Η διαμόρφωση των ειδικών συνθηκών, λόγω της υγειονομικής κρίσης που βιώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, ανέδειξε μεταξύ άλλων και σημαντικά ζητήματα γλωσσικής αλλαγής, γλωσσικής προσαρμογής και επανασημασιολογήσεων των λέξεων, αλλά και ζητήματα αναφορικά με το ιδεολογικό φορτίο της γλώσσας, προσλαμβάνοντας τη σχέση λόγου και κοινωνίας ως κοινωνική νόηση.
Μέσα στη δίνη της πανδημίας, οι κοινωνίες κλήθηκαν να πάρουν αποφάσεις για την προστασία της δημόσιας υγείας του κοινωνικού συνόλου θέτοντας μέτρα περιορισμού, επιστρατεύοντας τους πολίτες να επιδείξουν τη δέουσα προσοχή και συνέπεια, με απώτερο στόχο την αποτροπή εξάπλωσης του ιού. Συγχρόνως, οι οικονομίες διανύουν μια περίοδο αναταραχής και αστάθειας, κλυδωνίζοντας τον εργασιακό τομέα ως αναπόφευκτη απόρροια. Στο πλαίσιο αυτού του τοπίου, η γλώσσα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, αν αναλογιστεί κανείς τον καταιγισμό των νέων όρων που άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους πριν από περίπου έναν χρόνο. Αν και το περιεχόμενο των επιστημονικών όρων που μας κατακλύζουν αφορά κυρίως τομείς, όπως αυτών της ιατρικής, της επιδημιολογίας, της βιολογίας, είναι χαρακτηριστική η διάχυση του φαινομένου στην ευρύτερη κοινωνία μη περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο το φαινόμενο στον κλάδο της ιατρικής επιστήμης. Αρκεί να αναφέρω ως μερικά μόνο ενδεικτικά παραδείγματα, την «ανοσία της αγέλης», την «ιχνηλάτηση», την «κοινωνική αποστασιοποίηση» (social distancing), την αυτοαπομόνωση» (self-isolation), αλλά και «την ασύγχρονη εκπαίδευση».
Σημειωτέον, κάτι αντίστοιχο είχε παρατηρηθεί και με την οικονομική κρίση του 2009 με τη δυναμική εισροή λέξεων του οικονομικού λεξιλογίου, όπως μνημόνιο, μη εξυπηρετούμενα δάνεια (bad loans), διαφορά επιτοκίου (spread). Η διαφορά με την τρέχουσα κατάσταση έγκειται στο γεγονός ότι αφενός η γλωσσική διείσδυση είναι εντονότερη τώρα από ότι τότε και αφετέρου στο ότι η εννοιολόγηση των νέων αυτών όρων, αφορά την ανθρώπινη υγεία και ζωή ή και την απώλεια αυτής, μιας εύλογα άκρως ευαίσθητης πτυχής της ζωής μας.
Η υγειονομική κρίση και η ευρύτερη κατάσταση έκτακτης ανάγκης που δημιουργήθηκε γέννησε και λεξικά που στόχο είχαν την εξοικείωση του κοινού με τις έννοιες και το λεξιλόγιο ενός γνωστικού πεδίου δυσνόητου για τους περισσότερους συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην κατανόηση της ορολογίας στο πλαίσιο της νέας κανονικότητας.
Πηγή Εικόνας: https://www.talkingwalls.gr/
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γλωσσικό τοπίο στους τοίχους, το οποίο αποτυπώνει την αλήθεια που πολλές φορές δεν θέλουμε να δούμε, επικοινωνεί μηνύματα κοινωνικού περιεχομένου, αντικατοπτρίζει τον συναισθηματικό κόσμο μεγάλης μερίδας του πληθυσμού και το οποίο ανάγεται εν τέλει σε μια αρένα διαπραγμάτευσης ποικίλων στάσεων προς θέματα της επικαιρότητας. Αποτελεί έτσι κομμάτι της εν γένει γλωσσικής δημιουργικότητας, δεδομένου ότι η σκέψη, το βίωμα, η εμπειρία μοιραία αποτυπώνονται στη γλώσσα αφού αυτή αποτελεί πρωταρχικό μέσο έκφρασης, ιδίως τώρα που ο άνθρωπος βιώνει μια απειλητική για την ύπαρξή του κατάσταση. Η γλώσσα αποδεικνύεται ως η διέξοδος στην οποία προσφεύγει κανείς αυτές τις δύσκολες ώρες.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα γλωσσικής δημιουργικότητας, συνιστά η χρήση του μεταφορικού λόγου σε μια προσπάθεια διευκόλυνσης και αποφόρτισης της ερμηνείας των συνεπειών. Σύμφωνα με έρευνα που διεξάγεται στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων «Λόγος, Τέχνη και Ετερότητα», συγκεντρώνεται ένα πλούσιο υλικό μεταφορικών σχημάτων και αποτυπώσεων της πανδημίας. Έτσι παρατηρεί κανείς ότι ο ιός παρουσιάζεται ως ακραίο καιρικό φαινόμενο («τυφώνας», «τσουνάμι», «κύμα») ή ως ένα πολύ επικίνδυνο συμβάν («βόμβα»), το οποίο μάλιστα σκιαγραφείται με σκούρα χρώματα («μαύρο ρεκόρ», «μαύρος Νοέμβρης»). Εμφανίζεται επίσης ως ένα τυραννικό καθεστώς («η δικτατορία του κορονοϊού»), ως ένας δαίμονας («ιός του διαβόλου», «μας οδηγεί στην κόλαση») ή ως ένα άγριο ζώο ή θηρίο που ορμά («καλπάζει ο ιός», «θέριεψε ο κορονοϊός»). Άλλες πάλι φορές είναι ένας επιθετικός δράστης («θερίζει», «λυγίζει», «χτυπά», «ξεκληρίζει»), ένας δύσκολος εχθρός (που «μας οδηγεί σε πόλεμο», «βρισκόμαστε σε πολιορκία», «σφίγγει ο κλοιός λόγω του κορονοϊού») και γενικά μια οντότητα που προσωποποιείται και παίρνει ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά («είναι πιο έξυπνος από εμάς», «είναι ακούραστος»).
Κλείνοντας, η γλωσσική δημιουργικότητα, όχι απλώς δεν περιορίστηκε κατά την εποχή της πανδημίας, αλλά αντίθετα, ως μια μορφή ελευθερίας του ανθρώπου, φαίνεται να τον συντροφεύει στην κρίσιμη αυτή στιγμή της ανθρωπότητας. Τα αναρίθμητα -κοινωνικού και όχι μόνο περιεχομένου- μηνύματα που αναπαράγονται καθημερινά αγγίζουν το ζήτημα της επικοινωνίας τόσο στη δημόσια όση και στην ιδιωτική σφαίρα και συνάμα πυροδοτούν το ερευνητικό ενδιαφέρον.
Νένα Κριζέα, Απόφοιτη του Τμήματος Φιλολογίας με ειδίκευση στη Γλωσσολογία του Πανεπιστημίου Πατρών
