Ο όρος Μεταπολίτευση, εν αρχή ήταν ένας ελιτίστικος όρος που μπήκε στη ζωή της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας σταδιακά και όχι ταυτόχρονα με την κατάρρευση της δικτατορίας. Σας όρος, δήλωνε το δήθεν θαύμα της εκ των άνω αποκατάστασης της δημοκρατίας, εκτοπίζοντας τελείως τους κοινωνικούς αγώνες, που θα διαφοροποιείτο από την καχεκτική μετεμφυλιακή δημοκρατία. Επρόκειτο δηλαδή για μια συνθήκη συνύπαρξης του παλιού με το νέο στην οποία όμως το παλιό έθετε τα όρια στο νέο. Η Μεταπολίτευση ήταν μια ειρηνική αποκατάσταση της δημοκρατίας αφού η δικτατορία κατέρρευσε δίχως επίσημη πράξη ή απόφαση παραίτησης ή απόλυσης που να βεβαιώνει το τέλος του καθεστώτος. Έτσι, ανέλαβε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ορκίστηκε στις 24 Ιουλίου 1974. Εξέδωσε συντακτική πράξη που αναφερόταν στην «κατά την 23η Ιουλίου 1974 επισυμβάσαν μεταβολήν και την δια ταύτης ανάθεσιν της πρωθυπουργίας εις τον Κ. Καραμανλήν» και επικαλούνταν «καθολικήν και ομόφωνον συμπαράστασιν του ελληνικού λαού». Η Κυβέρνηση ωστόσο δεν ήταν κοινοβουλευτική, δεν αναδείχτηκε με βουλευτικές εκλογές. Ήταν μια de facto κυβέρνηση που ήταν όμως φορέας νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Ο χαρακτηρισμός «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος» αποσκοπούσε στην έκφραση μιας εθνικής διάστασης και αναγνώρισης. Η κυβέρνηση ναι μεν είχε «νομιμοποιηθεί» μέσω της καθολικής λαϊκής αναγνώρισης που εξελάμβανε, ωστόσο έμενε να νομιμοποιηθεί και επίσημα. Εντούτοις, η παραπάνω περίπτωση αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα δημοκρατικών μεταπολιτεύσεων της νεώτερης ιστορίας που στερούνται ακόμα γραπτό Σύνταγμα αφού το παλιό είχε καταλυθεί από το δικτατορικό καθεστώς.
Η πρώτη πράξη της νέας Κυβέρνησης ήταν να επαναφέρει σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 εξαιρώντας τις διατάξεις που όριζαν το πολίτευμα ως βασιλευόμενη δημοκρατία. Όρισε ότι καθήκοντα αρχηγού κράτους θα ασκεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας «μέχρι του οριστικού καθορισμού της μορφής του Πολιτεύματος διά της ελευθέρας εκφράσεως της βουλήσεως του Ελληνικού Λαού». Συνεπώς, ο ίδιος ο λαός θα αποφάσιζε για τη μορφή του πολιτεύματος με δημοψήφισμα. Ως συνέπεια της παραπάνω πράξης, καταργήθηκε το δικτατορικό Σύνταγμα του 1968 καθώς και οι τροποποιήσεις του 1973 μαζί με οποιαδήποτε συντακτική πράξη της δικτατορίας. Στη συνέχεια, με Καταστατική Συντακτική Πράξη, αποκαταστάθηκαν οι αρχές του κράτους δικαίου, οι πολιτικές ελευθερίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Επιπλέον, χορηγήθηκε αμνηστία σε όλα τα πολιτικά εγκλήματα που τελέστηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας πλην, φυσικά, των εγκλημάτων των «πρωταιτίων» του δικτατορικού καθεστώτος. Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος, υπερασπιζόμενη τον τίτλο της, με το Νομοθετικό Διάταγμα 59 ««Περί συστάσεως και επαναλειτουργίας των πολιτικών κοµµάτων» κατήργησε το ΑΝ 509/1947 «Περί µέτρων ασφαλείας του Κράτους, του πολιτεύµατος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» που κρατούσε στην παρανομία το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος και διαιώνιζε τις διώξεις των Κομμουνιστών και ουσιαστικά ποινικοποιούσε την ελεύθερη σκέψη. Πλέον, η σύσταση των πολιτικών κομμάτων αφέθηκε ελεύθερη εν όψει των πρώτων εκλογών της Μεταπολίτευσης που θα λάμβαναν χώρα στις 17 Νοέμβρη του 1974, τιμής ένεκεν.
Εν όψει των εκλογών, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ίδρυσε τη Νέα Δημοκρατία ως διευρυμένο σχήμα της προδικτατορικής ΕΡΕ επισημαίνοντας την προσήλωση του σε κάτι εντελώς καινούργιο. Στο χώρο του Κέντρου, η παραδοσιακή Ένωση Κέντρου βρισκόταν υπό τον Γεώργιο Μαύρο και ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Η Αριστερά ήταν τριχοτομημένη: το ΚΚΕ είχε διασπαστεί στα 1968 ενώ η ΕΔΑ βρισκόταν ακόμη στο προσκήνιο υπό τον Ηλιού. Οι τρεις αυτές συνιστώσες της ελληνικής Αριστεράς, ενώθηκαν σε μια υβριδική λύση, την Ενωμένη Αριστερά. Τα αποτελέσματα των εκλογών που έγιναν με μια αυστηρή εκδοχή της ενισχυμένης αναλογικής, έδωσαν στη Νέα Δημοκρατία το 70% των εδρών. Η Ένωση Κέντρου ήρθε στη δεύτερη θέση, στην τρίτη το ΠΑΣΟΚ και η Ενωμένη Αριστερά συγκέντρωσε μόλις 9,5% των ψήφων εκ των οποίων το 5,2% ανήκε στο ΚΚΕ που εξέλεξε 5 βουλευτές από τους συνολικά 8 της σύμπραξης. Έτσι, στις 9 Δεκεμβρίου του 1974 συνήλθε η Ε’ αναθεωρητική Βουλή με Πρόεδρο τον καθηρημένο από τη δικτατορία Μιχ. Στασινόπουλο.
Η επτάχρονη δικτατορία, ένα αυταρχικό καθεστώς που παραβίασε τις θεμελιώδεις αρχές ενός κράτους δικαίου, είχε εξαγριώσει μεγάλο μέρος του λαού που σημείωσε αξιοθαύμαστη συμμετοχή σε αντιστασιακές οργανώσεις. Η δικτατορική κυβέρνηση τραυμάτισε το εθνικό αίσθημα των Ελλήνων (βλ Κυπριακό) και καταδικάστηκε στη διεθνή κοινότητα. Η πτώση της όμως έφερε την απελευθέρωση ιδεολογιών και πολιτικών δυνάμεων που ήταν επί χρόνια φιμωμένες. Μπορεί η Ελλάδα να μη βίωσε το Μάη του ’68, βίωσε όμως ετεροχρονισμένα μια τέτοια Άνοιξη με τις εξεγέρσεις των φοιτητών της Νομικής Σχολής και του Πολυτεχνείου. Με αυτήν την ανάσα που δίνει η ελευθερία των ιδεολογιών (δημοκρατικών πάντα), πρέπει να γεμίζουμε τα πνευμόνια μας κάθε μέρα.
Εβελίνα Παπαδοπούλου, Ιστορικός
