Ήταν το έτος 1469, το σκοτάδι του Μεσαίωνα που κάλυπτε την Ευρώπη είχε αρχίσει να οπισθοχωρεί δίνοντας τη σκυτάλη στην Αναγέννηση, όταν γεννήθηκε στη Φλωρεντία ο Νικολό Μακιαβέλι. Ιταλία δεν υφίστατο, η χώρα ήταν διαιρεμένη σε πόλεις- κράτη με τη μεγαλύτερη εξουσία φυσικά στον Πάπα. Ο Μακιαβέλι από μικρός εκδήλωσε ενδιαφέρον για την πολιτική και παρακολουθούσε στενά τον δικτάτορα της Φλωρεντίας Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα ως τον απαγχονισμό του λόγω κριτικής στον Πάπα. Έκτοτε, ο Μακιαβέλι άρχισε να αναρριχάται στην πολιτική σκηνή. Με την παλινόρθωση των Μεδίκων στα 1512, βασανίστηκε και εν τέλει εξορίστηκε, κάτι που του έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθεί με τη συγγραφή. Το έργο «Il Principe» (Ο Ηγεμών) που του χάρισε την αθανασία, γράφτηκε στα 1513 και περιέγραφε ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του: τον ιδανικό ηγεμόνα.
Για τον Μακιαβέλι, ο ιδανικός ηγεμόνας έπρεπε να διαθέτει virtu, αρετή. Απέρριπτε έντονα έναν ηγέτη που άγεται και φέρεται με βάση τη θρησκευτική εξουσία και τις αρετές που εκείνη προβάλει ως αυτοσκοπό. Η αρετή του Μακιαβέλι θα μπορούσε να μεταφραστεί σε οτιδήποτε βοηθάει τον ηγεμόνα να παραμείνει στην εξουσία όπως η ικανότητα προσαρμογής στις καταστάσεις. Δηλαδή να μπορεί να μεταβάλει τη συμπεριφορά του από το καλό στο κακό ανάλογα με το συμφέρον του, να πράττει με βάση τις χριστιανικές αξίες αν έτσι κερδίζει δημοσιότητα αλλά και το εντελώς αντίθετο αν αυτό τον εξυπηρετεί τη δεδομένη στιγμή. Ο ηγεμόνας επιπλέον δεν είναι υποχρεωμένος να κρατάει το λόγο του, μπορεί να λησμονεί τις υποσχέσεις του και να εκμεταλλεύεται τους εύπιστους και τους αφελείς.
Κάτι που ο Μακιαβέλι κατακρίνει είναι η διαφθορά. Την απορρίπτει πλήρως καθώς θεωρεί ότι μπορεί να καταστήσει τη θέση του ηγεμόνα επισφαλή. Ο ηγεμόνας δεν πρέπει να καταχράται την περιουσία του λαού, πρέπει να προσαρμόζεται και να κερδίζει τα μέγιστα από κάθε κατάσταση προσέχοντας πάντα να μην φανεί διεφθαρμένος. Τα ψέματα είναι αποδεκτά όσο δεν γίνονται αντιληπτά και λειτουργούν προς όφελος του λαού. Σκοπός λοιπόν του ηγεμόνα είναι η επικράτηση του η οποία μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους: τον νόμο και τη βία. Η δεύτερη είναι για τα κτήνη αλλά όταν δεν επαρκεί ο νόμος, ανοίγεται ο δρόμος για τη βία. Η βία λειτουργεί ως μέσο πολιτικής σταθερότητας ώστε ο ηγεμόνας να εξασφαλίσει τον απαραίτητο σεβασμό προς τον ίδιο και τις αποφάσεις του.
Ο Μακιαβέλι παρουσίαζε μια κοινωνία μοναρχική παρότι ήταν θερμός υποστηρικτής της δημοκρατίας. Ο λόγος που στον Ηγεμόνα υποστηρίζει ένα απολυταρχικό πολίτευμα εδράζεται στη θεωρία του ότι μια κοινωνία σε παρακμή που οι πολίτες ζουν στην πλάνη της διαφθοράς, χρειάζεται ένα συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης για να ξαναχτιστεί. Σκοπός του ήταν η πολιτική ανάκαμψη και εν συνεχεία η σταθερότητα της κοινωνίας και για αυτό το λόγο άφηνε όλα τα μέσα στην αγκαλιά του ηγεμόνα. Ο ηγεμόνας αυτός, το κράτος όπως θα λέγαμε σήμερα, έχει την ευθύνη για την εκγύμναση των πολιτών αφού οι ίδιοι θα διαφυλάττουν την ακεραιότητα του. Τέλος, ο Μακιαβέλι κάνει φανερή τη δυσαρέσκεια του έναντι των πλουσίων και τον μισθοφόρων, θεωρώντας τους μείζονα απειλή για την πολιτική σταθερότητα. Ο Μακιαβέλι παρουσιάζει έναν ηγεμόνα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία. Κρίθηκε έντονα από τη δημοκρατική Γαλλία της.
Παλινόρθωσης και του Ναπολέοντα που έσπευσε να δημιουργήσει τον όρο «μακιαβελισμός» με τον οποίον κανένας πολιτικός δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να συσχετιστεί. Υιοθετήθηκε όμως από τον διαφωτιστή Ζαν Ζακ Ρουσώ, τον Βάγκνερ αλλά και τον Χίτλερ. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ανήθικός ή κυνικός αν δεν περιέγραφε αυτό ακριβώς που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι και δη στο χώρο της πολιτικής αλλά φοβούνται να το παραδεχτούν. Ο Μακιαβέλι ήταν ο πολιτικός στοχαστής που πλησίασε όσο κανένας την πολιτική πραγματικότητα όπως τη βλέπουμε σήμερα.
Εβελίνα Παπαδοπούλου, Ιστορικός
Πηγές εικόνων:
