*Τα ερωτήματα τέθηκαν από τους Μαίρη Γκαλιανίδου και Χρίστο Σαββουλ΄ίδη και η απομαγνητοφώνηση έγινε από την Μαίρη Γκαλιανίδου.
1.Ας ξεκινήσουμε από την είδηση που κυκλοφορεί τις τελευταίες ώρες ότι η Ρωσία απειλεί τη Βοσνία Ερζεγοβίνη με μία ενδεχόμενη εισβολή σε περίπτωση που η Βοσνία επιδιώξει να ενταχθεί στη Νατοϊκή οικογένεια; Γνωρίζουμε ότι η κατάσταση από μόνη της είναι αρκετά ανησυχητική στην χώρα, ειδικά σε περίπτωση που αυτό θορυβήσει την σερβικη δημοκρατία και προβάλει την απαίτηση αυτονόμησης. Στα πλαισια αυτα πώς αξιολογείτε την κατάσταση στη Βοσνία; Υπάρχει ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης των Βαλκανίων;
Ξεκινώντας από τη Βοσνία, πράγματι ο Ρώσος πρέσβης στη Βοσνία τις τελευταίες μέρες ευθέως έχει απειλήσει τη Βοσνία Ερζεγοβίνη ότι θα αντιμετωπίσει συνέπειες παρόμοιες με αυτές της Ουκρανίας εφόσον επιδιώξει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Να πούμε βέβαια ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι ένας στόχος της Βοσνίας Ερζεγοβίνης εδώ και πολλά χρόνια αν και είναι στόχος που δεν είναι αποδεκτός από όλη την χώρα. Η πλευρά που είναι εναντίον είναι περίπου το ένα τρίτο της χώρας, που είναι οι Σερβοβόσνιοι και κυρίως η ηγεσία τους, δηλαδή το σερβικό μέλος του συλλογικού προεδρείου της Βοσνίας, ο Μίλοραντ Ντόντικ, κι οι άνθρωποι γύρω από αυτόν οι οποίοι είναι κυρίαρχοι πολιτικά στο σερβοβοσνιακό κομμάτι της χώρας εδώ και πολλά χρόνια.
Να ξεκαθαρίσουμε τώρα τί μπορεί να σημαίνει αυτή η απειλή από την πλευρά της Ρωσίας. Η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα στρατιωτικά να αποτρέψει την ένταξη μιας χώρας όπως η Βοσνία Ερζεγοβίνη στο ΝΑΤΟ. Δεν έχει τη δυνατότητα προφανώς να κάνει στρατιωτική εισβολή και επέμβαση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, όπως κάνει στην Ουκρανία. Επίσης οικονομικά δεν έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει την ένταξη. Ουσιαστικά αυτό που μπορεί να κάνει η Ρωσία, εφόσον επιθυμεί, είναι να ανοίξει ένα διπλωματικό μέτωπο με τη Δύση, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό την έννοια του να ενθαρρύνει τη σερβοβοσνιακή ηγεσία να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της, να οδηγήσει σε πολιτική κρίση που θα δημιουργήσει πολύ σοβαρό πρόβλημα στην χώρα. Αυτό ουσιαστικά, νομίζω, ότι υπονοεί ο Ρώσος πρέσβης. Δεν μπορεί η Ρωσία να κάνει κάτι άλλο στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, αλλά μπορεί κάλλιστα να δημιουργήσει μια τέτοια πολιτική, διπλωματική κρίση η οποία θα είναι μία “καυτή πατάτα” κατά κάποιον τρόπο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.
2.Ο Karl Nehammer, καγκελάριος Αυστρίας, ανακοίνωσε πως η Αυστρία επιδιώκει να παραμείνει χώρα-γέφυρα μεταξύ των δυτικών βαλκανίων και της Ευρώπης. Ενώ η Γερμανία σύμφωνα με την Γερμανίδα ΥΠ.ΕΞ. προχώρησε στο διορισμό του ειδικού απεσταλμένου (Manuel Sarrazin) για τα θέματα των δυτικών βαλκανίων. Πού αποδίδετε αυτό το έντονο ενδιαφέρον των ευρωπαίων προς τα βαλκάνια, ειδικά τώρα;
Προφανώς και υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την περιοχή. Όλη η περιοχή των Βαλκανίων, που περιλαμβάνει και τα Δυτικά Βαλκάνια, έχει εδώ και πολλά χρόνια, συγκεκριμένα δύο δεκαετίες, λάβει από την Ευρωπαϊκή Ένωση αυτό που λέμε «ευρωπαϊκή υπόσχεση για ένταξη» ή «ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανίων». Ουσιαστικά είναι η υπόσχεση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικά στους δυτικούς θεσμούς. Γνωρίζετε ότι στο ΝΑΤΟ έχουν ενταχθεί τα περισσότερα βαλκανικά κράτη. Εκτός ΝΑΤΟ αυτήν τη στιγμή βρίσκονται μόνο τρία βαλκανικά κράτη, η Σερβία, το Κόσοβο κι η Βοσνία Ερζεγοβίνη. Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης στα βαλκάνια βρίσκονται έξι κράτη, αυτά είναι η Σερβία, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία Ερζεγοβίνη, η Αλβανία κι η Βόρεια Μακεδονία.
Εδώ και πολλά χρόνια, από το τέλος των πολέμων της Γιουγκοσλαβίας, η όλη περιοχή αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα χώρο σταδιακής ενσωμάτωσης στη Δύση, στους δυτικούς θεσμούς. Αυτό δεν είχε αμφισβητηθεί από τη Ρωσία ως μία στρατηγική επιλογή αυτών των κρατών. Αυτό ήταν μία καινούργια εξέλιξη που είχε μπεί στην ατζέντα όταν είχε διατυπωθεί στη Σύνοδο της Θεσσαλονίκης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το 2003 με τον πιο επίσημο τρόπο η διακήρυξη ότι τα βαλκάνια θα ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εφόσον πληρούν τα κριτήρια για ένταξη. Αυτό δεν ήταν κάτι στο οποίο η Ρωσία είχε αντιταχθεί. Άρα όταν μιλάμε για έντονο ενδιαφέρον της Δύσης για τα Βαλκάνια δεν είναι κάτι καινούργιο. Το ενδιαφέρον υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια κι υπάρχει αυτή η προοπτική.
Τώρα τί έχει γίνει τα προηγούμενα χρόνια: είναι το γεγονός ότι έχοντας κατά κάποιον τρόπο γεωπολιτικά επαναπαυθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση -θα ελεγα κι οι ΗΠΑ- μην αναγνωρίζοντας κάποια ιδιαίτερη απειλή απο την πλευρα της Ρωσίας ή της Κίνας, είχε επιτρέψει αφενός να καθυστερήσει πάρα πολύ η διαδικασία ένταξης αυτών των χωρών στην ΕΕ κι αφετέρου είχε επιτρέψει αρκετά αντιδυτικά φαινόμενα για την περιοχή να ενισχυθούν, να εδραιωθούν, να πολλαπλασιαστούν. Είχαμε στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων μια οπισθοδρόμηση, στα θέματα του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας, αλλά κι αύξηση της επιρροής της Κίνας κυρίως και δευτερευόντως της Ρωσίας. Αυτό που ίσως τώρα να βλέπουμε ως νέο, έντονο ενδιαφέρον από τη Δύση είναι μία επαναδραστηριοποίηση, ακριβώς λόγω της εισβολής της Ρωσίας στη Ουκρανία. Άρα η επαναδραστηριοποίηση γίνεται με σκοπό να σταματήσει αυτή η επανάπαυση για την γεωπολιτική κατάσταση και τη σταθερότητα των Βαλκανίων και να προωθηθεί κατά κάποιον τρόπο η προσπάθεια των μεταρρυθμίσεων αλλά κι η ένταξη των χωρών στους δυτικούς θεσμούς.
Παρόλα αυτά πρέπει να πω ότι ακόμα περιμένουμε να δούμε τα δείγματα αυτού του έντονου ενδιαφέροντος, όπως είπατε. Το γεγονός ότι κι η Γερμανία κι η Αυστρία δηλώνουν το ενδιαφέρον τους για να βοηθήσουν τα Βαλκάνια δεν λέει και πολλά πράγματα. Σε επίπεδο διακηρύξεων όλα τα προηγούμενα χρόνια αυτές οι χώρες λένε το σωστό, αλλά δεν κάνουν το σωστό. Δηλαδή επανειλημμένα διακηρύσουν ότι τα Βαλκάνια θα μπουν στην ΕΕ μετά τις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις, αλλά δεν βλέπουμε ιδιαίτερη θέρμη στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων αυτών από την πλευρά της Ένωσης, αλλά και τα ίδια τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν βλέπουν με ιδιαίτερη θέρμη τις κυβερνήσεις αυτές που έκαναν πραγματικά μεγάλες μεταρρυθμίσεις στη χώρα τους, όπως στην περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας.
Γενικά έχουμε δει επανειλημμένα καθυστερήσεις στη διαδικασία διεύρυνσης που συνδέονται την εσωτερική ατζέντα, την εσωτερική πολιτική του κάθε κράτους μέλους της ΕΕ. Η΄ συνδέονται με μια στενή αντίληψη του εθνικού συμφέροντος. Έχουμε δει μεμονωμένες χώρες μέλη της ΕΕ να μπλοκάρουν τη διαδικασία ένταξης χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, το είδαμε για παράδειγμα αυτό πρόσφατα με την Βουλγαρία και τη Βόρεια Μακεδονία. Το είδαμε πριν από το βέτο της Βουλγαρίας, με την Γαλλία και το πώς καθυστέρησε πάρα πολύ τη διαδικασία ένταξης με αφορμή το γεγονός ότι πρέπει να αλλάξει η μεθοδολογία, αυτό καθυστέρησε περαιτέρω την προώθηση της διαδικασίας ένταξης των χωρών. Είδαμε το πώς καθυστερεί η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία, ενώ η χώρα είναι έτοιμη εδώ κι αρκετά χρόνια να ξεκινήσει αυτή τη φάση. Βλέπουμε ότι εδώ κι αρκετό καιρό στους πολίτες του Κοσόβου, παρά το γεγονός ότι πληροί η χώρα τα κριτήρια, δεν έχει δοθεί η δυνατότητα να ταξιδεύουν στην ΕΕ χωρίς θεώρηση εισόδου (βίζα).
Άρα αυτό που βλέπουμε όλα τα προηγούμενα χρόνια είναι ότι δεν χρειαζόταν την Ρωσία ή την Κίνα η ΕΕ για να μπλοκάρει την ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων. Ουσιαστικά η Ένωση είχε χάσει την αξιοπιστία της στην περιοχή κι η προοπτική ένταξης είχε κατά κάποιον τρόπο γίνει ένα κενό γράμμα. Είναι καιρός να αλλάξουν τα πράγματα, έστω υπό την απειλή της Ρωσίας.
3. Παραμένοντας στο πλαίσιο της προοπτικής ένταξης των δυτικών βαλκανίων στην ευρωπαϊκή ένωση, είχαμε μέσα στην εβδομάδα την επίσκεψη του ύπατου εκπροσώπου της Ε.Ε (Ζοζέπ Μπορέλ) στα κράτη των δυτικών βαλκανίων, ο οποίος υπερτόνισε πως τώρα είναι η στιγμή να αναζωογονηθεί η διαδικασία διεύρυνσης της Ε.Ε. Πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό το σενάριο στο πλαίσιο της ουκρανικής κρίσης και γενικότερα πώς θα επιδράσει ο πόλεμος την ενταξιακή προοπτική των κρατών των δυτικών βαλκανίων;
Συνδέοντας με τα προηγούμενα, τα λόγια είναι θετικά προς την κατεύθυνση αυτή αλλά οι πράξεις λείπουν από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τώρα πώς αλλάζει το σκηνικό σε σχέση με την Ουκρανία και τη ρωσική εισβολή; Αναμένει κανείς να δει μία κινητοποίηση της Ένωσης για να «δέσει» γεωπολιτικά αυτές τις χώρες, για να μην απειλούνται από τη ρωσική επιρροή κι από κάποιες προσπάθειες αποσταθεροποίησης της περιοχής. Για να γίνει αυτό πρέπει να επιταχυνθεί η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Πρέπει όλα τα προηγούμενα που ανέφερα, διαφορά Βόρειας Μακεδονίας και Βουλγαρίας, η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Αλβανίας, το ζήτημα του Κοσόβου, όλα αυτά να προωθηθούν ταχύτερα. Πρέπει να αποφασίσουν τα κράτη μέλη Βουλγαρία, Γαλλία, Ολλανδία κ.α. μια αλλαγή στάσης, τώρα, αυτήν τη στιγμή, λόγω των γεωπολιτικών συνθηκών σε σχέση με την Ουκρανία. Θα πρέπει να δοθεί ένα μήνυμα ότι το μέλλον των Βαλκανίων είναι εξασφαλισμένο. Χρειάζεται δηλαδή μία επιτάχυνση της διαδικασίας.
Βέβαια το να λέμε επιτάχυνση είναι κάτι μάλλον θεωρητικό. Στην πράξη σημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα, δηλαδή μέσα στο εξάμηνο, μέχρι τον Ιούνιο, ενταξιακές διαπραγματεύσεις η Βόρεια Μακεδονία κι η Αλβανία. Σημαίνει ότι πρέπει να δοθεί άμεσα καθεστώς απελευθέρωσης θεωρήσεων στους Κοσοβάρους, κάτι που περιμένουν χρόνια. Θα πρέπει ας πούμε να δοθεί το καθεστώς επίσημης υποψήφιας χώρας στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, είναι κάτι που καθυστερεί εδώ κι αρκετά χρόνια. Αυτό θα ήταν κάτι απτό. Για παράδειγμα θα πρέπει όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις, που είναι σημαντικές για να μπει κάποιο κράτος στην Ένωση, όχι να πάψουν να είναι προϋποθέσεις γι αυτά τα κράτη, αλλά κατά κάποιον τρόπο σε αυτή τη δύσκολη γεωπολιτικά στιγμή να μην είναι τόσο μεγάλο εμπόδιο όσο ήταν τα προηγούμενα χρόνια. Αυτά είναι απτά πράγματα που όμως οφείλουν να γίνουν άμεσα. Κι θα μπορούμε φυσικά να επιστρέψουμε ξανά στην αυστηρή επιτήρηση αργότερα. Αλλά αυτήν τη στιγμή πρέπει να δοθεί ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα, λόγω της γεωπολιτικά κρίσιμης κατάστασης στην οποία βρίσκεται όλη η Ευρώπη. Δεν ξέρω αν αυτό θα γίνει.
Μιας και μιλήσαμε για τον Μπορέλ, μπορεί να αναφέρει κανείς το ζήτημα του Κοσόβου. Υπάρχουν χώρες που δεν το αναγνωρίζουν ενώ ξέρουμε όλοι πολύ καλά ότι αργά ή γρήγορα αυτό πρέπει να γίνει. Η ίδια η χώρα του Μπορέλ, η Ισπανία, έχει πολύ αρνητική στάση στο θέμα του Κοσόβου. Βέβαια κι άλλες χώρες δεν το αναγνωρίζουν, η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει το Κόσοβο αλλά έχει πολύ καλές σχέσεις με αυτό και το βοηθάει έχοντας μία εποικοδομητική στάση. Η Ισπανία έχει την πιο αρνητική και προβληματική στάση. Θα μπορούσε κάλλιστα αναγνωρίζοντας τις νέες γεωπολιτικές συνθήκες να διευκολύνει την κατάσταση. Όχι να το αναγνωρίσει απαραίτητα, αλλά απλώς να διευκολύνει τη σταθερότητα στο Κόσοβο, το οποίο όμως δεν το κάνει.
Τώρα μία τελευταία παράμετρος σε σχέση με αυτά είναι η εξής. Ως απάντηση στην επιθετικότητα της Ρωσίας, τρία κράτη της ανατολικής πολιτικής γειτονίας της ΕΕ, η Ουκρανία -που είναι αυτή τη στιγμή σε πόλεμο-, η Μολδαβία κι η Γεωργία -στα δύο αυτά κράτη υπάρχουν μάλιστα αποσχιστικά κινήματα και κατοχή από τον ρωσικό στρατό- αποφάσισαν και κατέθεσαν επίσημο αίτημα ένταξης στην ΕΕ. Σίγουρα αυτά τα κράτη ανήκουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια εφόσον θέλουν να ανήκουν. Σίγουρα πρέπει να κάνουν κάποιες μεταρρυθμίσεις για να επιτευχθεί στο απώτερο μέλλον η ένταξη τους στην Ένωση και μάλιστα προωθείται αυτή η προοπτική από χώρες που είναι κοντά τους, όπως η Πολωνία, οι Βαλτικές, οι οποίες δίνουν ένα μήνυμα πως παρά τη ρωσική επιθετικότητα έχουν μείνει όρθιες κι η ευρωπαϊκή αγκαλιά τις περιμένει και σε τελική ανάλυση θα βοηθηθούν από την Ευρώπη. Αλλά να αρχίσουμε τώρα να συζητάμε για την ένταξη της Ουκρανίας ενώ ακόμα δεν έχει εξασφαλιστεί η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων είναι κάτι που νομίζω θα ενισχύσει, θα εδραιώσει ακόμα περισσότερο τις ανησυχίες των Βαλκάνιων. Αν ρωτάτε εμένα πρώτα και κύρια πρέπει να γίνει η επιτάχυνση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων και μετά σαφώς πρέπει να δοθούν τα πολιτικά μηνύματα για τις τρεις χώρες (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία) ότι δεν είναι μόνες σε αυτόν τον πολιτικό ή ακόμη και στρατιωτικό πόλεμο που αντιμετωπίζουν από τη Ρωσία. Αλλά το μήνυμα θα περάσει πρώτα δείχνοντας ότι είμαστε σοβαροί στα Βαλκάνια που είναι η δική μας, στενή γειτονιά, η «εσωτερική μας αυλή» όπως λέμε πολύ συχνά και μία περιοχή η οποία λαμβάνει ιδιαίτερη προσοχή από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
4. Από την άλλη βλέπουμε μία ανανέωση κι από την πλευρά των ΗΠΑ, ειδικότερα προς τη Σερβία, ίσως λόγω της στάσης της προς τη Ρωσία. Είδαμε το διορισμό του πρέσβη των ΗΠΑ στη Σερβία, Κριστοφερ Χιλ, που αναλαμβάνει ένα νέο χαρτοφυλάκιο το οποίο ισχυρίζεται πως επιφυλάσσει πολλά για το μέλλον της Σερβίας και την ενίσχυση του ρόλου των ΗΠΑ στην περιοχή. Τι να περιμένουμε σχετικά με την ανάμειξη των ΗΠΑ στα βαλκάνια;
Οι ΗΠΑ φαίνονται να επαναδραστηριοποιούνται στην περιοχή ήδη πριν την ουκρανική κρίση. Προφανώς τώρα με τον πόλεμο ακόμη περισσότερο. Αυτό έχει να κάνει με αυτά που είπαμε πιο πριν, γιατί υπήρχε η αίσθηση τα προηγούμενα χρόνια ότι οι Ευρωπαίοι, ακριβώς λόγω της έλλειψης προσοχής προς τα κράτη των βαλκανίων και της καθυστέρησης της ένταξης των βαλκανίων στην Ένωση, είχαν χάσει κατά κάποιον τρόπο τη διπλωματική τους πυξίδα σε σχέση με αυτές τις χώρες. Ήρθαν λοιπόν οι Αμερικανοί με μια προσπάθεια να δραστηριοποιηθούν για να ενισχύσουν τη σταθερότητα αυτών των χωρών και την προοπτική ένταξης τους στους δυτικούς θεσμούς. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι έχουν ενταχθεί αρκετά κράτη των Βαλκανίων στο ΝΑΤΟ.
Κι οι ίδιοι οι Αμερικανοί είχαν κάνει τα προηγούμενα χρόνια πολλά λάθη. Ούτως ή άλλως έχουν στρέψει αλλού την προσοχή τους, στην Ασία κι όχι στα Βαλκάνια ή την υπόλοιπη Ευρώπη. Μάλιστα την περίοδο του Τραμπ είχαμε πάρα πολλά προβλήματα εξαιτίας της αλλοπρόσαλης πολιτικής του, που ουσιαστικά αμφισβήτησε σταθερές της αμερικανικής διπλωματίας και το αξιακό φορτίο της εμπλοκής των ΗΠΑ στα Βαλκάνια, υποστηρίζοντας μεταξύ άλλων την επαναχάραξη των συνόρων κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική των Αμερικανών στην περιοχή τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Άρα με τον νέο πρόεδρο, τον Μπάιντεν, υπάρχει εκ νέου ένα ενδιαφέρον για τα Βαλκάνια και λόγω των καθυστερήσεων των Ευρωπαίων και πλέον λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Το πόσο ισχυρό θα είναι αυτό το ενδιαφέρον, το κατά πόσο θα έρθουν με νέες ιδέες αυτές οι διπλωματικές πρωτοβουλίες των ΗΠΑ και το κατά πόσο θα καταφέρουν να επιτύχουν τους στόχους τους, μένει να το δούμε. Το σίγουρο είναι ότι υπάρχουν προβληματικά σημεία στην περιοχή όπου χρειάζεται παρέμβαση και των Ευρωπαίων και των Αμερικανών ακριβώς για την αποτροπή των αποσταθεροποιητικών τάσεων. Αυτά κατεξοχήν είναι η Βοσνία Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και το Κόσοβο. Στις περιοχές αυτές ο βασικός παράγοντας που μπορεί να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά είναι οι σερβικές κοινότητες και γενικά ο παράγων Σερβία.
Η Σερβία στα Δυτικά Βαλκάνια είναι η μεγαλύτερη χώρα κι η μεγαλύτερη οικονομία, είναι όμως κι η μεγαλύτερη απειλή για τις γειτονικές χώρες λόγω του μεγέθους της και λόγω των νέων εξοπλισμών που άρχισε να διαθέτει. Είναι μία χώρα που η Ευρώπη κι η Αμερική θα ήθελαν να δουν στους δυτικούς θεσμούς. Έχει όμως εδώ κι αρκετά χρόνια μία σταθερή στάση. Ο πρόεδρος Βούτσιτς που κυριαρχεί στο πολιτικό σύστημα της Σερβίας εδώ και μία δεκαετία ακολουθεί μία πολιτική ίσων αποστάσεων μεταξύ Ευρώπης, ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά έχει μία περίεργη, παράδοξη και μάλλον προβληματική πολιτική. Ενώ δηλώνει ότι θέλει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση η χώρα του, ο ίδιος επιτρέπει ή και προτρέπει τους πολιτικούς και την ελίτ γύρω από αυτόν να καλλιεργούν τον εθνικισμό, τον αντιδυτικισμό, τον φιλορωσισμό και γενικότερα όλα εκείνα που έρχονται σε αντίθεση με τη λογική και την προοπτική ένταξης στους δυτικούς θεσμούς και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως εδώ υπάρχει ένα μεγάλο παράδοξο, η Σερβία λέει ότι θέλει να ενταχθεί στη ένωση αλλά κάνει κινήσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση και δημιουργεί προβλήματα στις γειτονικές χώρες.
Απομένει να δούμε τι τροπή θα πάρουν τα πράγματα. Υπάρχει τεράστια πίεση για να ξεκαθαριστεί το τοπίο κι η Σερβία να αποφασίσει αν θα πάει με τη μία πλευρά ή με την άλλη. Στο ζήτημα του πολέμου έχει υιοθετήσει μία αρνητική στάση υπό την έννοια ότι δηλώνει πως υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αλλά ουσιαστικά δε θέλει να συμμετάσχει στις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, ενώ θα έπρεπε, εφόσον θέλει να ενταχθεί στην ΕΕ, να ακολουθεί την εξωτερική πολιτική της Ένωσης. Έχουμε κατά κάποιον τρόπο νέες κινήσεις, η Σερβία υποστήριξε το ψήφισμα κατά της Ρωσίας στον ΟΗΕ αλλά σε όλα τα άλλα είναι εναντίον. Αν ακούσετε τη ρητορική των ανθρώπων γύρω από τον Βούτσιτς είναι σφόδρα φιλορωσική κι αρνητική προς τη Δύση. Άρα, η κατάσταση δεν είναι ξεκαθαρισμένη στη Σερβία κι είναι ένα ιστορικό δίλημμα το οποίο πρέπει να αντιμετωπίσει η ίδια η χώρα και η κοινωνία της. Αν δηλαδή θέλει να ενταχθεί στον δυτικό κόσμο όπως οι υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων ή αν θέλει διατηρήσει προνομιακές σχέσεις με την Κίνα, τη Ρωσία. Αν θέλει το τελευταίο πιστεύω ότι πρέπει προφανώς να ακολουθήσει το δικό της δρόμο, χωρίς όμως να της επιτραπεί να πάρει μαζί της τις γειτονικές χώρες, μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν εκεί σερβικές κοινότητες, όπως στη Βοσνία Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο, στο Κόσοβο. Θα πρέπει να επιτραπεί σε αυτές τις χώρες να ενταχθούν στην Ένωση κι από εκεί και πέρα η Σερβία να ακολουθήσει το μονοπάτι της.
5. Άσχετα με τα πολιτικά συμφέροντα του κράτους, είναι έτοιμη όμως η σερβική κοινωνία να κάνει μία ολική στροφή υιοθετώντας την ευρωπαϊκή ταυτότητα και το αξιακό σύστημα της δύσης; Το ευρωπαϊκό μέλλον θεωρητικά είναι το καλύτερο, αλλά κατά πόσο μπορεί να το υποστηρίξει ένα τέτοιο προβληματικό κράτος όπου ο συντηρητισμός, ο αυταρχισμός δεν εκλείπουν;
Αν θα μπορέσει η Σερβία γενικά να ακολουθήσει την Eυρωπαϊκή Ένωση στην πραγματικότητα εξαρτάται από τη σερβική κοινωνία. Θεωρώ ότι θα είναι κάτι δύσκολο διότι εδώ και τρεις δεκαετίες οι Σέρβοι πολίτες έχουν εμποτιστεί στη νοοτροπία, στη λογική, στον τρόπο σκέψης τους με αντιδυτικά αισθήματα και την αίσθηση ότι όλη η Δύση είναι εναντίον τους. Ενώ στην πραγματικότητα η Δύση αυτό που έκανε ουσιαστικά τη δεκαετία του 1990 ήταν να σταματήσει τους πολέμους των Σέρβων στα Βαλκάνια. Η αντιδυτική προπαγάνδα στη Σερβία όμως συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Ως εκ τούτου θα είναι κάτι πολύ δύσκολο για την χώρα να κάνει μία ολική στροφή, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ισχυρά κομμάτια της σερβικής κοινωνίας που θέλουν την ένταξη στην ΕΕ και τη Δύση. Τα συμφέροντα της Σερβίας είναι στην πραγματικότητα συνδεδεμένα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά με την Ευρώπη. Η συντριπτική πλειονότητα των Σέρβων που μεταναστεύουν στο εξωτερικό πηγαίνουν στη Δύση, στη Βιέννη, στο Βερολίνο, κι όχι στη Ρωσία. Μιλάμε για στενή σύνδεση με το Δυτικό κόσμο, αλλά από τη στιγμή που η πολιτική της Σερβίας καλλιεργεί έναν εθνικισμό στους πολίτες θα το βρει μπροστά της. Η στροφή λοιπόν που λέτε, θα είναι πολύ δύσκολη. Μένει να δούμε πότε θα γίνει, γιατί τα χρόνια περνούν και κινδυνεύει η περιοχή να μείνει εκτός ΕΕ. Σκεφτείτε ότι η Βουλγαρία κι η Ρουμανία στην περίοδο του κομμουνισμού ήταν πολύ πίσω από ότι η Γιουγκοσλαβία. Ακόμα και μετά το τέλος των πολέμων στη Γιουγκοσλαβία τα δύο αυτά κράτη ήταν σε κατάσταση τρομερής οικονομικής και πολιτικής αστάθειας. Σήμερα όμως η Βουλγαρία κι η Ρουμανία είναι πιο σταθερές κι εύρωστες χώρες από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας κι αυτό φανερώνει τη μεγάλη διαφορά της απόφασης κάποιων κρατών να μπουν δυναμικά στη διαδικασία ένταξης στην Ένωση. Και φυσικά δείχνει το πόσο πίσω μένουν οι άλλες χώρες της περιοχής αφήνοντας τους ηγέτες τους να διακατέχονται από εθνικιστικά οράματα, τάσεις σύγκρουσης, πολέμων κι οπισθοδρόμησης. Επαναλαμβάνω θα φανεί τι θα γίνει στη Σερβία, αλλά προσωπικά δεν είμαι πολύ αισιόδοξος.
6. Σχετικά με τη Βουλγαρία, είδαμε τον Todor Tagarev, που τον προηγούμενο Μάρτιο ήταν υποψήφιος για τη θέση του υπουργού άμυνας της Βουλγαρίας – πλέον παραμένει σύμβουλος του πρωθυπουργού Πέτκοβ- να προειδοποιεί την κυβέρνηση της Βουλγαρίας για περαιτέρω ενίσχυση από το NATO, είναι δικαιολογημένες οι ανησυχίες του;
Αυτό που λένε οι κυβερνητικοί παράγοντες της Βουλγαρίας είναι ότι χρειάζονται ενίσχυση από τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, την Γερμανία κι άλλες χώρες. Οι ΗΠΑ σταδιακά ενισχύουν στρατιωτικά αυτές τις χώρες, το ίδιο θα κάνει πλέον κι η Γερμανία μετά την εισβολή στην Ουκρανία, αλλάζοντας το δόγμα εξωτερικής πολιτικής κι ασφάλειάς της, για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ότι απειλούνται από τη ρωσική επιθετικότητα, ειδικά αυτές που είναι και πιο κοντά στη ζώνη του θερμού πολέμου, οι γειτονικές χώρες της Ουκρανίας (δηλαδή οι Ρουμανία, Σλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία). Αλλά κι οι Βαλτικές χώρες βρίσκονται υπό καθεστώς ανησυχίας αφού συνορεύουν με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, τη στενή σύμμαχό της. Ανησυχεί κι η Βουλγαρία, νομίζω λίγο λιγότερο, εξαιτίας της θαλάσσιας γειτνίασης με τη Ρωσία.
Οι χώρες αυτές ανησυχούν γιατί δεν γνωρίζουν πού θα φτάσει η Ρωσία από τη στιγμή που ξεκαθαριστεί το ζήτημα της Ουκρανίας. Θέλουν να βεβαιωθούν ότι οι κανόνες του ΝΑΤΟ θα ισχύσουν για όλους, δηλαδή το άρθρο 5 σχετικά με την προστασία των μελών της συμμαχίας, εφόσον δεχτούν επίθεση. Ανησυχεί κι η Ρουμανία που συνορεύει με τη Μολδαβία. Οι δύο χώρες είναι εθνικά πολύ κοντά, τηρουμένων των αναλογιών, όπως είναι η Ελλάδα με την Κύπρο. Η κυβέρνηση της Ρουμανίας δεν μπορεί να παραμείνει ουδέτερη αν υπάρξει επίθεση της Ρωσίας στη Μολδαβία. Η Ρωσία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θέλει να ξανά κυριαρχήσει πολιτικά, αν όχι στρατιωτικά, σε όλες τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Εδώ τίθεται ζήτημα ακόμη κι εχθροπραξιών μεταξύ της Ρωσίας κι ενός μέλους του ΝΑΤΟ, όπως είναι η Ρουμανία.
Η δυτική Ουκρανία συνορεύει με την Πολωνία και τη Σλοβακία. Θα μπορούσαν εχθροπραξίες μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων να ξεπεράσουν τα σύνορα και να φτάσουν και σε αυτές, δημιουργώντας εντάσεις με χώρες μέλη του ΝΑΤΟ. Ή ακόμη και με το προσφυγικό. Έχουμε αυτή τη στιγμή γύρω στα τρία εκατομμύρια πρόσφυγες από την Ουκρανία. Αν αυτός ο ρυθμός συνεχιστεί θα υπάρξει μία τεράστια προσφυγική κρίση, ένα κύμα που θα δημιουργήσει αποσταθεροποιητικές τάσεις σε όλη την Ανατολική Ευρώπη.
Όλα αυτά είναι τεράστια προβλήματα που δημιούργησε η ρωσική επιθετικότητα κι ως εκ τούτου όλα αυτά τα κράτη επιθυμούν πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική εξασφάλιση σε σχέση με οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια της Ρωσίας. Είναι λοιπόν απολύτως κατανοητό γιατί προστρέχουν σε βοήθεια και νομίζω ότι θα δούμε κι άλλα τέτοια πολιτικά μηνύματα και εκκλήσεις. Σε αυτά ακριβώς τα μηνύματα θα πρέπει να ανταποκριθεί σχετικά κι η Ελλάδα. Νομίζουμε ότι είναι μακριά αυτά από μας και δεν μας ακουμπάνε, αλλά είναι κράτη με τα οποία ανήκουμε στην ίδια συμμαχία και θα τεθεί ζήτημα υποστήριξης τους αν δεχτούν επίθεση στο μέλλον. Είναι μια σημαντική η υποχρέωση που προκύπτει από την ένταξη μας στο ΝΑΤΟ.
Ευχαριστούμε πολύ για τη συζήτηση τον επίκουρο καθηγητή Ιωάννη Αρμακόλα!
