Μέσα στο πέρασμα των αιώνων, το φαινόμενο των εξεγέρσεων του λαού έναντι των ατόμων που τον κυβερνούν παρατηρείται αρκετά συχνά και είναι ανεξάρτητο από τη χώρα, τη φυλή ή το πολιτικό καθεστώς που κυριαρχεί στην εκάστοτε περίπτωση. Τα παραδείγματα είναι πολλαπλά και μπορεί κανείς να τα βρει εύκολα μέσα στην παγκόσμια ιστορία, από τη Γαλλική επανάσταση του 1789 μέχρι και τις πιο πρόσφατες διαδηλώσεις του 2020 στην Αμερική. Το κίνημα αυτό συνήθως απαντάται με μια προσπάθεια καταστολής του – συχνά βίαιης – από την πλευρά των κυβερνώντων και οι πολίτες έρχονται τελικά αντιμέτωποι με το πραγματικό πρόσωπο της πολιτικής τους εξουσίας. Οι κύριοι λόγοι που μπορούν να πυροδοτήσουν το φαινόμενο αυτό είναι η διαφθορά, η άνιση κατανομή του πλούτου και άλλων πόρων, κοινωνικές ανισότητες ή άλλες κρίσεις παγκόσμιου βεληνεκούς, όπως οι οικονομικές κρίσεις. Ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα τέτοιων λαϊκών εξεγέρσεων είναι και οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν στις 23 Ιανουαρίου 2021 στη Ρωσία για την υποστήριξη του ηγέτη της αντιπολίτευσης Alexei Navalny μετά τη σύλληψή του και την κυκλοφορία της ταινίας Putin’s Palace, η οποία περιστρέφεται γύρω από τη σχέση μεταξύ του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και ενός παλατιού που φαίνεται να χτίστηκε γι ‘αυτόν, αξίας άνω των 100 δισεκατομμυρίων ₽.
Ο Alexei Navalny είναι ο ηγέτης της Ρωσικής αντιπολίτευσης και ακτιβιστής κατά της διαφθοράς, ο οποίος απέκτησε διεθνή αναγνώριση διοργανώνοντας αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και διεκδικώντας αξιώματα για την υποστήριξη μεταρρυθμίσεων ενάντια στη διαφθορά που υπάρχει στη Ρωσία και εναντίον συγκεκριμένα του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και της κυβέρνησής του. Είναι επιπλέον ο ηγέτης του κόμματος της Ρωσίας του Μέλλοντος (Россия Будущего) και ιδρυτής του Ιδρύματος κατά της Διαφθοράς, γνωστό και ως FBK (Fond Borby s Korruptsiyey). Το 2018 προσπάθησε να λάβει μέρος στον προεδρικό αγώνα αλλά αποκλείστηκε λόγω της πεποίθησης ότι η συμμετοχή του είχε πολιτικά κίνητρα. Στις 20 Αυγούστου 2020, ο Navalny αρρώστησε κατά τη διάρκεια πτήσης από το Τομσκ προς τη Μόσχα και αναγκάστηκε να νοσηλευτεί. Αρχικά οι γιατροί πίστευαν ότι κάτι αναμίχθηκε στο ποτό του και πως είχε δηλητηριαστεί. Παρόλο που το ιατρικό προσωπικό του νοσοκομείου αρχικά αναγνώρισε ότι ο Navalny είχε πιθανώς δηλητηριαστεί, μετά την εμφάνιση αστυνομικών δυνάμεων έξω από το δωμάτιο του, η επίσημη δήλωση των γιατρών άλλαξε. Ο Navalny σύντομα μεταφέρθηκε από τη Ρωσία στη Γερμανία για θεραπεία στο νοσοκομείο Charité του Βερολίνου και στις 24 Αυγούστου, οι γιατροί στη Γερμανία έκαναν μια επιπρόσθετη ανακοίνωση, επιβεβαιώνοντας ότι ο Navalny είχε όντως δηλητηριαστεί. Ο Navalny, από την πλευρά του, κατηγόρησε προσωπικά τον κ. Πούτιν για την απόπειρα εναντίον του, κάτι που φυσικά το Κρεμλίνο αρνήθηκε αμέσως.
Στις 17 Ιανουαρίου 2021, ο Navalny επέστρεψε στη Ρωσία όπου και συνελήφθη κατά τον έλεγχο διαβατηρίων. Η Ομοσπονδιακή Ποινική Υπηρεσία (FSIN) επιβεβαίωσε την κράτησή του και είπε ότι θα παραμείνει υπό κράτηση μέχρι την ακρόαση του δικαστηρίου. Πριν από την επιστροφή του, η FSIN είχε πει ότι ο Navalny ενδέχεται να αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης κατά την άφιξή του στη Μόσχα επειδή παραβίασε τους όρους της προφυλάκισης του αφήνοντας τη Ρωσία, λέγοντας ότι θα ήταν «υποχρεωμένοι» να τον συλλάβουν μόλις επέστρεφε. Το 2014, ο Navalny έλαβε ποινή αναστολής φυλάκισης για την υπόθεση Yves Rocher, όπου κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση χρημάτων, την οποία χαρακτήρισε ως αβάσιμη και πολιτικά υποκινούμενη, κάτι με το οποίο συμφώνησε και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2017, όταν αποφάσισε ότι ο Navalny καταδικάστηκε άδικα, ενώ η Διεθνής Αμνηστία είχε καλέσει τις ρωσικές αρχές να τον απελευθερώσουν. Στις 19 Ιανουαρίου 2021, ενώ ήταν στη φυλακή, δημοσιεύθηκε μια έρευνα σε μορφή βίντεο από τον Navalny και το FBK που κατηγορεί τον Πρόεδρο Πούτιν για διαφθορά αφού ισχυρίζονται ότι ο Πούτιν ξόδεψε παράνομα κεφάλαια για την κατασκευή ενός πολυτελέστατου παλατιού στη Μαύρη Θάλασσα. Η έρευνα ισχυρίζεται ότι το ακίνητο κόστισε περίπου 1,37 δισ. Δολάρια και πληρώθηκε “με τη μεγαλύτερη δωροδοκία στην ιστορία”. Η έρευνα του Navalny περιγράφει την ιδιοκτησία ως 39 φορές το μέγεθος του Μονακό. Η έκθεση ισχυρίζεται ότι το ακίνητο στην παραθεριστική πόλη Gelendzhik κατασκευάστηκε με τη χρήση παράνομων κεφαλαίων που παρέχονται από μέλη του εσωτερικού κύκλου του κ. Πούτιν, όπως επιχειρηματιών, μεγιστάνων της αγοράς πετρελαίου, δισεκατομμυριούχων και άλλων. Η έκθεση περιγράφει επίσης και διάφορες λεπτομέρειες του πολυτελούς ακινήτου και ισχυρίζεται ότι διαθέτει ένα καζίνο, ένα υπόγειο στάδιο χόκεϊ και έναν ιδιωτικό αμπελώνα. Ο Navalny κατά τη διάρκεια του βίντεο τονίζει πως το ακίνητο “Είναι ένα ξεχωριστό κράτος στη Ρωσία “, ενώ προσθέτει πως “Σε αυτήν την κατάσταση υπάρχει ένας και μοναδικός, αναντικατάστατος τσάρος, ο Πούτιν.” Η έκθεση-βίντεο κυκλοφόρησε την Τρίτη 19 Ιανουαρίου και, μέσα σε 24 ώρες, είχε ήδη περισσότερες από 22 εκατομμύρια προβολές.
Η σύλληψή του Navalny οδήγησε σε μαζικές διαμαρτυρίες σε ολόκληρη τη Ρωσία που ξεκίνησαν στις 23 Ιανουαρίου. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συμμετείχαν σε διαδηλώσεις σε δεκάδες πόλεις της Ρωσίας, απαιτώντας την απελευθέρωση του Alexey Navalny. Οι διαμαρτυρίες ήταν από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις λαϊκής αντιπολίτευσης στην εξουσία του Προέδρου Πούτιν εδώ και χρόνια και έλαβαν χώρα σε σχεδόν όλες τις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας, προσελκύοντας ασυνήθιστα μεγάλα πλήθη. Οι διαδηλωτές δέχτηκαν σκληρή αντιμετώπιση από τις Αρχές, με βαριά εξοπλισμένες αστυνομικές μονάδες να προσπαθούν να διαλύσουν το κίνημα, συλλαμβάνοντας εκατοντάδες διαδηλωτές στην πορεία. Σε ορισμένες πόλεις, οι διαδηλωτές πέταξαν στα κράνη των αστυνομικών χιονόμπαλες σε μια προσπάθεια να αποφύγουν την επικείμενη σύλληψη τους. Στη Μόσχα, περίπου 15.000 διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν μέσα και γύρω από την πλατεία Πούσκιν το κέντρο της πόλης, όπου ξέσπασαν συγκρούσεις με την αστυνομία και οι διαδηλωτές μεταφέρθηκαν σε αστυνομικά λεωφορεία και φορτηγά κράτησης από αστυνομικούς. Μερικοί μάλιστα ξυλοκοπήθηκαν με Μπατόν. “Αφήστε τον να φύγει!” και “Η Ρωσία χωρίς τον Πούτιν!” ήταν τα βασικά συνθήματα που ακουγόντουσαν καθώς οι διαδηλωτές περπατούσαν στους χιονισμένους δρόμους της πόλης. Μέχρι νωρίς το απόγευμα της πρώτης ημέρας, η αστυνομία είχε συλλάβει πάνω από 2.600 άτομα. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Ρωσίας προειδοποίησε τους πολίτες να μην συμμετάσχουν στις “μη εξουσιοδοτημένες” διαμαρτυρίες σε μια ανάρτηση στο Instagram. Συγκεκριμένα, επικαλέστηκε τον ρωσικό ομοσπονδιακό νόμο που απαιτεί από τους διοργανωτές να υποβάλουν έφεση στις τοπικές αρχές τουλάχιστον 10 ημέρες νωρίτερα για να λάβουν άδεια για τη διεξαγωγή διαμαρτυρίας. Η προειδοποίηση ακολουθήθηκε από την άμεση κινητοποίηση της αστυνομίας κατά των διαδηλωτών. Οι αστυνομικοί φάνηκαν να χρησιμοποιούν όπλα ακινητοποίησης του πλήθους (stun guns) σε άτομα που δεν φαίνεται να αντιστέκονται, μια μέθοδος που δεν είχε καταγραφεί προηγουμένως σε άλλες διαδηλώσεις στη Ρωσία.
Στις αρχές Φεβρουαρίου η Ρωσία απέλασε τρεις Ευρωπαίους διπλωμάτες με την κατηγορία της συμμετοχής στις διαδηλώσεις υπέρ του φυλακισμένου ηγέτη της αντιπολίτευσης. Η απέλαση έλαβε χώρα την ώρα που στην Ρωσία βρισκόταν για επίσημη επίσκεψη ο Josep Borrell, επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λίγες ώρες πριν τις απελάσεις ο κ. Borell ζήτησε την ελευθερία του κ. Navalny σε συνέντευξη Τύπου μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Β. Λαβρόφ. Στις 20 Ιανουαρίου 2021 η δικηγόρος του Navalny κατέθεσε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), που έχει την έδρα του στο Στρασβούργο. Το ΕΔΑΔ, την Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου, ζήτησε από τη Ρωσία την άμεση απελευθέρωση του Alexei Navalny, βάσει του 39 άρθρου του κανονισμού περί προσωρινών μέτρων. Το Κρεμλίνο με τη σειρά του, αντιδρώντας στην απόφαση, εξέδωσε ανακοίνωση χαρακτηρίζοντάς την ως παράνομη και ως απόπειρα επέμβασης στις εσωτερικές δικαστικές υποθέσεις της Ρωσίας.
Η μεταχείριση του Navalny από το Κρεμλίνο μπορεί να άναψε το φυτίλι για τις διαμαρτυρίες, αλλά οι διαδηλώσεις έγιναν γρήγορα και μια διέξοδος για τα εκτεταμένα παράπονα των Ρώσων σχετικά με την πτώση του βιοτικού επιπέδου, την κατάρρευση της υποδομής και τη χρόνια διαφθορά που υπάρχει στη χώρα τους και σηματοδοτεί μια τεκτονική μετατόπιση στις σχέσεις μεταξύ των απλών πολιτών και του Κρεμλίνου. Η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στους πολίτες και την κυβέρνηση είναι μία από τις μείζονες προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπίσει το Κρεμλίνο, αν θέλει να βρεθεί μια φιλειρηνική λύση στο πρόβλημα. Το ζητούμενο είναι η προσαρμογή στις αλλαγές της παγκόσμιας πολιτικής, αλλά και η εκτίμηση ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί πλέον να αρκεστεί στις παραδοσιακές μορφές χάραξης πολιτικής και επικοινωνίας, που βασίζονταν στην καταπίεση και τον συνεχή εκφοβισμό των πολιτών, Αντιθέτως, οφείλουν να αξιοποιήσουν τη λογική που δίνει έμφαση στην ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών, των αξιών και των ηθικών αρχών, κάτι που η Ρωσία ποτέ στα χρονικά της δεν κατάφερε να κάνει με επιτυχία.
Βιβλιογραφία:
- Tens of thousands protest across Russia in support of poisoned Putin critic Navalny, 2021(https://abcnews.go.com/International/protests-break-russia-support-poisoned-putin-critic-navalny/story?id=75442608)
- Russia Protests Go Beyond Navalny as Putin’s Reserve of Good Will Wanes, 2021 (https://www.wsj.com/articles/protests-go-beyond-navalny-as-putins-reserve-of-good-will-wanes-11613313541)
- Kremlin meets Russian protesters with fiercest crackdown in years, 2021 (https://edition.cnn.com/2021/01/31/europe/russia-navalny-protests-intl/index.html)
- Over 3,400 arrested at Russia protests demanding Alexey Navalny’s release, 2021 (https://www.cbsnews.com/news/russia-protests-arrests-alexei-navalny-release/)
- As It Happened: Navalny Sentenced to 2 Years and 8 Months in Penal Colony, 2021 (https://www.themoscowtimes.com/2021/02/02/as-it-happened-navalny-sentenced-to-2-years-and-8-months-in-penal-colony-a72803)
- Alexei Navalny: Millions watch jailed critic’s ‘Putin palace’ film, 2021 (https://www.bbc.com/news/world-europe-55732296)
Ευρυδίκη Παπανικολάου, Φοιτήτρια Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ
