Τα φαινόμενα της πολιτικής αστάθειας, αλλά και της λαϊκής δυσαρέσκειας που συνήθως ακολουθεί δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Ειδικά σε χώρες όπως αυτές της Μέσης Ανατολής, τέτοιου είδους περιστατικά καταγράφονται συχνά και πολλές φορές οι εξεγέρσεις που ακολουθούν είναι μεγάλης κλίμακας. Η Αραβική Άνοιξη που έλαβε χώρα το 2010, είναι ένα «ζωντανό» ιστορικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει την επιθυμία του λαού αυτών των χωρών για πιο προοδευτικά και δημοκρατικά καθεστώτα, όντας ένα κύμα διαδηλώσεων και εξεγέρσεων για την προάσπιση της δημοκρατίας, καθώς και ότι είναι πρόθυμοι να παλέψουν για αυτήν την αλλαγή. Ένα ακόμη πιο πρόσφατο παράδειγμα, είναι και οι μαζικές διαμαρτυρίες που συμβαίνουν στο Ισραήλ λόγω των νέων μεταρρυθμίσεων που προσπαθεί να περάσει η κυβέρνηση.
Η πολιτική κρίση του Ισραήλ, επίσης, δεν είναι κάτι νέο. Ήδη, από την έναρξη της πολιτικής κρίσης το 2018, πραγματοποιήθηκαν πολλαπλές πρόωρες εκλογές μετά από ανεπιτυχείς προσπάθειες σχηματισμού κυβερνητικού συνασπισμού. Μάλιστα, πραγματοποιήθηκαν πέντε διαφορετικές πρόωρες εκλογές στην Κνεσέτ, δηλαδή το κοινοβούλιο του Ισραήλ, που λειτουργεί ως η νομοθετική εξουσία της ισραηλινής κυβέρνησης, σε διάστημα λιγότερο από τέσσερα χρόνια. Οι εκλογές του 2021 ήταν οι πρώτες που οδήγησαν σε επιτυχημένο σχηματισμό κυβέρνησης. Παρόλα αυτά, ο συγκεκριμένος συνασπισμός, ο οποίος είχε πλειοψηφία μόλις μιας έδρας, κατέρρευσε τον Ιούνιο του 2022 μετά την αυτομόληση ενός μέλους, ενώ ακολούθησαν για άλλη μια φορά πρόωρες βουλευτικές εκλογές, με την υφιστάμενη κυβέρνηση, με επικεφαλής τον Yair Lapid, να ηττάτε από έναν συνασπισμό δεξιών κομμάτων, με επικεφαλής τον πρώην πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu. O Netanyahu, με τη σειρά του, σχημάτισε μια νέα κυβέρνηση που ανέλαβε καθήκοντα τον Δεκέμβριο του 2022.
Μετά από αυτήν τη σύντομη ιστορική αναδρομή στην πολιτική σκηνή του Ισραήλ την τελευταία 5ετία, καταλαβαίνουμε ότι η χώρα συχνά χαρακτηρίζεται από έλλειψη ξεκάθαρης πολιτικής σταθερότητας και ισχυρής κεντρικής κυβέρνησης. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, αυτήν τη φορά, και λειτούργησε ως αφορμή για τις νέες μαζικής διαδηλώσεις των πολιτών ήταν η ανακοίνωση του νεοδιορισθέντα υπουργού Δικαιοσύνης Yariv Levin να αναθεωρήσει το δικαστικό σύστημα του Ισραήλ. Οι προτεινόμενες αλλαγές του περιλάμβαναν σημαντικές αλλαγές στις δικαστικές, εκτελεστικές και νομοθετικές διαδικασίες και λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένου του περιορισμού της εξουσίας του Ανώτατου Δικαστηρίου και των νομικών συμβούλων της κυβέρνησης, καθώς και της παραχώρησης στον κυβερνητικό συνασπισμό της πλειοψηφίας στην επιτροπή που διορίζει δικαστές. Στο σημείο αυτό, πρέπει να υπογραμμιστεί πως το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ διαδραματίζει έναν τεράστιο ρόλο ελέγχου και ισορροπίας, καθώς η χώρα δεν έχει επίσημο σύνταγμα ή δεύτερο νομοθετικό σώμα.
Αν και η κατάκριση των νέων προτεινόμενων δικαστικών μεταρρυθμίσεων ήταν άμεση, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Netanyahu φαίνεται να αδιαφορεί για τις ξεκάθαρες αντιρρήσεις που φέρουν οι πολίτες της χώρας, και, αντ’ αυτού, δεσμεύεται να συνεχίσει τις νομικές μεταρρυθμίσεις. Μόλις την προηγούμενη Πέμπτη, 23 Μαρτίου, είχαμε τη ψήφιση ενός νέου νόμου που καθιστά πιο δύσκολο για τα δικαστήρια να απομακρύνουν έναν ηγέτη που κρίνεται ανίκανος για το αξίωμα του, κάτι που φυσικά έχει εξοργίσει πολλούς ανθρώπους, ενώ θεωρείται ότι ο νόμος είναι προς το συμφέρον του ίδιου του Netanyahu, ο οποίος δικάζεται για υποθέσεις διαφθοράς αυτήν την περίοδο. Ακόμη και ο ίδιος ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Yoav Gallant, δήλωσε την αντίθεση του με αυτήν την κίνηση της κυβέρνησης, ζητώντας να παγώσει η νέα νομοθεσία για την αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος της χώρας. Σε απάντηση αυτών των σχολίων, ο Netanyahu προχώρησε στην απομάκρυνση του Gallant από τη θέση του ως υπουργός και μέλος της κυβέρνησης. Η απόφαση αυτή πυροδότησε για άλλη μια φορά μαζικές διαμαρτυρίες και γενικές απεργίες, ενώ έχει εξοργίσει στρατιωτικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες και έχει προκαλέσει ανησυχίες στους συμμάχους του Ισραήλ. Μάλιστα, μια εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου εξέφρασε τις ανησυχίες των ΗΠΑ για την κατάσταση, λέγοντας: «Συνεχίζουμε να προτρέπουμε σθεναρά τους Ισραηλινούς ηγέτες να καταλήξουν σ ’έναν συμβιβασμό το συντομότερο δυνατό», ενώ ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος Joe Biden έχει εκφράσει την ελπίδα του να εγκαταλειφθεί η μεταρρύθμιση.
Ο Netanyahu υποστηρίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις έχουν σχεδιαστεί για να σταματήσουν τα δικαστήρια από το να υπερβαίνουν την εξουσία τους και ότι ψηφίστηκαν από το λαό στις τελευταίες εκλογές, δηλώνοντας, μάλιστα, πως «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε σε καμία διαφωνία και αντίρρηση να θέσει σε κίνδυνο το συλλογικό μας μέλλον». Από την άλλη πλευρά, οι περισσότεροι νομικοί και ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι οι νέες μεταρρυθμίσεις θα καταστρέψουν ουσιαστικά την ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος, ενώ οι αντίπαλοι της κυβέρνησης τις περιγράφουν ως απόπειρα «καθεστωτικού πραξικοπήματος». Υπάρχουν έντονες ανησυχίες πως το Ισραήλ μπορεί να βρίσκεται στα πρόθυρα της μετάβασης από μια φιλελεύθερη δημοκρατία σε ένα μη δημοκρατικό αδύναμο κράτος, με την κίνηση αυτήν.
Ο Πρόεδρος του Ισραήλ, Isaac Herzog, έλαβε και αυτός θέση στο ζήτημα, αφού κάλεσε τον πρωθυπουργό και τον κυβερνών συνασπισμό να σταματήσουν το διχαστικό σχέδιο των δικαστικών αλλαγών, «για χάρη της ενότητας του λαού του Ισραήλ, για χάρη της ευθύνης». Επιπρόσθετα, απόπειρες συμβιβασμού για τις οποίες μεσολάβησε ο πρόεδρος Herzog, καταρρίφθηκαν από την κυβέρνηση ως μη εφαρμόσιμες. Τελικά, τη Δευτέρα 27 Μαρτίου, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός δήλωσε πως θα καθυστερήσει τη διαδικασία για τις συζητήσεις του νομοσχεδίου για την αμφιλεγόμενη δικαστική αναθεώρηση μέχρι τον επόμενο μήνα, όπως δήλωσε και στο κοινοβούλιο. Η ανακοίνωση έχει θεωρηθεί από αναλυτές ως πιθανότατα μια προσπάθεια εξαγοράς χρόνου από πλευράς του Netanyahu πριν προχωρήσει με τη σχεδιαζόμενη δικαστική αναθεώρηση του έτσι και αλλιώς.
Με βάση το τι συμβαίνει στο Ισραήλ αυτήν τη στιγμή είναι εύκολο να διακρίνουμε την πολιτική κρίση που περνά η χώρα για άλλη μια φορά. Η ευάλωτη αυτή θέση είναι, εύλογα, πηγή για ανησυχία, αφού πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως οι μεταρρυθμίσεις θα οδηγήσουν σε διάβρωση των δημοκρατικών κανόνων και του κράτους δικαίου. Οι ηγέτες των διαδηλώσεων από πλευρά τους, φαίνεται να πιστεύουν πως ο Netanyahu δεν ενδιαφέρεται για κάποιον συμβιβασμό, αλλά, αντιθέτως, με τη στάση του κηρύττει πόλεμο κατά της ισραηλινής δημοκρατίας και των πολιτών της. Το σίγουρο, πάντως, είναι πως ο Ισραηλινός λαός φαίνεται πρόθυμος να παλέψει και να διεκδικήσει τη διασφάλιση των βασικών δημοκρατικών χαρακτηριστικών που προσπαθούν να ανατρέψουν οι μεταρρυθμίσεις καθώς και τον απαραίτητο, για το δημοκρατικό καθεστώς της χώρας, ρόλο του Ανώτατου Δικαστηρίου.
Ευρυδίκη Παπανικολάου, απόφοιτος του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
Βιβλιογραφία:
· Foster, A. & Radford, A. 2023. “Mass Israel protests after Netanyahu fires defence minister”. Πηγή: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-65083776
· Yashiv, E. 2023. “Rishi Sunak can’t afford to ignore Israel’s collapsing democracy – it’s everyone’s problem”. Πηγή: https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/mar/24/rishi-sunak-israel-democracy-netanyahu
· McKernan, B. 2023. “What are the Israeli protests about and what happens next?”. Πηγή: https://www.theguardian.com/world/2023/mar/27/what-are-the-israeli-protests-about-and-what-happens-next
· AL JAZEERA. 2023. “Israeli gov’t in crisis, Netanyahu to speak on judicial plan”Πηγή: https://www.aljazeera.com/news/2023/3/27/mass-protests-in-israel-after-netanyahu-fires-defence-minister
· Tal, A., Kottasová, I., Kolirin, L., Gold, H., Regan, H., & Greene, R.A. 2023. ‘Historic’ strikes leave Israel at standstill with crowds in streets to protest judicial reform. Πηγή: https://edition.cnn.com/2023/03/27/middleeast/israel-judicial-overhaul-legislation-intl/index.html
· Foster, A. & Gritten, D. 2023. Israeli PM Benjamin Netanyahu vows to continue with legal reforms. Πηγή: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-65049937
