα που δεν έχουν εξαλειφθεί ακόμα (βλ. πελατειακό κράτος, διοικητική κουλτούρα) έχουν τις ρίζες τους από την βασιλεία του Όθωνα. Παρόλο που πριν την έλευση του, τα μετεπαναστατικά Συντάγματα (προάγγελοι του δημοκρατικού συνταγματισμού του 1864) ήταν αρκετά φιλελεύθερα και επηρεασμένα από την γαλλική και αμερικάνικη επανάσταση, εγκαθιδρύθηκαν αναμφίβολα δοτοί ευρωπαϊκοί θεσμοί (βλ. γραφειοκρατική οργάνωση) σε ένα μη εξευρωπαϊσμένο λαό. Ο πρόωρος εκδημοκρατισμός και κοινοβουλευτισμός σε συνδυασμό με την ύστερη εκβιομηχάνιση σε σχέση με τις άλλες χώρες, η θεωρία του πολιτισμικού δυϊσμού (Νικηφόρος Διαμαντούρος) και άλλες ιστορικές συγκυρίες (σύγκρουση στέμματος) δημιούργησαν παθογένειες στην εκτελεστική εξουσία, συνέβαλαν στην «καχεκτική δημοκρατία», δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την «ετεροχρονισμένη» δικτατορία των Συνταγματαρχών.

Με την επαναφορά της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, ο συνταγματικός νομοθέτης κινήθηκε προς το Βαϊμάρινό υπόδειγμα, ενδυναμώνοντας τις αρμοδιότητες του ως αποτέλεσμα της μετάβασης στην ομαλότητα. Αν και στην πράξη δεν εφαρμόστηκαν ποτέ οι «υπερεξουσίες», ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε τη δυνατότητα να παύσει την Κυβέρνηση αν η σύνθεση της εμφάνιζε δυσαρμονία προς το λαϊκό αίσθημα, έχοντας το δικαίωμα να διορίσει πρωθυπουργό οποιονδήποτε πίστευε ότι μπορεί να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής («Θεωρία κηπουρού») και να προκηρύσσει δημοψήφισμα χωρίς την υπογραφή του Υπουργικού Συμβουλίου.

Η νομικοπολιτική του αποδυνάμωση του ΠτΔ έρχεται με την αναθεώρηση του 1986, λαμβάνοντας ρυθμιστικό, συμβολικό ρόλο με συγκεκριμένες ρυθμιστικές, πολιτικές, διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες, με το Υπουργικό Συμβούλιο και τον Πρωθυπουργό να αποτελούν καίριους παράγοντες εξελίξεων. Τα καθήκοντα του περιορίζονται στον διορισμό της Κυβέρνησης, στην ανάθεση διερευνητικών εντολών, στη διάλυση της Βουλής υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και στην αναπομπή νόμου πίσω στην Βουλή όταν συντρέχει λόγος τυπικής συνταγματικότητας. Η πλήρης αποδυνάμωση του γνησίου κοινοβουλευτικού του πολιτεύματος επέρχεται με την αναθεώρηση του 2019, που αποσύμπλεξε την πρόωρη διάλυση της Βουλής από την ανάδειξη Προέδρου της Δημοκρατίας, με την σχετική πλειοψηφία να αρκεί στην 5η ψηφοφορία ώστε να αποφεύγονται διαλύσεις της Βουλής όπως το 2015.

Αποτέλεσμα της εμφανέστατης υπεροχής της εκτελεστικής εξουσίας έναντι της νομοθετικής και του ΠτΔ ως ρυθμιστή του πολιτεύματος είναι η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Πρωθυπουργού σαν κομβικό παράγοντα εξελίξεων και διαμόρφωσης δημόσιων πολιτικών. Χαρακτηριστικά του «πρωθυπουργικοκεντρισμού» μετά την μεταπολίτευση αποτελούν η πρόωρη διάλυση της Βουλής για κρίσιμο εθνικό θέμα (41.2 Σ), η προσυπογραφή των διαγγελμάτων της Βουλής, ο διορισμός και η παύση των Υπουργών και η διασφάλιση της ενότητας και του συντονισμού της Κυβέρνησης.

Η δεσπόζουσα θέση του Πρωθυπουργού ενισχύεται από τον Ν.4622/2019 για το επιτελικό κράτος, το οποίο βασίζεται στο ορθολογικό μοντέλο διακυβέρνησης στοχεύοντας στην αύξηση της αποτελεσματικότητας της κάθετης δομής με οριζόντιο συντονισμό, στην ενίσχυση της αποκέντρωσης και του πρωθυπουργού ως πόλο (primus solus) ώστε να μπορεί να εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα και ευελιξία. Αυτή η θεσμική ενδυνάμωση οδηγεί στη δημιουργία ενός «κράτους στρατηγείου», με ευδιάκριτους ρόλους στα Υπουργεία, διοίκηση σε κάθε Υπουργείο μέσω μετρήσιμων στόχων, εστιάζοντας σε νέες δομές (βλ.Ανεξάρτητη Αρχή Διαφάνειας) με κατάτμηση άλλων δομών στοχεύοντας την επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Επίσης, απαραίτητη κρίθηκε η αντιμετώπιση παθογενειών, όπως η πολυνομία, η κακονομία, όπως και η εφαρμογή των αρχών καλής νομοθέτησης και χρηστής διοίκησης.

Πηγή Εικόνας: https://www.google.com/search?q=%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%B1+%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B7&rlz=1C1CHBD_enGR919GR919&sxsrf=AOaemvIsInqxr0aLA9TwNAMvAJmuYx6kDQ:1632862242082&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwiV5Z_vxaLzAhUECuwKHccJB2AQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1920&bih=969&dpr=1#imgrc=PdEfBXo1ruD3AM

Η κριτική στο επιτελικό κράτος επικεντρώνεται σε δυο σημεία κυρίως. Αρχικά στην «απονέκρωση» της συλλογικής λειτουργίας του Υπουργικού Συμβουλίου, έχοντας ως αποτέλεσμα την ισχνή ουσιαστική συνεισφορά του πολιτικού τους ρόλου με την υπερσυγκέντρωση εξουσιών στον Πρωθυπουργό. Επιπλέον, παρατηρείται πληθώρα κανονιστικών ρυθμίσεων προκειμένου να αντιμετωπιστούν ακανθώδη ζητήματα μέσω πράξεων νομοθετικού περιεχομένου χωρίς διαβούλευση καθώς και πληθώρα «άσχετων» διατάξεων που έρχονται σε αντίφαση με τις αρχικές προθέσεις του νομοθετήματος για μείωση του «νομικισμού».

Η αλλαγή στο πρότυπο διακυβέρνησης με την ύπαρξη ενός μικρότερου, πιο ευέλικτου «κράτος πλοηγού» προέρχεται από τις επιδράσεις του νεοφιλελευθερισμού στον υπόλοιπο κόσμο και την εφαρμογή του «New Public Management», που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο σκέψης για περιστολή των δαπανών στη δημόσια διοίκηση. Έτσι καθιερώθηκαν πρότυπα διοίκησης από τον ιδιωτικό τομέα, Συμπράξεις Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα, συμβάσεις παροχής υπηρεσιών από ιδιώτες, αποκέντρωση δομών και σημαντικές μεταρρυθμίσεις που βελτίωσαν την λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης μετά τις μεταρρυθμίσεις της τελευταίας δεκαετίας ως αποτέλεσμα των παρεμβάσεων των δημοσιονομικών προγραμμάτων προσαρμογής, μετατρέποντας το υφιστάμενο τρόπο διακυβέρνησης και την ποιότητα της δημοκρατίας.

Η μορφή της διακυβέρνησης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολυεπίπεδη, ρυθμιστική και ηλεκτρονική. Πολυεπίπεδη ως αποτέλεσμα του πλουραλισμού μεταξύ των εξουσιαστικών επιπέδων στο εθνικό και υπερθνικό επίπεδο με τον διαμοιρασμό των καθηκόντων, ποικιλομορφία των δρώντων και την ανάγκη συντονισμού και αποτελεσματικότητας. Επίσης, ρυθμιστική ως απόρροια του ρυθμιστικού προγραμματισμού με βάση των αρχών της καλής νομοθέτησης και ηλεκτρονική διακυβέρνηση με σκοπό την αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών και την τάση για ψηφιοποίηση των συστημάτων με σκοπό την διευκόλυνση του πολίτη, την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών και την αλληλεπίδραση κράτους και κοινωνίας των πολιτών.

Πηγή Εικόνας: https://www.google.com/search?q=%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%B1+%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B7&rlz=1C1CHBD_enGR919GR919&sxsrf=AOaemvIsInqxr0aLA9TwNAMvAJmuYx6kDQ:1632862242082&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwiV5Z_vxaLzAhUECuwKHccJB2AQ_AUoAXoECAEQAw&biw=1920&bih=969&dpr=1#imgrc=nu4DGXlE0i03nM

Αυτή η αλληλεπίδραση είναι που έχει διαμορφώσει ένα πρότυπο σύγχρονης συμμετοχικής φιλελεύθερης δημοκρατίας που είναι ανοιχτή στη διαμόρφωση feedback,συνεργασία και εμπιστοσύνης μεταξύ πολίτη και διοίκησης σε ένα μεταδημόσιο management με τη σύμπραξη δημοσίου, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας των πολιτών. Ο υπέρτατος στόχος τίθεται η εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος στις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες των πολιτών, είτε είναι υγειονομικές, είτε οικονομικές, αντιμετωπίζοντας το παλαιό πρότυπο με σκεπτικισμό τονίζοντας την ανάγκη οικουμενοποίησης των προβλημάτων (κοσμοπολίτικη δημοκρατία).

Ενώ, παρατηρούνται όλες οι ραγδαίες μεταβολές σε αυτά τα πρότυπα ,ένα ζήτημα παραμένει επίκαιρο που αφορά την Δημόσια Διοίκηση, το ζήτημα των μετακλητών υπαλλήλων στη δημόσια διοίκηση. Η συνταγματική καθιέρωση των Ανεξάρτητων Αρχών ως μια ανεπίσημη “4η εκτελεστική εξουσία” συνέβαλε στον εκδημοκρατισμό μέσα σε ένα σχήμα “ελέγχου και ανασχέσεων”. Έτσι, η θεσμοθέτηση του Α.Σ.Ε.Π. με τον Ν.2190/1994 του Πεπονή και η καθιέρωση του σε Ανεξάρτητη Αρχή (2001) βελτίωσε το ζήτημα της αξιοκρατίας και της διαφάνειας. Δεν λύθηκε το θέμα της μετακλητότητας με δραστικές, μακρόπνοες, στρατηγικές αποφάσεις αλλά αντιμετωπίστηκε με ευθυνοφοβία και στόχο την επιβράβευση των κομματικών υπαλλήλων. Παράλληλα, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί δυσχεραίνουν την ύπαρξη ενιαίας, αδιάσπαστης, διοικητικής ελίτ στη δημόσια διοίκηση, με διαρκή εκπαίδευση και σκοπό την συνέχεια της κρατικής μηχανής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα 200 χρόνια μετά την ελληνική επανάσταση να αναδιατυπώνονται τα πελατειακά προβλήματα στη δημόσια διοίκηση.

Αποτιμώντας την εξέλιξη των βασικών πόλων της εκτελεστικής εξουσίας διαπιστώνεται πως εκτός από τη θεσμική μεταβολή των αρμοδιοτήτων του Πρωθυπουργού (ενίσχυση), του ΠτΔ (αποδυνάμωση), της Δημόσιας Διοίκησης λόγω και των ευρωπαϊκών παρεμβάσεων έχουν αλλάξει και τα χαρακτηριστικά των χαρακτηριστικών των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτή. Έτσι, όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό που συμμετέχει στην άσκηση εκτελεστικής εξουσίας, αναζητείται μια ισορροπία ανάμεσα στην τεχνοκρατία και την πολιτική, με γνώμονα την αποτελεσματικότητα και την εξυπηρέτηση του υπέρτατου δημόσιου συμφέροντος.

Ορέστης Μπέλεσης, Σύμβουλος Επιχειρήσεων

Πηγή Εικόνας: https://www.google.com/search?q=+%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE+%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1&tbm=isch&ved=2ahUKEwiDnrKqxqLzAhWM16QKHTRjDqQQ2-cCegQIABAA&oq=+%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE+%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1&gs_lcp=CgNpbWcQAzIECAAQGFCsPVjYRmCdTGgAcAB4AIABqgGIAccQkgEEMC4xNpgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclient=img&ei=noBTYYPXBoyvkwW0xrmgCg&bih=969&biw=1920&rlz=1C1CHBD_enGR919GR919#imgrc=2COzdozjwHMmxM

(Visited 263 times, 1 visits today)

Κλείσιμο