“Η Μέση Ανατολή ορίζεται, μελετάται και γίνεται κατανοητή σε αντιδιαστολή με την Δύση. Πολλές μελέτες έχουν εξετάσει τον όρο αυτό ως μία γεωγραφική και πολιτισμική κατηγορία, ωστόσο, όπως θα υποστηρίξει και ο Edward Said δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυθεντική εικόνα της Ανατολής”.
Τα ζητήματα αυτά αναδεικνύονται περίτεχνα στο βιβλίο του Γ. Μακρή, “Ισλάμ: Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις”, το οποίο αποτελεί μία ανθρωπολογική προσέγγιση της ισλαμικής παράδοσης που αποδομεί στερεοτυπικές αντιλήψεις γύρω από το Ισλάμ και των σχέσεων του με το Δυτικό κόσμο.
Εκτενέστερα, η Ασία ήταν το Orient, που αντιπροσώπευε την Ανατολή και περιελάμβανε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Μέση Ανατολή. Τον όρο Orient όμως αντικατέστησε το ΄East΄ που χωριζόταν σε Άπω Ανατολή, Μέση Ανατολή και Εγγύς Ανατολή. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Scott Reese, όλα τα σύνορα της Μέσης Ανατολής είναι τεχνητά και σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό αποτελούν ευθείες γραμμές με την έννοια ότι δεν ακολουθούν κάποιο γεωγραφικό τοπίο.
Με την αποικιοκρατία, λοιπόν, εμφανίζεται το φαινόμενο του Οριενταλισμού σύμφωνα με το οποίο η Δύση αντιλαμβάνεται τον εαυτό της σε αντιδιαστολή με την Ανατολή. Οι οριενταλιστές αποικιοκράτες τους οποίους έστελναν οι αποικιακές δυνάμεις στις κοινωνίες αυτές, όχι μόνο μελετούσαν την ιστορία τους, αλλά ταυτόχρονα την κατασκεύαζαν. Στο βιβλίο του, “Οριενταλισμός” ο E. Said θα εναντιωθεί στην γνώση που εμείς οι δυτικοί έχουμε για την Ανατολή, υποστηρίζοντας ότι προέρχεται από την αποικιοκρατική εμπειρία και την εξουσία που διαθέτουμε. Ο οριενταλισμός λοιπόν είναι τρόπος σκέψης και αντίληψης της ζωής στηριγμένος στον οντολογικό και επιστημονολογικό διαχωρισμό Ανατολής και Δύσης, με την πρώτη να εμφανίζεται σταθερή και παγιωμένη στο χρόνο, ενώ η δεύτερη παρουσιάζεται ορθολογική με αυξανόμενη τεχνολογική πρόοδο. Ο Said στην ιστορική και πολιτισμική αυτή διάκριση οι μεν αποκτάμε νόημα και υπόσταση σε συνάρτηση με τους δε.
Στο άρθρο του “Middle East in the Past and Future Social Science”, ο T. Mitchell θα αναφερθεί στην μελέτη και κατασκευή της Μέσης Ανατολής ως χώρου και έννοιας από τις Σπουδές Περιοχής της Μέσης Ανατολής. Μετά τη λήξη του Β’΄ Παγκοσμίου πολέμου Αμερικανοί κυρίως αλλά κι άλλοι επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους μελέτησαν χώρες της Μέσης Ανατολής ως ένα σύνολο. Ενώ λοιπόν αυτές συμπεριλάμβαναν διαφορετικές εθνότητες και κοινωνίες, οι μελέτες αυτές επιδίωξαν να αποδώσουν μία συνθετική εικόνα όλης αυτής της περιοχής ορμώμενες από το γεγονός ότι όλες ήταν μουσουλμανικές και βίωσαν την ευρωπαϊκή επεκτατικότητα. Με την καταγγελία του Said για οριενταλικοποίηση της Μέσης Ανατολής άρχισε να αποδομείται τις δεκαετίες του ’70-’80 και ’90 το μοντέλο των Middle East Αreas Studies μέχρι την εμφάνιση του ισλαμισμού το 2000 ως επικίνδυνου αντιπάλου της Δύσης.
Έτσι, ο Mitchell προτείνει την αποδόμηση των μεγάλων ταξινομικών κατηγοριών προτρέποντας να δούμε και την ιστορία μας μέσα από τα μάτια των ‘‘άλλων’’. Ενώ όπως μας υπενθυμίζει ο Scott Reese, η Μέση Ανατολή είναι ένα τεχνητό πεδίο κι οφείλουμε να θυμόμαστε ότι υπάρχουν και άλλου είδους γεωγραφίες.
Βιβλιογραφία:
-Μακρής. Γ. 2012.Ισλάμ: Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις. Αθήνα: Πατάκης.
-Mitchell.T. 2003a. The Middle East in the Past and Future Social Science. Στο The Politics of Knowledge: Area Studies and the Disciplines(επιμ.) David L. Szanton. (Berkeley: University of California Press), σσ. 74-118.
-Said. E. 1991. Orientalism. Penguin. London.
-Scott S. Reese. 2018. Imperial Muslims: Islam, Community and Authority in the Indian Ocean, 1839-1937. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Νικολέτα Χριστίνα Βαλσαμίδου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος
