Η σημερινή κοινωνία έχει πολλές και μεγάλες διαφορές, σε σχέση με την κοινωνία όχι μόνο του προηγούμενου αιώνα, αλλά και της προηγούμενης δεκαετίας. Δικαιώματα, απόψεις, ιδεολογίες που παλιότερα δεν υπήρχαν στο δημόσιο λόγο ούτε ως πιθανότητες, πλέον αποτελούν αυτονόητα συστατικά μιας κοινωνίας. Τέτοια ζητήματα οδηγούν και σε νέες οπτικές και στάσεις συμπεριφοράς. Το εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί ίσως το βασικότερο πυλώνα αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Χρειάζεται όμως ανανέωση.
Αρχικά, ζητήματα εθνικότητας και ιστορίας. Δεν ζούμε στις εποχές των κλειστών συνόρων και των αρνητικών στερεοτύπων για τους ξένους πληθυσμούς. Ρατσιστικές συμπεριφορές είναι ανεπίτρεπτες και ό,τι οδηγεί σε αυτές πρέπει να «ξεριζώνεται» από την αρχή, αλλιώς τα αποτελέσματα είναι άκρως επικίνδυνα: φασισμός, ναζισμός, ολοκληρωτικά καθεστώτα. Και μόνο οι συζητήσεις περί αυτών δεν αποτελούν καλό οιωνό για το μέλλον. Γεννούν βία και σκοταδισμό, και το δικό μας φαινόμενο της Χρυσής Αυγής είναι το τρανότερο παράδειγμα, του πως η κρίση μπορεί να αποτελέσει το «πάτημα» για τέτοιες ιδεολογίες, αν δεν μπορούμε να αναλογιστούμε
καθαρά τα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας. Εξάλλου και στα θέματα του πολιτισμού «κρύβεται» ο ίδιος κίνδυνος: δεν υπάρχουν ανώτεροι πολιτισμοί, ούτε κατώτεροι, και φυσικά πολιτισμός δεν σημαίνει μόνο τέχνες και αγάλματα. Άρα ιστοριογραφικά βιβλία και τρόποι διδασκαλίας πρέπει να ανανεωθούν.
Δεύτερον, οι αλλαγές στα έθνη κράτη, μοιραία αλλάζουν και τον θρησκευτικό χάρτη: πολλοί πληθυσμοί, πολλές κουλτούρες και πολλές θρησκείες. Τα παιδιά χρειάζεται να έχουν γνώσεις για όσα υπάρχουν γύρω τους, με την ευθύνη του κράτους. Το κράτος έχει την ευθύνη για τη μάθηση και όχι η εκκλησία, ειδικά σε ένα κοσμικό κράτος. Τρίτον, και σημαντικό θέμα είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Επιτέλους να αφήσουμε πίσω μας τα taboo γιατί έτσι οι νέοι πολίτες μαθαίνουν πως να συμπεριφέρονται, πως να προσέχουν αλλά και ότι πρέπει να σέβονται, ακόμα και αν θεωρούν κάτι ή κάποιον πολύ διαφορετικό. Να αποδέχονται και να αγαπούν τον εαυτό
τους και τους άλλους.
Η κοινωνική παιδεία είναι απαραίτητη, και είναι εφικτή μόνο μέσω του διαλόγου και των δημοκρατικών διαδικασιών. Όλα τα θέματα πρέπει να αναλύονται στο σχολείο και γενικά στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο Βίκτωρ Ουγκώ δεν είπε τυχαία πως εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή. Η κοινωνική έρευνα και οι κοινωνικές επιστήμες επίσης είναι σημαντικές για αυτές τις αλλαγές. Δεν μπορεί πάντα να υπάρχουν καβγάδες για το ποια μαθήματα δεν θα εξετάζονται στις Πανελλήνιες, όταν το κάθε ένα αφορά συγκεκριμένες σχολές, και κάποια αφορούν γενικά όλους τους μαθητές. Χρειάζεται ευελιξία. Κοινωνιολογία, Έκθεση και Ιστορία, απαραίτητα μαθήματα για όλους, όμως μέσω της σωστής διδασκαλίας. Δεν είναι όλα εξετάσεις και αξιολόγηση. Όχι μόνο άγχος και πίεση για το βαθμό. Όχι μόνο δημοφιλία σε κάποιες σχολές, μείωση εισακτέων και κλείσιμο τμημάτων. Το εξεταστικό σύστημα δείχνει απλά τις τάσεις, όχι την αξία των επιστημών, οι οποίες δεν μπορούν να αξιολογούνται λες και είναι προϊόντα.
Έτσι, με την εναρμόνιση στα σημερινά δεδομένα το εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται μέσο κοινωνικής (όχι μόνο γνωσιακής) μόρφωσης: ακούμε την αντίθετη άποψη και τη σεβόμαστε, όταν ένας άνθρωπος μας λέει «όχι» σημαίνει αυτό μόνο, τίποτα άλλο και σταματάμε εκεί. Δε βιαιοπραγούμε κατά των άλλων, ό,τι και αν μας πουν, γιατί οι πράξεις μας και η συμπεριφορά μας, δείχνουν ποιοι είμαστε και όχι τα πτυχία. Και τέλος, δεν δεχόμαστε επιστροφή αδιανόητων ιδεολογιών από το παρελθόν (ακόμα και σε κατάσταση πανδημίας) ώστε να φτάσουμε στο σημείο να δεχθούμε πως οι μαθητές όταν γυρίζουν από το σχολείο, αν αργήσουν και μείνουν έξω θα «φάνε» πρόστιμο. Ακόμα και αν μετά οι αρμόδιοι αλλάζουν τα λεγόμενά τους, οι διαθέσεις τους μένουν: το θέμα είναι οι πράξεις όχι τα λόγια.
Γιώργος Λαμπρόπουλος, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος- Μεταπτυχιακός Φοιτητής Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας
