Η λέξη «Ελλάς» υπήρχε από την αρχαιότητα ως η περιοχή που κατοικούσαν Έλληνες. Όμως επί ρωμαϊκής, βυζαντινής και οθωμανικής αυτοκρατορίας που ακολούθησαν, δεν υπήρχε η έννοια του Έλληνα ως μέλους ενός εθνικού κράτους. Ωστόσο, οι Έλληνες παρότι ζούσαν υπό οθωμανικό ζυγό από τον 15ο αιώνα, δεν ήταν δυνατόν να μην παρασυρθούν από την ανάπτυξη των εθνικισμών του 19ου αιώνα που τους βοήθησε να αντιληφθούν τα κοινά τους στοιχεία. Έτσι, στις 20 Δεκεμβρίου, οι παραστάτες του ελληνικού έθνους συγκεντρώθηκαν στην Επίδαυρο και διακήρυξαν την ελληνική ανεξαρτησία δηλώνοντας επίσημα τη διάθεση τους να αποτινάξουν το ζυγό.
Εξαιτίας του κλειστού χαρακτήρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Έλληνες ήρθαν ετεροχρονισμένα σε επαφή με τον Διαφωτισμό. Το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού γέννησε το εθνικό αίσθημα, την αντίληψη ότι οι Έλληνες πρέπει να ζουν στην Ελλάδα και όχι την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι, από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα κυκλοφορούσαν στον ελληνικό χώρο επαναστατικά φυλλάδια. Στα 1814 ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία από εμπόρους μέλη μασονικών στοών που σύντομα ξεκίνησε τη διαδικασία μύησης. Προτεραιότητα δόθηκε σε ανθρώπους με κύρος όπως προεστούς, προύχοντες και κληρικούς θεωρώντας ότι αυτοί θα μπορούσαν να ξεσηκώσουν τον λαό. Με το ξέσπασμα της επανάστασης, δεν διαψεύστηκαν.
Το πρώτο ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης εκδηλώθηκε στη Βλαχία. Εκεί το έδαφος ήταν πρόσφορο αφού οι πληθυσμοί ήταν ορθόδοξοι και ζούσαν σε ημιαυτόνομο καθεστώς. Λόγω του ημιαυτόνομου καθεστώτος, οι Οθωμανοί δεν μπορούσαν να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις τους στην περιοχή δίχως άδεια από τη Ρωσία. Επίσης, ο ηγεμόνας Μιχαήλ Σούτσος εκτός από Φαναριώτης, ήταν και μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Για αυτούς τους λόγους, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και αξιωματικός του ρωσικού στρατού επέλεξε την περιοχή αυτή. Ο ίδιος προέλασε με άλλους επαναστάτες φορώντας τη στολή του ρωσικού στρατού ώστε να δοθεί η εικόνα ρωσικής εισβολής ποντάροντας στην υποστήριξη της Ρωσίας. Ο τσάρος όμως μόλις πληροφορήθηκε για τα γεγονότα έδειξε έντονα τη δυσαρέσκεια του διώχνοντας τον Υψηλάντη από τον στρατό και δίνοντας άδεια στις Οθωμανικές δυνάμεις να συντρίψουν τους επαναστάτες στο Δραγατσάνι τον Σεπτέμβριο του 1820.
Σε ελλαδικό χώρο, η σημαία της επανάστασης σηκώθηκε πρώτη φορά στις Σπέτσες από την καπετάνισσα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα στις 13 Μαρτίου του 1821. Η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε στα πλαίσια της ελληνικής επανάστασης ήταν τα Καλάβρυτα. Εκεί, οι επαναστάτες ορκίστηκαν στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας πως «κανείς Τούρκος δεν θα μείνει στον Μοριά και σε όλον τον κόσμο». Οι Οθωμανοί υπό τον Ιμπραήμ πασά Αρναούτογλου κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τους επαναστατημένους Έλληνες. Στις 25 Μαρτίου του 1821, τα Καλάβρυτα ήταν πλέον ελεύθερα. Ήδη από τα μέσα του Μάρτη η επανάσταση είχε συμπαρασύρει τη Μάνη και στις 23 Μαρτίου, ο Μανιάτης Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης μπήκε στην Καλαμάτα. Όλη η Πελοπόννησος πήρε φωτιά. Η επανάσταση ήταν πλέον γεγονός και διεσπάρη σε όλον τον ελλαδικό χώρο.
Η 25η Μαρτίου ως Εθνική Επέτειος για την Ελληνική Επανάσταση επελέγη διότι τότε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κήρυξε επίσημα την επανάσταση υψώνοντας την ελληνική σημαία στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Η επανάσταση ωστόσο, δεν ήταν θρησκευτική και αυτό είναι φανερό αφού ένας θεσμός που βρέθηκε με την πλάτη στο τοίχο με τις επαναστατικές δράσεις, ήταν το Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης ήταν μέλος της Οθωμανικής διοίκησης και συνεπώς μόλις πληροφορήθηκε για την αποτυχία του Ιερού Λόχου στη Βλαχία αλλά και για τις επαναστατικές δράσεις στον ελλαδικό χώρο, αφόρισε την επανάσταση. Δεν είχε επιλογή, ήταν διοικητικός υπάλληλος του Σουλτάνου. Ο σουλτάνος όμως, δεν ικανοποιήθηκε. Το Πάσχα του 1821 καθαίρεσε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ και τον εκτέλεσε δια απαγχονισμού, αφήνοντας τον κρεμασμένο στην πύλη του Πατριαρχείου. Αυτή η πράξη στόχευε στον εξευτελισμό του θεσμού με αποτέλεσμα στις επαναστατημένες περιοχές ο κλήρος να υποτάσσεται στην επανάσταση και όχι στον Σουλτάνο.
Οι προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων δεν μπορούν να ντυθούν με λέξεις. Οι δράσεις τους, οι σκέψεις τους, οι δυσκολίες που βίωσαν παλεύοντας για εννέα χρόνια με έναν ανώτερο εχθρό προκαλούν θαυμασμό και ευγνωμοσύνη. Απόρροια των δράσεων τους είναι ένα εθνικό κράτος που δεν θυμίζει σε τίποτα την αρχαιότητα που έβλεπε βασικά αυτοδιοικούμενες πόλεις-κράτη αλλά ούτε και τη βυζαντινή αυτοκρατορία που ποτέ δεν επέλεξε να καλείται Ελλάδα. Δεν υπάρχει λόγος να ψάχνουμε συνέχειες. Αρκεί να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι αυτοί, παρά τα λάθη τους μας έδωσαν τη δυνατότητα για πρώτη φορά να μιλάμε για Ελλάδα.
Πηγές εικόνων:
- 1) ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: Ελληνική Επανάσταση 1821 – Οι ήρωες και οι καθοριστικές μάχες
- 2) schoolpress.sch.gr/2ologies/archives/248
Εβελίνα Παπαδοπούλου, Ιστορικός
