Η συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων στα ουκρανικά σύνορα, βρίσκεται το τελευταίο διάστημα στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων, με εκατοντάδες αναλύσεις και θεωρίες να μιλούν για μια ενδεχόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Από τη μία πλευρά, οι Η.Π.Α. κατηγορούν την Ρωσία πως αποσταθεροποιεί την ειρήνη στην ανατολική Ευρώπη, και από την άλλη η Ρωσική Ομοσπονδία διαψεύδει την μια κατηγορία μετά την άλλη, και κατηγορεί το ΝΑΤΟ πως επεκτείνεται απειλητικά προς τα σύνορα της. Ως εδώ όλα μοιάζουν ξεκάθαρα, η κλασσική ψυχροπολεμική τακτική επέκτασης της σφαίρας επιρροής της κάθε υπερδύναμης. Αυτό που προκαλεί ωστόσο το ενδιαφέρον, είναι η ασαφής στάση της Ευρώπης. Σε αντίθεση με την ψυχροπολεμική περίοδο, η Ευρώπη είναι πλέον αρκετά ισχυρή ώστε να μπορέσει να αυτονομηθεί από οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη και να διαμορφώσει μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει μια ξεκάθαρη ευρωπαϊκή θέση στο ζήτημα. Τα κράτη-μέλη μοιάζουν διστακτικά ή ακόμη χειρότερα, διχασμένα. Ευτυχώς όμως, μέσα από όλα αυτά προκύπτει μια ιδιαίτερα σημαντική και θετική εξέλιξη.
Γενικότερα η Ευρώπη μοιάζει να προσπαθεί να αποφύγει με κάθε τρόπο το ενδεχόμενο του πολέμου, κάτι με το οποίο δεν φαίνεται να συμφωνεί ούτε η Μόσχα, ούτε η Ουάσιγκτον. Φυσικά τα ΜΜΕ της Δύσης προβάλλουν πάντα ως απειλή τη Ρωσία, αλλά αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και την συμβολή των Η.Π.Α. στην κλιμάκωση της κρίσης. Είναι ύποπτο άλλωστε το γεγονός πως αντί να πανικοβάλλεται η Ευρώπη για μια απειλή στα σύνορα της, πανικοβάλλονται οι Η.Π.Α. και φυσικά δεν χάνουν ποτέ την ευκαιρία για κινδυνολογία.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ είναι γεγονός πως η Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό ενεργειακά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο, ο μόνος που ψάχνει διακαώς μια εναλλακτική για την παροχή ενέργειας στην Ευρώπη, είναι ο Αμερικανός πρόεδρος. Σε συνάντηση του με τον Εμίρη του Κατάρ στις 31/01/2022, τόνισε πως το Κατάρ είναι ο σημαντικότερος σύμμαχος του ΝΑΤΟ και μπορεί να διασφαλίσει την ενεργειακή σταθερότητα σε περίπτωση που η διπλωματία δεν δουλέψει. Και η Ρωσία όμως φαίνεται να ψάχνει “πελάτες” ικανούς να αναπληρώσουν το κενό στις εξαγωγές φυσικού αερίου, σε περίπτωση που σταματήσει η παροχή στην ευρωπαϊκή αγορά. Την περασμένη Παρασκευή, ο Βλαντιμίρ Πούτιν συνάντησε τον Σι Ζινπίνγκ στα πλαίσια της έναρξης των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Πεκίνο. Οι δύο πρόεδροι, συμφώνησαν να αυξηθούν οι εισαγωγές φυσικού αερίου της Κίνας από την Ρωσία κατά 10 εκατ. κυβικά μέτρα. Είδη από το 2019 η υπήρχε δέσμευση για 38 εκατ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Κίνα μέχρι το 2025. Δεν πρόκειται για αναδρομολόγηση των πόρων που προορίζονται για την Ευρώπη, καθώς οι συγκεκριμένοι εξάγονται από το νησί Σαχαλίνη του Ειρηνικού, και μεταφέρονται μέσω ενός δικτύου αγωγών, ανεξάρτητων από αυτούς που προμηθεύουν την Ευρώπη. Δεν παύει όμως να είναι ανησυχητικό το γεγονός πως η Ρωσία μειώνει την οικονομική της εξάρτηση από την Ευρώπη, ταχύτερα από ότι η τελευταία την ενεργειακή της εξάρτηση από την Ρωσία.
Ακόμη, οι στρατιωτικές ενισχύσεις στην περιοχή δημιουργούν ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Από την πλευρά της Δύσης, και συγκεκριμένα των Η.Π.Α. εκτός από τους 8,500 Αμερικανούς στρατιώτες που έχουν τεθεί σε επιφυλακή, έχει φτάσει στην Ευρώπη επιπλέον δύναμη 2,000 στρατιωτών στην Ρουμανία και την Πολωνία, ενώ άλλοι 1000, μετακινήθηκαν από αμερικανική βάση στην Γερμανία, στην Ρουμανία. Το κατά πόσο οι παραπάνω είναι απλώς αμυντική δύναμη αμφισβητείται, καθώς 1,700 από αυτούς είναι αλεξιπτωτιστές της 82ης αερομεταφερόμενης ταξιαρχίας, η οποία χαρακτηρίζεται από πολλούς ως η αιχμή του δόρατος των ειδικών δυνάμεων των Η.Π.Α. Παρόμοια γραμμή ακολουθεί και το Ηνωμένο Βασίλειο, απειλώντας με διπλασιασμό των δυνάμεων του στην ανατολική Ευρώπη σε περίπτωση εισβολής, εξοπλίζοντας παράλληλα την Ουκρανία με αντιαρματικά πυρά. Στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας, γίνεται λόγος για περίπου 120,000 Ρώσους στρατιώτες, με προοπτική να ξεπεράσει τους 150,000, ενώ σημαντική είναι και η ρωσική παρουσία στην Λευκορωσία, στα βόρεια σύνορα της χώρας, με τις ασκήσεις μαχητικών αεροσκαφών Ρωσίας και Λευκορωσίας να εντείνουν το κλίμα ανασφάλειας στην περιοχή. Είναι προφανές πως καμία από τις δύο πλευρές δεν πρόκειται να υποχωρήσει, θυσιάζοντας το κύρος της, την ώρα μάλιστα που ο Βλαντιμίρ Πούτιν βλέπει την ευκαιρία να παρουσιάσει τον εαυτό του ως εθνικό ήρωα ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2024, και ο Τζο Μπάιντεν θέλει να αποκαταστήσει την αξιοπιστία της εξωτερικής του πολιτικής μετά την άτακτη υποχώρηση από το Αφγανιστάν, τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Παρά την μέχρι τώρα ενίσχυση από την Δύση, το Κίεβο στρέφεται και στους Ευρωπαίους ηγέτες ζητώντας περεταίρω στρατιωτική ενίσχυση από αυτούς, οι 27 όμως διστάζουν να ανταποκριθούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περιορίζεται προς το παρόν σε απειλές οικονομικών κυρώσεων, σε περίπτωση ρωσικής εισβολής. Μεταξύ των κρατών-μελών, μόνο η Ολλανδία και η Ισπανία σχεδιάζουν την αποστολή μαχητικών αεροσκαφών στην Βουλγαρία, η Δανία έχει ήδη στείλει μαχητικά στην Λιθουανία, ενώ η Γαλλία προετοιμάζεται να στείλει στρατεύματα στην Ρουμανία. Η Γερμανική κυβέρνηση εμμένει στις οικονομικές κυρώσεις, στέλνοντας επίσης στην Ουκρανία 5,000 κράνη, κίνηση που σχολιάστηκε επικριτικά και σαρκαστικά ως ασήμαντη και αφελής. Εκ πρώτης όψεως, οι Ευρωπαίοι μοιάζουν διχασμένοι και το ενδεχόμενο συλλογικής δράσης σχεδόν απίθανο. Ιστορικά όμως αυτό δεν ισχύει. Ειδικότερα, οι Ευρωπαίοι φαίνεται να συνεργάζονται και να συντονίζονται περισσότερο, μετά από μια κρίση ή καταστροφή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: το Συνέδριο της Βιέννης (1815) όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις διαπραγματεύτηκαν την ρύθμιση των συνόρων των ευρωπαϊκών χωρών μετά από 12 έτη πολέμου (Ναπολεόντειοι Πόλεμοι), η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (1951), μετά την διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν ως εγγύηση της ειρήνης στην Ευρώπη, και φυσικά την Συνθήκη του Μάαστριχτ (1993), την σημαντικότερη ευρωπαϊκή συνθήκη, η οποία και ίδρυσε την Ε.Ε., μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Εφόσον λοιπόν η Ουκρανική κρίση, είναι άλλη μια κρίση που επισημαίνει την ανάγκη για περεταίρω ευρωπαϊκή ενοποίηση , τότε είναι βέβαιο πως η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι πιο κοντά από ποτέ.
Ήδη χιλιάδες Ευρωπαίοι ενστερνίζονται τα ιδανικά του ευρωπαϊσμού και της ομοσπονδιακής μετεξέλιξης της γηραιάς ηπείρου. Το 2017, παρακολουθώντας τις εξελίξεις του Brexit, την άνοδο της ακροδεξιάς και την οικονομική ύφεση, τρεις φοιτητές από διαφορετικά ευρωπαϊκά κράτη της Ε.Ε. αποφάσισαν να απαντήσουν ιδρύοντας το Volt Europa, ένα πανευρωπαϊκό κίνημα με στόχο να ενώσει τους πολίτες της Ε.Ε. και να προωθήσει την προοπτική της Ομοσπονδιακής Ευρώπης, ως μόνη αποτελεσματική λύση απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις. Το παράρτημα του Volt στην Ελλάδα, Volt Greece, έχει αρχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία του κυρίως μέσα από το διαδίκτυο. Σήμερα το Volt Europa, μετρά έναν ευρωβουλευτή και εκατοντάδες βουλευτές εθνικών κοινοβουλίων και μέλη περιφερειακών συμβουλίων.
H Ουκρανική κρίση, από ό,τι φαίνεται θα απασχολήσει την επικαιρότητα για αρκετό διάστημα ακόμη, με την ελπίδα πως θα βρεθεί διπλωματική διέξοδος. Η στάση όμως και η δομή της Ευρώπης, θα αλλάξει σύντομα. Ακόμη και αν προς το παρόν φαίνεται διστακτική και αφελής, όταν οι συνθήκες το απαιτήσουν, η Ευρώπη θα αναγκαστεί να υιοθετήσει μια κοινή στάση. Κι αν ακούγεται θλιβερό πως χρειάζεται μια σύγκρουση, μια έκρηξη για να δημιουργηθεί η Ενωμένη Ευρώπη, ας μην ξεχνάμε πως χρειάστηκε μια έκρηξη για να δημιουργηθεί ο κόσμος μας.
Χρίστος Σαββουλίδης, Φοιτητής Πολιτικής Επιστήμης
