Konstantinos Karamanlis(right) with British Prime Minister Harold Macmillan(left)
Το Ιστορικό των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου
Η βρετανική κατοχή
Από το 1878,η Κύπρος αποτελούσε τμήμα της βρετανικής αυτοκρατορίας μετά την παραχώρηση της από την Οθωμανική αυτοκρατορία.Οι Οθωμανοί παραχώρησαν την νήσο στους Βρετανούς με την μορφή ενοικίασης ως αντάλλαγμα για την βοήθεια τους στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878.Στην πραγματικότητα συγκυβερνούσαν μαζί με τους Οθωμανούς στο νησί,μέχρι και τις 5 Νοέμβριου του 1914,όποτε και oι Βρετανοί προσάρτησαν και επίσημα την Κύπρο εξαιτίας της είσοδο της Τουρκίας στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο,με την πλευρά των κεντρικών δυνάμεων.Έτσι η Βρετανία προσέφερε την Κύπρο ως αντάλλαγμα για την είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ,ωστόσο η φιλοβασιλική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη αρνήθηκε.
Μετά τον τερματισμό του ελληνοτουρκικό πολέμου και τη συνθήκη ειρήνης της Λωζάνης,την οποία υπέγραψε και η Μεγάλη Βρετάνια,στις 30 Ιανουάριου του 1923,η Τουρκία παραιτήθηκε και επίσημα από την όποια αξίωση είχε στην νήσο και το 1925 η Κύπρος έγινε και επίσημα βρετανική αποικία.
Τα χρόνια που ακολούθησαν,οι Έλληνες της Κύπρου δεν έπαψαν να μάχονται για την αποτίναξη τους από τον Βρετανική κατοχή και την ένωση τους με την μητέρα Ελλάδα.Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση των Οκτωβριανών του 1931,μιας μεγάλης λαϊκής εξέγερσης κατά του αποικιακού καθεστώτος,που είχε ως αίτημα την ένωση του νησίου με την Ελλάδα.
Η έναρξη του επαναστατικού αγώνα της ΕΟΚΑ
Το πλήρωμα του χρόνου για την προσπάθεια αποτίναξης της βρετανικής επικυριαρχίας ξεκίνησε,όταν ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας,που είχε ιδρύσει την ΕΟΚΑ(Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών),κήρυξε την έναρξη του ένοπλου εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα την 1η Απριλίου 1955,με βομβιστικές επιθέσεις και με μια προκήρυξη που μεταξύ άλλων ανέφερε: <<Με την βοήθειαν τού Θεού,με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας,με την συμπαράστασιν ολοκλήρου τού Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων,αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξίν τού Αγγλικού ζυγού,με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην:“´Η τάν ή επί τάς”>>.[1]
Ο πολιτικός ηγέτης της ΕΟΚΑ υπήρξε ο Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου Μακάριος και ο στρατιωτικός ηγέτης ο Γεώργιος Γρίβας.Η αντίσταση της ΕΟΚΑ ενάντια στην Βρετανική κατοχή υπήρξε γενναία και αρκετά αποτελεσματική. Ελλάδα και Βρετανία είχαν προσφύγει σε συνομιλίες για την διευθέτηση του Κυπριακού ζητήματος.Η Βρετανία είχε προτείνει μια σειρά από λύσεις,όπως το σχέδιο Ράντκλιφ(1956) και το σχέδιο ΜακΜίλαν(1957),ωστόσο και τα δύο σχέδια απορρίφθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση και την ΕΟΚΑ, καθώς δεν προσέφεραν ουσιαστική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση στην Κύπρο.
Εντωμεταξύ,οι Τουρκοκύπριοι από την άλλη πλευρά φοβούμενοι πιθανή έξωση τους από το νησί σε περίπτωση ένωσης της νήσου με την Ελλάδα,προχώρησαν στην ίδρυση της Τουρκικής Οργάνωσης Αντίστασης(TMT),μια στρατιωτική οργάνωση ελεγχόμενη από την Τουρκία που είχε σκοπό τη διχοτόμηση της νήσου,μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων πολιτών.
Οι συγκρούσεις μεταξύ της Βρετανικής αστυνομίας και της ΕΟΚΑ ήταν αρκετές και διαρκείς και συνεχίστηκαν μέχρι και τις 9 Μάρτιου του 1959,όποτε και διατάχθηκε Κατάπαυση Πυρός από τον Γεώργιο Γρίβα.Ο λόγος ήταν η υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου τον Φεβρουαρίου του 1959.
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου
Συμφωνίες της Ζυρίχης
Το Φεβρουάριο του 1959 η Ελλάδα,η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία,καθώς και η ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή κοινότητα υπέγραψαν τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου,με τις οποίες συμφωνήθηκε η ίδρυση ενός ανεξάρτητου Κυπριακού κράτους. Απορρίφθηκε έτσι η λύση της Ένωσης που ήθελαν ΕΟΚΑ και ελληνοκύπριοι και η διχοτόμηση(Taksim)που επιθυμούσαν οι Τουρκοκύπριοι.Στις 11 Φεβρουάριου του 1959 υπογράφηκε στο ξενοδοχείο «Ντόλτερ» της Ζυρίχης,οι πρώτες συμφωνίες μεταξύ του Κωσταντίνου Καραμανλή,πρωθυπουργού της Ελλάδας και του πρωθυπουργού της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές.Οκτώ μέρες μετά ακολούθησαν οι συμφωνίες του Λονδίνου,στην οποία εκτός από τον Έλληνα και τον Τούρκο πρωθυπουργό πήρε μέρος και ο Βρετανός Χάρολντ Μακμίλαν,όπως επίσης και οι ηγέτες των δυο κοινοτήτων της Κύπρου ο ελληνοκύπριος Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο Τουρκοκύπριος Φαζίλ Κιουτσούκ.
Στη Ζυρίχη συμφωνήθηκαν οι βασικές διακηρύξεις του Συντάγματος της Κυπριακής δημοκρατίας.Σύμφωνα με αυτές,το νεοσύστατο Κυπριακό κράτος αποκτούσε προεδρικό πολίτευμα με Ελληνοκύπριο πρόεδρο και Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο,εκλεγμένους από την ελληνική και την τουρκική κοινότητα αντίστοιχα, με θητεία πέντε ετών.Ο Πρόεδρος όσο και ο αντιπρόεδρος είχαν δικαίωμα αρνησικυρίας σε ζητήματα εσωτερικής ασφάλειας, άμυνας και εξωτερικής πολιτικής.Επίσης,το Σύνταγμα προέβλεπε τη δημιουργία δύο Κοινοτικών Συνελεύσεων (ελληνικής και τουρκικής),μιας ενιαίας Βουλής Αντιπροσώπων με ποσοστιαία αναλογία 70% Ελληνοκυπρίων και 30% Τουρκοκυπρίων.Ο δημόσιος τομέας επίσης θα απαρτιζόταν από 70% Έλληνες και 30% Τούρκους και αντίστοιχα ο στρατός από αναλογία 40% Τουρκοκυπρίων και 60% Ελληνοκυπρίων.Το Υπουργικό Συμβούλιο θα αποτελείται από επτά Έλληνες και τρεις Τούρκους,ενώ σε ένα από τα υπουργεία Άμυνας,Εξωτερικών ή Οικονομικών έπρεπε υποχρεωτικά να ορίζεται Τούρκος υπουργός.Τέλος,το Σύνταγμα απαιτούσε την δημιουργία δυο ειδών δικαστηρίου ενός Ανώτατου και ενός Συνταγματικού δικαστηρίου καθώς και δημιουργία Ελληνικών και Τουρκικών δήμων σε πέντε μεγάλες πόλεις της Κύπρου.
Μετά την υπογραφή των συμφωνιών της Ζυρίχης οι οποίες είχαν υπογραφεί από τους πρωθυπουργούς Ελλάδας και της Τουρκίας,οι δυο υπουργοί των εξωτερικών Αβέρωφ και Ζορλού,επέστρεψαν στις πατρίδες τους με σκοπό να αναχωρήσουν για το Λονδίνο ώστε να ολοκληρωθούν οι συμφωνίες και με την Μεγάλη Βρετάνια,καθώς επίσης και να συμφωνήσουν οι ηγέτες των δύο εθνικών κοινοτήτων(Έλληνες και Τούρκοι) της Κύπρου.
Συμφωνίες Λονδίνου
Η διάσκεψη στο «Lancaster House» στο Λονδίνο ξεκίνησε στις 17 Φεβρουαρίου 1959.Οι συμφωνίες της Ζυρίχης έγιναν αποδεκτές από την Μεγάλη Βρετανία θέτοντας ως όρο τη διατήρηση της πλήρους κυριαρχίας της στις δύο στρατιωτικές βάσεις στο Ακρωτήρι και τη Δεκέλεια.Υπενθυμίζεται πως οι συμφωνίες της Ζυρίχης προέβλεπαν στο άρθρο 2 της συνθήκης των εγγυήσεων πως <<Η Ελλάδα,το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία,αναγνωρίζουν και εγγυώνται την ανεξαρτησία,την εδαφική ακεραιότητα και την ασφάλεια της Δημοκρατίας της Κύπρου>>[2].
Ο Αβέρωφ και ο Ζορλού αποδέχθηκαν αυτούς τους όρους.Ο Μακάριος πιεζόμενος από τους Ενωτικούς αρνείτο να υπογράψει μέχρι κι την τελευταία στιγμή τις συμφωνίες στο Λονδίνο,ωστόσο στις 19 Φεβρουαρίου του 1959 ο Μακάριος τελικά υπέγραψε τις συμφωνίες Ζυρίχης -Λονδίνου,καθώς ήξερε πως δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση για το νησί.
Αποτελέσματα των Συμφωνιών της Ζυρίχης- Λονδίνου
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου αποτέλεσαν την γενεσιουργό αίτια για την ίδρυση της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960.Ο απώτερος εθνικός στόχος για Ένωση της Κύπρο με την Ελλάδα,η οποία αποτελούσε στόχο των Ελληνοκυπρίων και υπήρξε η αιτία για τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955,δεν κατέστη τελικά δυνατή.Ωστόσο δημιουργήθηκε μια ανεξάρτητη Κυπριακή δημοκρατία,μέλος του ΟΗΕ με πρώτο πρόεδρο της δημοκρατίας τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και αντιπρόεδρο τον Τουρκοκύπριο Φαζίλ Κιουτσούκ.
ArchbishopMakarios
Παρόλα αυτά,το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας προέβλεπε σημαντικές πρόνοιες για τους Τουρκοκυπρίων δυσανάλογες με τον συνολικό πληθυσμού τους, που ήταν μόλις το 18% του πληθυσμού της Δημοκρατίας.Αυτό οδήγησε τελικά τον Μακάριο στην προσπάθεια τροποποίησής του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 30 Νοεμβρίου του 1963,όταν και διαβίβασε στον αντιπρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Φαζίλ Κιουτσούκ μνημόνιο στο οποίο περιέχονταν 13 σημεία για την αναθεώρηση του ισχύοντος συνταγματικού καθεστώτος. Αυτό δεν έγινε πλήρως αποδεκτό από την Τουρκοκυπριακή πλευρά με αποτέλεσμα το νησί να οδηγηθεί σε πολιτική αστάθεια και να ακολουθήσουν συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων 1963-64.
Επίσης το καθεστώς των εγγυητριών δυνάμεων ήταν κάτι που όπως αποδείχθηκε φάνηκε μοιραίο για την Κυπριακή δημοκρατία καθώς η Τουρκία το χρησιμοποίησε ως άλλοθι για να εισβάλει στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 και να καταλάβει το 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας,έδαφος που κατέχει μέχρι και σήμερα.Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου λοιπόν φάνηκαν αναξιόπιστες και ετεροβαρείς καθώς δεν προσφέραν στην πραγματικότητα ανεξαρτησία στην Κύπρο άλλα ένα καθεστώς εγγυημένης ή δεσμευμένης ανεξαρτησίας και παράλληλά αγνοήθηκε το αίτημα της πλειοψηφίας του νησιού που δεν ήταν άλλο από την Ένωση της νήσου με την Ελλάδα,χωρίς αυτό να σημαίνει τον διωγμό των Τουρκοκυπρίων από το νησί.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία και πηγές από διαδίκτυο
- https://www.sigmalive.com/news/local/608553/omilia-gia-digeni-paradeigma-pros-mimisi-gia-ypodoulous-laous-foto
- https://www.maxmag.gr/afieromata/symfonies-zyrichis-kai-londinoy/
- https://www.kathimerini.gr/society/797416/to-schedio-makmilan/
- https://www.liberal.gr/apopsi/oi-sumfonies-zurichis-londinou-tomi-sto-kupriako/355988
- https://www.kathimerini.gr/society/807463/oi-symfonies-zyrichis-kai-londinoy/
- http://www.army.gr/el/organosi/stoiheia-organosis-genikoy-epiteleioy-stratoy/klados/a2-dieythynsi-pliroforion-asfaleias-5
- http://www.cylaw.org/nomoi/arith/syntagma.pdf
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%85%CE%BC%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B5%CF%82_%CE%96%CF%85%CF%81%CE%AF%CF%87%CE%B7%CF%82-%CE%9B%CE%BF%CE%BD%CE%B4%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85
- https://mfa.gov.cy/historical-background.html
[1]https://www.sigmalive.com/news/local/608553/omilia-gia-digeni-paradeigma-pros-mimisi-gia-ypodoulous-laous-foto
[2]http://www.army.gr/el/organosi/stoiheia-organosis-genikoy-epiteleioy-stratoy/klados/a2-dieythynsi-pliroforion-asfaleias-5
Μιχαήλ Καλουτάς, Πολιτικός Επιστήμονας – Μεταπτυχιακός Φοιτητής
