Πέρασαν 110 χρόνια από μια εκ των σημαντικότερων μαχών του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Την εκκίνηση της μάχης σηματοδότησε η επίθεση των ελληνικών στρατευμάτων κατά των Οθωμανών στην περιοχή του Γενιτζέ ι Βαρντάρ, σημερινά Γιαννιτσά. Η ελληνική πλευρά είχε πλήρη άγνοια για τις επερχόμενες κινήσεις του εχθρού κάτι που δημιουργούσε αβεβαιότητα στο στράτευμα. Αυτή η μάχη όμως έληξε με ήττα των Οθωμανικών στρατευμάτων κι άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου). Επικεφαλής του ελληνικού στρατεύματος ήταν ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος, ενώ του οθωμανικού, ο στρατηγός Χασάν Ταξίν Πασά.
Ο ελληνικός στρατός έχοντας πετύχει μια σπουδαία νίκη στο Σαραντάπορο, απέκτησε τον έλεγχο της Δυτικής Μακεδονίας (Κοζάνη, Κατερίνη) και φιλοδοξούσε να φτάσει στην Κεντρική Μακεδονία και φυσικά στη Θεσσαλονίκη. Ο Ταξίν Πασά αντιλήφθηκε την απειλή και στοίχισε τα στρατεύματα του στην πόλη των Γιαννιτσών, μια περιοχή αρκετά στρατηγική αφού προστατευόταν από τα βόρεια από το όρος Πάικο κι από τα νότια από τη βαλτώδη λίμνη των Γιαννιτσών. Έκτος της μεγάλης στρατηγικής σημασίας, τα Γιαννιτσά ήταν για τους μουσουλμάνους ιερή πόλη, μια Μέκκα στη Μακεδονία. Οι Οθωμανοί οχυρώθηκαν σε ύψωμα από το οποίο μπορούσαν να βλέπουν όλη την πεδιάδα. Οι Έλληνες επιτέθηκαν με δύο μεραρχίες μετωπικά και με δύο από τη δεξιά πλευρά του εχθρού το πρωί της 19ης Οκτωβρίου του 1912. Η μετωπική επίθεση δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα αφού ο αντίπαλος αποτελεσματικά έκλεισε το πέρασμα Γιαννιτσών- Έδεσσας που ήταν κι η μοναδική διέξοδος.
Η πλευρική επίθεση έφερε την επιτυχία που τόσο ποθούσαν οι Έλληνες. Ο οθωμανικός στρατός περικυκλώθηκε κι ο στρατηγός διέταξε υποχώρηση αφήνοντας στο πεδίο της μάχης μόνο το πυροβολικό κι ένα μικρό τμήμα του πεζικού. Έργο των εναπομεινάντων ήταν να πετύχουν μια κάποια αντεπίθεση έναντι των Ελλήνων και να βοηθήσουν στην υποχώρηση του κύριου μέρους του στρατού. Μέχρι κι αυτοί όμως υποχώρησαν βλέποντας τον επιτιθέμενο ελληνικό στρατό υπογράφοντας τη νίκη του. Ο οθωμανικός στρατός δεν κατάφερε να καταλάβει τη γέφυρα του Αξιού κι έτσι οι Έλληνες προέλασαν. Ο ελληνικός στρατός εισήλθε στα Γιαννιτσά το πρωί της 20ης Οκτωβρίου. Ο πληθυσμός στην περιοχή ήταν μεικτός αποτελούμενος από μουσουλμάνους και χριστιανούς (σλαβόφωνους και ελληνόφωνους). Αμέσως, η μουσουλμανική συνοικία παραδόθηκε στις φλόγες.
Παράλληλα, ο διάδοχος Κωνσταντίνος κι ο Ελευθέριος Βενιζέλος βρίσκονταν σε ρήξη. Ο πρώτος ακολουθώντας τη γερμανική βούληση ήθελε να κατευθυνθούν προς το Μοναστήρι Σκοπίων, ενώ ο δεύτερος θεωρούσε ως ύστατο στόχο τη Θεσσαλονίκη την οποία εποφθαλμιούσε κι ο βουλγαρικός στρατός. Η νίκη των Γιαννιτσών σε συνδυασμό με την επέμβαση του βασιλέως Γεωργίου, έπεισαν τον διάδοχο να κινηθεί προς τη Θεσσαλονίκη όπου θα ξαναβρεί τον Ταξίν Πασά. Εκείνος, καταλαβαίνοντας ότι δεν μπορούσε να νικήσει, έστειλε αντιπροσώπους στον Κωνσταντίνο ζητώντας να του επιτραπεί να υποχωρήσει με το στράτευμα του στο Καραμπουρνού και να παραμείνει εκεί ως το τέλος του πολέμου. Ο διάδοχος απέρριψε το αίτημα αντιπροτείνοντας την παράδοση του οθωμανικού στρατού και τη μεταφορά του στη Μικρά Ασία. Η πρόταση έγινε αποδεκτή από τον Ταξίν Πασά και στις 26 Οκτωβρίου οι Έλληνες αξιωματικοί (μεταξύ των οποίων ο Ιωάννης Μεταξάς) υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης. Στις 29 Οκτώβρη κατέφτασε στην πόλη ο βασιλιάς Γεώργιος προς μεγάλη χαρά των ελληνικών πληθυσμών και προς απογοήτευση των μεν μουσουλμάνων που φοβόντουσαν για το μέλλον τους και των δε Εβραίων που προσδοκούσαν μια διεθνοποίηση της πόλης.
Οι Βούλγαροι θα φτάσουν στις 28 Οκτώβρη, αλλά θα είναι ήδη αργά. Ο στρατηγός τους θα ζητήσει άδεια από τον Κωνσταντίνο να στρατοπεδεύσουν στη συμπρωτεύουσα, αλλά η απάντηση που θα δεχτεί θα είναι αρνητική. Ο διάδοχος επέτρεψε σε δύο τάγματα να διανυκτερεύσουν για μικρό χρονικό διάστημα στην πόλη ώστε να ξεκουραστούν. Το σύνταγμα που εισήλθε στην πόλη όμως θα εκνευρίσει τον Βενιζέλο τη στιγμή που οι Βούλγαροι δηλώνουν με πάθος ότι ήταν παρόντες στα γεγονότα της Μακεδονίας προμηνύοντας τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο.
Εβελίνα Παπαδοπούλου, Ιστορικός
Πηγές εικόνων:
1) https://www.onalert.gr/san-shmera/maxh-giannitsvn-nikh-kata-35000-tourkvn/131269/
