Η κατάσταση ανάγκης είναι μια έννοια που απασχολεί αμφότερα το διεθνές και το εσωτερικό συνταγματικό δίκαιο, όχι μόνο ως νομικώς οριστεα έννοια αλλά και ως πραγματική κατάσταση διότι ως τέτοια συνεπάρει αυτομάτως τη περιστολή ορισμένων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στη περίπτωση του ελληνικού συντάγματος, στο άρθρο 48 η κατάσταση ανάγκης περιορίζεται στην έννοια της κατάστασης πολιορκίας ενώ σε διεθνές επίπεδο προτιστως της κατάστασης πολέμου. Στη πραγματικότητα όμως η κατάσταση ανάγκης είναι μια έννοια που διαστέλλεται κατά περίπτωση και βασικά κατά βούληση του κράτους που τη κηρύσσει.
Η κατάσταση ανάγκης όπως είναι φυσικό επιφέρει αυτομάτως τον περιορισμό ορισμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων, ο οποίος ισχύει μέχρι να έρθει η επικινδυνότητα της εκάστοτε κατάστασης. Τα δικαιώματα αυτά μπορούν να συμπεριληφθούν στη γενική έννοια του δικαιώματος της προσωπικότητας και περιλαμβάνουν ενδεικτικά το περιορισμό των μετακινήσεων, την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και των επιστολών, το περιορισμό της ελευθεροτυπίας και επομένως της ελεύθερης έκφρασης, και σε περιπτώσεις πολέμου όπως είναι αναμενόμενο την υποτίμηση της ανθρώπινης υπόστασης και αξιοπρέπειας. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι πως το δίκαιο του πολέμου ορίζει πώς η κρίση μιας πρακτικής ως έγκλημα πολέμου, όπως είναι πχ τα βασανιστήρια, γίνεται εκ των υστέρων και αφού αρθεί η εμπόλεμη κατάσταση, γεγονός που καταδεικνύει τη sui generis φύση του καθεστώτος που επικρατεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Πραγματικό πρόβλημα όμως προκύπτει στις περιπτώσεις όπου τα κράτη διαστέλλουν την έννοια της κατάστασης ανάγκης ώστε να περιλαμβάνει και άλλες κρίσεις που μαστίζουν ένα κράτος όπως είναι φυσικές καταστροφές μεγάλου βεληνεκούς ,οι υγειονομικές, στη πρόσφατη περιπτωση του covid 19 ,αλλά και οικονομικές/ δημοσιονομικές κρίσεις , όπως αυτή που μαστίζει την Ελλάδα, τη Κύπρο, την Ισπανία και άλλες ευρωπαϊκές και μη χώρες από το 2008.
Στη περίπτωση της παγκόσμιας πανδημίας του του κορονοϊού, το ΕΔΔΑ έκρινε ως θεμιτούς τους περιορισμούς και τα πρόστιμα που θέσπισαν ορισμένα κράτη, καθώς θεώρησε αναγκαία τη περιστολή θεμελιωδών δικαιωμάτων, εν όψει του κινδύνου που διέτρεχε η εθνική ασφάλεια και η δημόσια υγεία. Συγκεκριμένα, ευρέως γνωστές είναι οι περιπτώσεις πολιτών που κατέφυγαν στο ΕΔΔΑ με προσφυγές που είχαν ως θέμα την άρνηση για υποχρεωτικό εμβολιασμό, λόγω του ότι η πρακτική αυτή παραβιάζει το δικαίωμα στη προσωπικότητα.
Το αναπάντεχο, παρόλα αυτά, ήταν η περίπτωση της αντιμετώπισης εκ μέρους του ΕΔΔΑ της κήρυξης εκτάκτου ανάγκης εν όψει δημοσιονομικής και οικονομικής κρίσης ενός κράτους. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση Κουφάκη κατά Ελλάδος 57665/ 12, όπου το δικαστήριο απεφάνθη πως ο περιορισμός των μισθών και επιδομάτων είναι θεμιτός εν όψει της προσπάθειας της Ελλάδος να αντιμετωπίσει τη σφοδρή οικονομική και δημοσιονομική της κρίση. Περιττό να ειπωθεί πως το ΕΔΔΑ επικρίθηκε για τη συγκεκριμένη, και άλλες παρεμφερείς αποφάσεις του ως «κατά των φτωχών», όμως με τη πρακτική του αυτή κατέστησε φανερή τη πρόθεση του να αποθέσει τη διαχείριση των εσωτερικών δημοσιονομικών δεδομένων στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους, καθιστώντας παράλληλα τη συνδρομή του στο συγκεκριμένο ζήτημα ,επικουρική. Βέβαια, στη προκειμένη περίπτωση αξίζει να αναφερθεί πως η δημοσιονομική κρίση που μαστίζε την Ελλάδα δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά μια κατάσταση που επέφερε δυσμενέστατες συνέπειες στη λειτουργία του κράτους καθώς προκάλεσε σφοδρές κοινωνικές αναταραχές και εκδηλώσεις μαζικής βίας.
Φυσικά, με μια ματιά στη συνταγματική ιστορία της Ελλάδας συγκεκριμένα ,θα διαπιστώσει κανείς πως κατά τη διάρκεια των ετών της δικτατορίας από το 1936 μέχρι και τη πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών το 1974, οι κυβερνήσεις κήρυτταν τη χώρα σε κατάσταση ανάγκης για «ψιλού πήδημα», ως αφορμή για να δικαιολογήσουν την ,κατά τα άλλα αδικαιολόγητη ,περιστολή βασικών άρθρων του συντάγματος και επομένως δικαιωμάτων των πολιτών.
Άρα, γίνεται κατανοητό πως ο εγγεγραμμένος ορισμός της κατάστασης ανάγκης είναι μόνο ενδεικτικός. Στη πραγματικότητα, κατά την άποψη μου, η κατάσταση ανάγκης είναι σε πολλές περιπτώσεις μια πραγματική επικίνδυνη κατάσταση όμως είναι αναπόφευκτα και μια αμειγως πολιτική έννοια και πρακτική, και ως τέτοια δύναται να περισταλεί και να διασταλεί κατά τη βούληση εκείνων που έχουν το δικαίωμα χρήσης της.
Πήγες:
Άρθρο 48 συντάγματος dikaiopolis.gr
[112701462] ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Eκδοτες: ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΙΔΕΡΗΣ-ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΔΕΡΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.
Βασιλική Γαρυφάλλου – Φοιτήτρια Νομικής
