Τα κράτη- μέλη, όσο προχωρούν οι εποχές, κατανοούν την έννοια της παγκοσμιοποίησης και είτε την αποδέχονται αναδιαμοφώνοντας τη δική τους ταυτότητα με στοιχεία των άλλων μελών-κρατών είτε προσπαθούν να εστιάσουν στη δική τους ταυτότητα τονίζοντας τα δικά τους χαρακτηριστικά. Το πεδίο των Διεθνών Σχέσεων, ως ένα διαχρονικά αναπτυσσόμενο πεδίο στηρίζεται σε σύγχρονες αντίπαλες σχολές, οι κυριότερες εκ των οποίων θεωρούνται ο ρεαλισμός, ο φιλελευθερισμός ή πλουραλισμός και ο στρουκτουραλισμός. Σε αυτό το άρθρο, λοιπόν, θα επιχειρηθεί μια ανάλυση των σύγχρονων αντιπάλων σχολών του επιστημονικού τομέα των διεθνών σχέσεων.
Ρεαλισμός
Ο ρεαλισμός με βάση το βιβλίο του Morgenthau συνοψίζεται σε πέντε βασικά σημεία: Στον κεντρικό ρόλο που έχει το κράτος ως κύριος διεθνής παράγοντας, στον προεξέχοντα ρόλο της ισχύος ως κύριου παράγοντα για την ασφάλεια και την επιβίωση των κρατών, όπως και για την εξασφάλιση των ειρηνικών σχέσεων, στη σαφή διάκριση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, στη λήψη αποφάσεων από τα κράτη με βάση το μοντέλο του ενιαίου ορθολογικού δρώντος που ενεργεί με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και στην επικράτηση των συγκρούσεων στις διεθνείς σχέσεις, από τον ανταγωνισμό και στην εκμετάλλευση μέχρι την ένοπλη σύγκρουση, αντί της συνεργασίας και της αλληλεξάρτησης. Τα κράτη είναι οι μοναδικοί πρωταγωνιστές στην εξωτερική πολιτική.
Οι Διεθνείς σχέσεις είναι η μελέτη της εξωτερικής πολιτικής των κρατών και των συνασπισμών τους και συγκεκριμένα η έρευνα της διπλωματικής και στρατιωτικής τους τακτικής. Σύμφωνα με τον Arnold Wolfers η διεθνής πολιτική μοιάζει με ένα παιχνίδι μπιλιάρδου. Οι σφαίρες έρχονται σε επαφή με τη στέκα μόνο στο εξωτερικό τους περίβλημα. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με τη θεωρία του ρεαλισμού οι μη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και οι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν τη δική τους πρωτοβουλία και οι ιδέες τους απορρίπτονται, τροποποιούνται ή προωθούνται από τα ισχυρά μέλη-κράτη, που εξασφαλίζουν την επιβίωσή τους και το εθνικό τους συμφέρον μέσα από την επιρροή, την οποία και εξασκούν. Οι σχέσεις συνεργασίας και επομένως η επιρροή ενός ισχυρού κράτος ενέχει μια πολιτική της ισχύος υπό μεταμφίεση, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Schwarzenberger.
Φιλελευθερισμός ή πλουραλισμός
Οι θέσεις του πλουραλισμού δεν είναι αμιγείς, όπως συμβαίνει με τις θέσεις του ρεαλισμού. Εντούτοις, υπάρχει μια ελάχιστη διαφοροποίηση, η οποία μπορεί να διακρίνει τις διαφορές αυτής της αντίπαλης σχολής. Η συνθεσή της είναι πολυσχιδής και δεν επικρατεί ο ανταγωνισμός ή η ισχύς παρά σε εξέχουσες περιπτώσεις. Στο πλαίσιο παγκοσμιοποίησης η επιθετικότητα και η συναφής αναζήτηση της ισχύος δεν είναι εγγενή στοιχεία αλλά προϊόντα, τα οποία παράγονται κάτω από ορισμένες συνθήκες και περιστάσεις. Η στρατιωτική ισχύς εφαρμόζεται σε ακραία εδαφικά ή στρατιωτικά θέματα.
Σε αντίθεση με τον ρεαλισμό, εδώ η κοινωνία δεν αντιμετωπίζεται ως διακρατική και κρατοκεντρική αλλά πολυκεντρική με διάφορους κυβερνητικούς, υποκυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς διεθνείς δρώντες. Τα ισχυρά κράτη μετατρέπονται σε κράτη πρόνοιας, ενώ οι διεθνείς, διεθνικοί ή εσωτερικοί πρωταγωνιστές των κρατών μπορούν να έχουν τη δική τους φωνή, επηρεάζοντας την πολιτική των κρατών ή αλλάζοντας τη διεθνή κοινωνία. Τα πολιτικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά θέματα, αλλά ενίοτε και τα στρατιωτικά – αμυντικά ζητήματα τίθεται περισσότερο από διεθνικές ΜΚΟ και λιγότερο από τα ισχυρά κράτη. Οι κυβερνήσεις στις περιπτώσεις αυτές τίθενται σε άμυνα και ακολουθούν ή ανθίστανται στις προκλήσεις αυτών των καιρών.
Στρουκτουραλισμός
Ο στρουκτουραλισμός ή δομισμός ή ειδάλλως θεωρία κέντρου – περιφέρειας έχει τις ρίζες του στον μαρξισμό και κυρίως στις λενινιστικές θέσεις περί ιμπεριαλισμού και στα παράγωγά τους. Το επόμενο σκαλοπάτι αυτής της σχολής ήταν η θεωρία της εξάρτησης, η οποία άρχισε να κερδίζει έδαφος ως τρίτο εναλλακτικό θεωρητικό παράδειγμα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 εώς του τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι βασικές θέσεις του στρουκτουραλισμού υφίστανται στις οικονομικές σχέσης εξάρτησης ανάμεσα στα ισχυρά κράτη του Βορρά και των ανίσχυρων και εξαρτημένων περιφερειών του Νότου. Η εκμετάλλευση του προλεταριάτου από την αστική τάξη μεγενθύνεται σε ένα παγκόσμιο σύστημα εκμετάλλευσης μεταξύ των κρατών, το οποίο είναι ενιαίο.
Υπάρχει ιεράρχηση και διαστρωμάτωση, από το κέντρο στην περιφέρεια, με τις τοπικές ελίτ στην περιφέρεια να παίζουν τον ρόλο γεφυροποιού με το κέντρο προς όφελος, εννοείται, του δευτέρου. Η παγκόσμια αυτή δομή έχει μια δική της ανεάρτητη πορεία, μια λογική και δυναμική, η οποία είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει. Δεν είναι θέμα προσωπικών ή κρατικών επιλογών και κινήτρων. Η βία και η εκμετάλλευση είναι ενσωματωμένες στην παγκόσμια δομή. Η δομή αυτή σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ και σήμερα, ενώ η σχέση κέντρου – περιφέρειας έχει προσλάβει και μια αυξανόμενη πολιτισμική διάσταση.
Πηγές:
Ηρακλείδης Α., Διεθνείς Σχέσεις και Διεθνής Πολιτική, Αθήνα, 2015
Άντα Σαμαρά, Φιλόλογος
