Η οικονομική και στρατιωτική διείσδυση της Γερμανίας στην Οθ. Αυτοκρατορία στις παραμονές του Α΄ Π.Π. | Μιχάλης Κατσικαρέλης

Η αναζήτηση αγορών

Η εξωτερική πολιτική του Γερμανού Καγκελάριου, Otto von Bismarck (1815-1898), μιας χαρισματικής προσωπικότητας, στόχευε την ισορροπία μέσω πολύπλοκων συμμαχιών στην Ευρώπη, πάντα σε όφελος της Γερμανίας. Η νίκη της χώρας του έναντι της Γαλλίας το 1871, η σύσταση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (Γερμανία) και η αφαίρεση των γαλλικών επαρχιών της Αλσατίας και Λωρραίνης, είχε προκαλέσει ανεπανόρθωτο πλήγμα στις σχέσεις των δύο χωρών. Για το λόγο αυτό, η εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Γαλλίας, αλλά και κάθε πτυχή του καθημερινού βίου των πολιτών της, διέπονταν από το πνεύμα της Revanche, της ανταπόδοσης, που με τα όπλα θα αποκαθιστούσαν τα κεκτημένα από τους Γερμανούς αντιπάλους τους.

Η γερμανική εμπορική και βιομηχανική τάξη της Γερμανίας όμως, ποθούσε την εμπορική επέκταση της με κάθε κόστος και σε παγκόσμιο επίπεδο, υπό την διπλωματική σκέπη και όπου αυτό ήταν αναγκαίο, την στρατιωτική προστασία του κράτους. Στους στόχους αυτούς, συναινούσε ο αυτοκράτορας (Κάιζερ) της Γερμανίας Wilhelm II (1859-1941), ο οποίος εμφορούμενος από τις θεωρίες του Πανγερμανισμού, απέπεμψε τον Bismark από την εξουσία στις αρχές του 1890, προκειμένου να βάλει σε εφαρμογή τα μεγαλεπήβολα σχέδια του, για την ανάδειξη της Γερμανίας σε κυρίαρχη χώρα στην Υφήλιο. Πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή αποτέλεσε η αύξηση του στρατού και του στόλου της Γερμανίας και η αναζήτηση και κατάκτηση εν συνεχεία, χωρών που θα μετατρέπονταν σε αποικίες και θα αποτελούσαν τόπους εξασφάλισης πρώτων υλών, αλλά και κερδοφόρων αγορών που θα προωθούνταν τα προϊόντα της γερμανικής εξελιγμένης βιομηχανίας.

Η γερμανική διείσδυση

Η κατάκτηση μπορούσε να είναι και οικονομικής φύσεως, σε χώρες με αδύναμα πολιτικά καθεστώτα ή υπό δημοσιονομική κατάρρευση, όπως η Οθωμανική Αυτοκρατορία στην τέλη του 19^ου αιώνα. Αν και η τελευταία αποτελούσε πεδίο γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων Άγγλων, Γάλλων και Ιταλών, η γερμανική διείσδυση σε αυτή επιχείρησε να τους παραγκωνίσει στην Ανατολή, με μια πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη προσέγγιση των Οθωμανών σε πολιτικό, κοινωνικό και κρατικό επίπεδο. Σε ένα μεγάλο βαθμό ο στόχος αυτός επετεύχθη, αφού ελάχιστα μετά το τέλος του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου (Αύγουστος 1913) όπου τα Οθωμανικά εδάφη ακρωτηριάστηκαν, υπογράφτηκε η γερμανοτουρκική Συμφωνία της 27^ης Νοεμβρίου του 1913. Με την διμερή αυτή Συμφωνία, αποστάλθηκε από την Γερμανία, ο Στρατηγός Otto Liman von Sanders (1815-1945) επικεφαλής 50 αξιωματικών που θα επόπτευαν τις οθωμανικές Ένοπλες Δυνάμεις, τα οχυρωματικά έργα αλλά και τις σιδηροδρομικές υποδομές σε όλο το οθωμανικό κράτος. Μεταξύ άλλων, στα καθήκοντα του Sanders ανατέθηκε η διοίκηση του 1^ου Σώματος Στρατού που ήταν υπεύθυνο για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης, ενώ ο ίδιος συνέβαλλε τα μέγιστα μετέπειτα στην άμυνα των Δαρδανελλίων (1915-16) εναντίον των Αγγλογάλων κατά την διάρκεια του Α΄ Π.Π. Οι υπόλοιποι επιτελείς αξιωματικοί της Αποστολής, ανέλαβαν θέσεις κλειδιά στο οθωμανικό στράτευμα συντελώντας στον εκγερμανισμό του. Η ένταξη των συγκεκριμένων Επιτελών στις τάξεις του Οθωμανικού στρατού, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ούτε λίγο ούτε πολύ, ως ένταξη των Οθωμανών Ενόπλων Δυνάμεων στις γερμανικές, καθώς γερμανοί αξιωματικοί απέκτησαν και την ηγεσία του Οθωμανικού Ναυτικού ελάχιστα αργότερα.

Η προστασία των επενδύσεων

Ήταν όμως απαραίτητη η αποστολή της γερμανικής Αποστολής προκειμένου να ελέγχονται πλήρως οι Οθωμανοί στρατιώτες, αλλά ακόμα και οι δημόσιες υπηρεσίες τους; H απάντηση στο ερώτημα αυτό, είναι συνιστάμενη πολλών παραγόντων. Ο σημαντικότερος όμως, ήταν ότι οι επενδύσεις του γερμανικού κεφαλαίου από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, είχαν θέσει τέτοιες βάσεις και είχαν πάρει τέτοια γεωγραφική επέκταση στην Ανατολή, που χρειάζονταν πλέον να διαφυλαχθεί με τα όπλα η γερμανική σφαίρα επιρροής με τα σύννεφα του Α΄ ΠΠ εν όψει.

Άλλωστε τα πρώτα θεμέλια της γερμανικής διείσδυσης στην Οθωμανική οικονομία τέθηκαν με τα δύο ταξίδια του Wilhelm II to 1889 αλλά και 1898, ενώ ήδη είχαν δρομολογηθεί ακολούθησαν επιτυχείς μεταθέσεις ιδιαίτερα πρεσβευτών του, όπως ο Marscall von Bieberstein (1897). Ατμομηχανή για τις επενδύσεις των γερμανών βιομηχάνων, αποτέλεσαν πρωτίστως οι συμφωνίες για την σιδηροδρομική σύνδεση της Κωνσταντινούπολης με την Βαγδάτη υπό γερμανική διεύθυνση της εταιρίας Anatolische Eisenbahngesellschaft, όπου θα αναπτύσσονταν σε δυσπρόσιτες ως τότε περιοχές, μια ολότελα νέα αγορά. Στην περιοχές που είχαν διανοιχτεί, ή θα διανοιγόταν όπως στον ευρύτερο κόλπο της Αλεξανδρέττας ή στην Μεσοποταμία, υπήρχαν μάλιστα εξαιρετικά πλούσια μεταλλεύματα όπως χαλκός, μόλυβδος χρώμιο, ξυλεία και το σημαντικότερο όλων, πετρέλαιο!

Στην γερμανική προσπάθεια επιστρατεύτηκαν ακόμα και ρωμαιοκαθολικοί ιεραπόστολοι από την Βαυαρία, γιατροί, αλλά δάσκαλοι προκειμένου να εδραιωθεί η γερμανική παρουσία μέσω δομών που παρείχαν σταθερότητα, ενώ με την εκμάθηση της γερμανικής δίνονταν και χρηματική αμοιβή! Ο μεγάλος γεωργικός πληθυσμός της περιοχής πέριξ των σιδηροδρομικών γραμμών υπό τα γερμανικά συμφέροντα, με σύγχρονα αρδευτικά έργα, μπορούσε, και ως ένα βαθμό έγινε πραγματικότητα, να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή βαμβακιού αλλά και δημητριακών, το βασικό είδος διατροφής των Ευρωπαίων. Στην ιμπεριαλιστική αυτή προσπάθεια, δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη και η γερμανική κοινωνία, αφού την ίδια εποχή εμφανιστήκαν όροι διπλωματίας στην γερμανική βιβλιογραφία αλλά και τον τύπο, που προέτρεπαν σε ενέργειες για την άνοδο της Γερμανίας στο Παγκόσμιο Γίγνεσθαι, όπως «παγκόσμια πολιτική και παγκόσμια δύναμη» (Weltpolitik und Weltmacht) αλλά και «παγκόσμια ισχύς και παγκόσμια θέση». Τα ιμπεριαλιστικά αυτά κινήματα, είχαν ως κοινή συνιστώσα τον πολιτιστικό χαρακτήρα του εγχειρήματος που θα μπορούσε να οδηγήσει και στην δημιουργία αποικιών, στην περίπτωση διαμελισμού της Οθωμανικής επικράτειας. Οι ενέργειες σημαντικών παραγόντων του χρηματοπιστωτικού συστήματος των Γερμανών όπως οι τράπεζες Deutshe Bank και Viner Bank Ferain ή οι αθρόες εισαγωγές πολεμικού υλικού από την βιομηχανία Krupp προς την Ανατολή, κινήθηκαν προς αυτήν κατεύθυνση.

Στα πλαίσια όμως, της μεταρρύθμισης του Οθωμανικού κράτους, δεν χωρούσαν εθνότητες που θα στέκονταν εμπόδιο στην οικονομική επέκτασή τους, όπως οι Αρμένιοι και οι Έλληνες. Οι σφαγές των Αρμενίων το 1895, αλλά και η αντικατάσταση Οθωμανών υπαλλήλων ελληνικής καταγωγής σε ξένους εμπορικούς οίκους, αποτέλεσαν ένα από τα μέτρα πίεσης για το μονοπωλίου σε πολλά προϊόντα όπως ο καπνός, ενώ οι εκτοπισμοί πληθυσμών στα ενδότερα εντάθηκαν.

Η σανίδα σωτηρίας που συμπαρέσυρε

Η Γερμανία ήταν η Μεγάλη Δύναμη, η σανίδα σωτηρίας της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των οποίων τα γεωπολιτικά συμφέροντα συνέκλιναν, ειδικά στις αρχές του 20^ου αιώνα, περίοδο που οι υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις συνέκλιναν προς τον διαμελισμό της. Η προσκόλληση σε αυτήν, έδωσε πρόσκαιρα μια ανάσα ζωής στο καθεστώς των Νεότουρκων, ανόρθωσε την βιομηχανία της και προπάντων προστατεύτηκε η πολιτική της υπόσταση από τις αρπαχτικές διαθέσεις των γειτονικών εθνών. Η άρρηκτη σχέση όμως των δύο εταίρων συμπαρέσυρε την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην δίνη του Α΄ ΠΠ, που από το 1910 και μετά έμοιαζε αναπόφευκτος ενώ με το τέλος του το 1918, επήλθε η διάλυσή της ακολουθώντας την τύχη της Αυστροουγγρικής και της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Αξίζει να παρατεθούν τα λόγια του Αυτοκράτορα των Γερμανών Wilhelm II στις αρχές του Μεγάλου Πολέμου τον Ιούλιο του 1914 στους Γερμανούς στρατιώτες του:

«Μέχρι να πέσουν τα φύλλα, θα έχετε γυρίσει στο σπίτι, κοντά στους αγαπημένους σας-νικητές»

Ενδεικτική Βιβλιογραφία και πηγές από διαδίκτυο

• Γκόντος Έρνο, Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η προϊστορία του (1870-1918), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2016.
• Morgenthau Hans, Τα μυστικά του Βοσπόρου, Τροχαλία, Αθήνα 1998.
• https://www.capital.gr/arthra/3480671/germania-tourkia-summaxoi-diaxronika-etairoi-kai-ston-21o-aiona
• https://dspace.uowm.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/192/ Η πολιτική της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στη Μικρά Ασία έως την στρατιωτική αποστολή του Liman von Sanders.pdf

Μιχάλης Κατσικαρέλης, Ιστορικός

Πηγή Εικόνας: http://www.levantineheritage.com/bel.htm