Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ορίζει τις προϋποθέσεις επιβολής της στο άρθρο 282 καθώς και το Σύνταγμα προβλέπει στο άρθρο 6 την μέγιστη διάρκεια αυτής.Στόχος είναι η διασφάλιση της ομαλής και δίκαιης διεξαγωγής της ποινικής διαδικασίας,η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων,αποκλείει το ενδεχόμενο αρνητικής εξέλιξης της ανακριτικής διαδικασίας (απόκρυψη στοιχείων,επηρεασμός μαρτύρων,αλλοίωση εγγράφων) και συμβάλλει στην αποτροπή του κινδύνου τέλεσης νέων εγκλημάτων(εγκληματοπροληπτικός σκοπός).Πρόκειται ουσιαστικά για μια προληπτική κίνηση ιδίως σε περιπτώσεις με αυξημένη κοινωνική αποδοκιμασία σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος παραμείνει ελεύθερος χωρίς περιοριστικούς όρους.
Κάθε άνθρωπος είναι αθώος μέχρι αποδείξεως της ενοχής του.Απόρροια του τεκμηρίου αθωότητας είναι η αρχή του προσήκοντος βαθμού υπονοιών ή ισχύος των ενδείξεων.Όσο πιο επαχθές είναι το μέτρο που λαμβάνεται κατά το στάδιο της προδικασίας εναντίον του κατά τεκμήριο αθώου κατηγορούμενου,τόσο πιο ισχυρές οφείλουν να είναι και οι υποψίες των αρχών που τον βαραίνουν.Είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο ότι κανείς δεν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε περιορίζεται αν δεν υπάρχει αιτιολογημένο και ενυπόγραφο δικαστικό ένταλμα,το οποίο πρέπει να επιδοθεί την στιγμή που γίνεται η σύλληψη ή η κράτηση,με εξαίρεση τα αυτόφωρα εγκλήματα.
Για να εκδοθεί ένταλμα σύλληψης και προσωρινής κράτησης πρέπει να συντρέχουν σοβαροί λόγοι και ενδείξεις ενοχής του κατηογορούμενου όπως:α)να διώκεται για κακούργημα,β)να έχει κάνει προπαρασκευαστικές πράξεις οργάνωσης της φυγής του (causa arresti),γ)να κρίνεται δικαιολογημένα ότι αν αφεθεί ελεύθερος είναι πιθανό,όπως προκύπτει από τις εύλογες υποψίες -ή ορθότερα σοβαρές ενδείξεις- και τις κινήσεις του,να διαπράξει και άλλα εγκλήματα.αποτυπώνει δηλαδή το προφίλ του επικίνδυνου κατηγορούμενου.
Δεν είναι λίγες οι φορές όπου η κοινή γνώμη επηρεάζει τις ανακριτικές αρχές κατά την επιβολή προσωρινής κράτησης.Επιπλέον απόκρυφος λόγος της θέσπισής της, είναι ο κίνδυνος συσκότισης της υπόθεσης,ο κίνδυνος αντεκδικήσεως,ακόμη και ο έμμεσος καταναγκασμός του κατηγορουμένου σε συνεργασία με τις αρχές.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η πρόβλεψη για αποζημίωση όσων κρατήθηκαν άδικα και μεταγενέστερα αθωώθηκαν,γεγονός που αποτελεί πλήγμα για το «γόητρο» της δικαιοσύνης.Όμως αν ο κατηγορούμενος απαλλάχθηκε από την κατηγορία λόγω αμφιβολιών ή λόγω μη επαρκών στοιχείων κατηγορίας εναντίον του, δεν έχει δικαίωμα να αιτηθεί αποζημίωσης.Παρά το γεγονός ότι τα εναλλακτικά μέτρα πρέπει να εξετάζονται πριν τη διαταγή προσωρινής κράτησης,υπάρχει περιορισμένη εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητά τους από την πλευρά των δικαστών,κυρίως όταν ο κατηγορούμενος δεν έχει μόνιμη κατοικία ή όταν κατηγορείται για βίαια εγκλήματα.
Το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη σύλληψη και την έναρξη της διαδικασίας ενώπιον ακροατηρίου διαφοροποιείται ουσιωδώς ανά περίπτωση.Αναμφίβολα,είναι άκρως σημαντική,αφενός, η επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας δεδομένου ότι οι 18 μήνες προσωρινής κράτησης είναι ένα διάστημα μακρό αν αναλογιστεί κανείς ότι μπορεί ο κατηγορούμενος να κριθεί εν τέλει αθώος μετά από ενάμισι χρόνο και αφετέρου η δυνατότητα επανεξέτασης και αδιάκοπης πρόσβασης στη δικογραφία.
Ο θεσμός αυτός δικαιολογημένα έχει δεχτεί έντονες κριτικές.Σημαντική είναι η συνδρομή της αρχής της αναγκαιότητας της επιβολής του μέτρου και όχι η ύπαρξη αυθαίρετης χρήσης του.Πρέπει πάντοτε να υπάρχει μεγάλη προσοχή εκ μέρους των αρχών για τήρηση της αρχής του τεκμηρίου της αθωότητας.Η ορθή χρήση των δικαιωμάτων και των περιορισμών από τα αρμόδια όργανα,αποτελούν μεγάλη ευθύνη για τον νομοθέτη και τον δικαστή,διότι κατέχει κεντρική σημασία για την ορθή λειτουργία του κράτους δικαίου.
Η λύση βρίσκεται στην αναμόρφωση του όλου συστήματος απονομής δικαιοσύνης,που είναι στα πρόθυρα κατάρρευσης,με ότι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνία μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συμεωδνίδου-Καστανίδου,θέματα ουσιαστικού ποινικού δικαίου
- Αναγνωστόπουλος,δικονομικές εγγυήσεις και δημόσια αγανάκτηση,ΝοΒ τόμος 31
Νίκη Φαντάκη, Δικηγόρος Αθηνών
