Η ιδεολογική ουσία του Καπιταλισμού, από θεωρητικής – επί των αρχών του – γραφής, είναι η κατ’ εξοχήν άρνηση του Κράτους. Ο Καπιταλισμός, πρεσβεύοντας το καθεστώς της ελεύθερης οικονομίας, ονειρεύεται μια κοινωνία χωρίς κράτος και κρατικές επεμβάσεις, όπου η οικονομία θα αυτορυθμίζεται μέσα από το παιχνίδι των αλληλένδετων και αλληλοσυγκρουόμενων οικονομικών, ατομικών σχέσεων. Τούτο όμως στην πράξη, όπως κάθε καταγεγραμμένη ιδεολογία, δεν εφαρμόστηκε. Δεν το θέλησαν όμως κι οι ίδιοι οι καπιταλιστές. Κι αυτό γιατί στην πραγματικότητα, το προσωπικό όφελος, το κέρδος, υπερνίκησε την όποια ιδεολογική φαντασίωση για μια οικουμενική κοινωνική λειτουργία. Έτσι, το Κράτος, για τους καπιταλιστές, λειτουργεί ως το νομοθετικό εργαλείο που θα μετατρέψει τα πράγματα σε κέρδος υπέρ μιας μικρής, ευνοούμενης ολιγαρχίας. Κι αυτό συγκεκριμένα στην Ελλάδα άρχισε να φαίνεται εντόνως πλέον και να εγκαθιδρύεται για τα καλά ως σύστημα και βαθύ κράτος, απ’ τη δεκαετία του ’90. Πολύ απλά, διεκδικούν την εξουσία για να νομοθετήσουν υπέρ των λίγων, κι όχι να διακινδυνεύσουν να χαθεί τούτη η ολιγαρχία στη ρουλέτα των κανόνων μιας ελεύθερης οικονομίας. Όλο αυτό δεν προέρχεται από κάποια αυθαίρετη διαφθορά ή μια φύσει και θέσει “κακία” προς το κοινωνικό σύνολο. Στην πραγματικότητα είναι σχεδόν αναπόφευκτο.
Το ιδεολογικό πρόβλημα του Καπιταλισμού είναι η ίδια η ιδεολογία του. Τίποτα ονειρικό και οικουμενικό δεν πρόκειται να επιτευχθεί από ανθρώπους που πρεσβεύουν ως απόλυτο νόημα της ζωής μονάχα την προσωπική, ατομική ελευθερία, ευδαιμονία και αυτοπραγμάτωση. Εν ολίγοις η ίδια τους η ιδεολογία αναιρεί την έννοια του πολιτικού όντος, το ον δηλαδή που νοιάζεται για τον συνάνθρωπο και δρα υπέρ της εύρυθμης συνύπαρξης (τρανταχτό παράδειγμα το Θατσερικό “δεν υπάρχει κοινωνία, μονάχα άτομα”). Είναι πολύ λογικό να ρέπουν εύκολα προς την έγνοια της προσωπικής τους καριέρας και ευδαιμονίας (διευκρινίζω βεβαίως πως σε όλα αυτά φυσικά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις). Και τούτο πλάθει σχέσεις εξάρτησης και αμοιβαίας ωφέλειας με την εκάστοτε λεγόμενη ολιγαρχία. Από τις θέσεις εξουσίας λοιπόν, κάτι δίνουν και κάτι κερδίζουν, νομοθετώντας σαφέστατα κατά της λεγόμενης αντίστοιχα κοινωνικής πλειοψηφίας. Και αναδύεται ένα ερώτημα προφανές. Αν νομοθετούν κατά της κοινωνικής πλειοψηφίας, πως ο κόσμος τους ψηφίζει; Εγώ όμως πρώτα θα προσπαθήσω να απαντήσω σε ένα άλλο ερώτημα για να φτάσω στην ουσία της πραγματικής απάντησης.
Οι ίδιοι οι καπιταλιστές, με όλα αυτά, δεν φοβούνται μήπως δεν επανεκλεγούν; Η απάντηση εδώ είναι όχι. Δεν τους νοιάζει να επανεκλεγούν. Γνωρίζουν πως οι πρακτικές τους έχουν ημερομηνία λήξης καθώς, όσο περισσότερο καταπατάς τα δικαιώματα της πλειοψηφίας, τόσο μεγαλύτερο κύμα αντίδρασης θα έχεις να περιμένεις. Στην πραγματικότητα λοιπόν ένας είναι ο σκοπός τους. Να κερδίσουν χρόνο. Εντός της θεσμικής τετραετίας προσπαθούν να περάσουν όσο το δυνατόν περισσότερες νομοθετικές ρυθμίσεις και νέα νομοθετήματα που θα ωφελούν – χρηματικά – την ολιγαρχική εκείνη τάξη την οποία εξυπηρετούν και με την οποία έχουν σχέσεις, ώστε να περάσει στα χέρια τους όσο περισσότερο χρήμα προλαβαίνει να περάσει πριν την πτώση της κυβέρνησής τους. Συνεχώς μάλιστα φλερτάρουν και με το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών όταν βρίσκονται στη διακυβέρνηση του τόπου. Η λογική είναι κοινωνική αδικία, πόλωση και εργασιακός εμφύλιος (να στρέφεις πάντοτε τα βέλη στον καλύτερα αμοιβόμενο εργαζόμενο, στον μετανάστη και ούτω καθεξής), καταστολή και τρομοκρατία, και όλα τούτα όσο περνούν τα προαναφερθέντα νομοθετήματα, για όσο καταφέρουν να αντέξουν στην εξουσία. Τα λεφτά έτσι κι αλλιώς που θα έχουν μεταφερθεί και οι νομοθετικές ωφέλειες που θα έχουν υπογραφεί, θα αρκούν υπέρ αρκετά για ένα διάστημα τετραετίας που δε θα είναι εκείνοι πια στην εξουσία.
Και έχοντας εγκλωβίσει μια επόμενη κυβέρνηση (αν υποθέσουμε ότι η όποια επόμενη κυβέρνηση επιθυμεί να αλλάξει τα πράγματα) μέσα σε νομοθετημένα παραδομένες εξουσίες σε ολιγάρχες και σε ένα στιβαρό, στημένο κράτος και θεσμούς που θα υποσκάπτουν την οποιαδήποτε κίνηση κατά της ολιγαρχίας, περιμένουν την αποτυχία της και την αναγκαστική επιστροφή τους στην εξουσία και πάλι για όσο αντέξουν μέχρι να έρθει η επόμενη κυβέρνηση και όλο αυτό σε ένα φαύλο κύκλο, ξανά και ξανά και ξανά. Και τώρα λοιπόν τίθεται πάλι το ερώτημα. Ο κόσμος γιατί τους ψηφίζει; Η απάντηση για εμένα είναι, κι όμως, σχεδόν ψυχαναλυτική. Μια κοινωνική πλειοψηφία η οποία συνεχώς αδικείται, στην ουσία καταλήγει σιγά σιγά να φτωχοποιείται. Όταν μάλιστα έχεις καταφέρει να στήσεις καλές παγίδες ώστε να μην μπορούν και να αλλάξουν ριζικά τα πράγματα, αυτή η φτωχοποίηση, σαν κοινωνική θέση, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά σαν μια κοινωνική “Μοίρα”. Τότε ο άνθρωπος, έχοντας αποδεχθεί ως αναπόφευκτη αυτή τη θέση, το μόνο που έχει είναι να ελπίζει. Να ελπίζει να γίνει ο ίδιος κάτι άλλο (ας θυμηθούμε το American Dream). Φτιάχνει λοιπόν στο μυαλό του πρότυπα. Τα πρότυπα όμως είναι ένα συνονθύλευμα από κοινωνικές επιρροές και προσλαμβάνουσες που πηγάζουν από το ίδιο το σύστημα. Οπότε ο πετυχημένος, ο αυτάρκης, ο ευδαίμων και ο ανεξάρτητος, αυτό που ο οποιοσδήποτε θα ήθελε να γίνει στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, είναι ο καπιταλιστής.
Έχουμε λοιπόν έναν λαό που πολύ εύκολα ρέπει στο να μην ψηφίζει αυτό που πραγματικά πιστεύει πως μπορεί να του αλλάξει τη ζωή, αλλά να ψηφίζει αυτούς που είναι τα “πρότυπά” του. Να βλέπει στα ηνία της χώρας αυτούς που θα ήθελε ο ίδιος να είναι και που ελπίζει μια μέρα να γίνει! Η ψήφος ως μια ιδεατή αυτοπραγμάτωση! Όλο αυτό μέσα σε ένα σωρό άλλα σύνδρομα (το λεγόμενο σύνδρομο της Στοκχόλμης, το ιστορικό κόμπλεξ κατωτερότητας που μας χαρακτηρίζει ως έθνος και άλλα πολλά). Απόδειξη;
Πρωθυπουργός της χώρας είναι ένας γόνος πλούσιας οικογένειας που ξέρει να μιλάει άπταιστα και με υπέροχη προφορά αγγλικά. Και αυτοί είναι στα αλήθεια, ενδόμυχα, οι λόγοι που εκλέχθηκε. Γιατί αυτό θα ήθελε να είναι ένας ολόκληρος λαός. Και όλο αυτό, είναι σαφώς μια δική μου ερμηνεία των πραγμάτων που προσπαθεί να περιγράψει το σύστημα και από τα πάνω και από τα κάτω, αλλά που δεν έχει απαραίτητα πολιτικούς χρωματισμούς. Αυτά όλα τα παραπάνω στοιχεία μπορείς να τα βρεις και στη δεξιά (κατ’ εξοχήν) αλλά και στο κέντρο και στην αριστερά ακόμα.
Είναι το σύστημα στο οποίο γεννηθήκαμε και μεγαλώνουμε.
Είναι ένας κόσμος που μας ρούφηξε.
Ένας κύκλος που μας παγίδευσε.
Είναι πολλές φορές ο εαυτός μας.
Ο καθρέφτης μας.
Ερρίκος Μηλιάρης, Ηθοποιός – Διοικητικό Μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ)
