Μόλις χθες γιορτάσαμε μία εθνική εορτή με πολυσήμαντη απήχηση τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Το εκκωφαντικό «ΟΧΙ» το μακρινό 1940 από τη φαινομενικά ασήμαντη Ελλάδα, άνοιξε ένα δρόμο πρωτοφανούς αντίστασης στο ναζιστικό κλοιό, κάτι που σίγουρα δεν είχε υπολογιστεί από την φασιστική Ιταλία, ούτε μετέπειτα από το τρίτο Ράιχ. Είναι γεγονός πως η ελληνική αντίσταση αποτελεί ιστορικό φαινόμενο και παγκόσμια πρωτοπορία, αφού οδήγησε σε κοσμοϊστορικές ανατροπές στην εξέλιξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η ελληνική περίπτωση έχει μελετηθεί ουκ ολίγες φορές από ιστορικούς και ερευνητές ούτως ώστε να της αποδοθεί μία τεκμηριωμένη και επιστημονική εξήγηση. Τα αποτελέσματα αυτά μας γεμίζουν ελπίδα, πως μέσα στη δίνη και τη φρίκη ενός ολοκληρωτικού πολέμου, ένας ενωμένος λαός με αξίες και ιδανικά ανώτερα, είναι ικανός να ξαναγράψει την ιστορία, αυτή τη φορά με τους δικούς του όρους. Με όρους εξευγενισμένου και ανθρωπιστικού εθνικισμού, ακριβώς όπως δίδαξε η γαλλική επανάσταση. Εκεί που το έθνος είναι οικουμενικό και δεν περιορίζεται σε σύνορα. Δυστυχώς όμως, η επόμενη μέρα δεν ήταν τόσο ευνοϊκή για την Ελλάδα, οδηγώντας σε ένα ακόμα ελληνικό παράδοξο, αυτήν τη φορά με αρνητικό πρόσημο.
Το τέλος του πολέμου βρίσκει την εξαθλιωμένη Ελλάδα σε μία διαδικασία ανασυγκρότησης που σε καμία περίπτωση δε θυμίζει φιλελεύθερη δημοκρατία. Όπως ήταν φυσικό, τα κατάλοιπα του πολέμου δε θα εξαφανίζονταν από τη μία μέρα στην άλλη και ήταν δεδομένο ότι η ανάκαμψη θα ήταν χρονοβόρα και επίπονη. Η ιστορία μας έχει διδάξει πως μετά από μια τέτοιου βεληνεκούς καταστροφή είναι πολύ πιθανό να αναβιώσουν καθεστώτα και πολιτικές που δεν αντικατοπτρίζουν την πολυπόθητη ειρήνη που ίσως είχε επιτευχθεί στο παρελθόν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Το παράδοξο που αναφέρθηκε πιο πάνω είναι ακριβώς το γεγονός ότι η Ελλάδα από τη στιγμή που τερματίστηκε ένας μεγάλος πόλεμος, μπήκε απευθείας σε έναν άλλο, πολύ πιο καταστροφικό και απάνθρωπο. Μία ολόκληρη χώρα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, εθνικόφρονες και κομμουνιστές ή αλλιώς νόμιμους και παράνομους. Αυτό που προκάλεσε εντύπωση, ή και σε πολλές περιπτώσεις θυμό και απόγνωση, ήταν πως το πάλαι πότε ΕΑΜ που πρωτοστάτησε στην αντίσταση πλέον θεωρούνταν παράνομο, επικίνδυνο και εχθρός του κράτους. Η εθνικοφροσύνη συνδυάστηκε με την (άκρα) Δεξιά, τον ρατσισμό και τον φανατισμό. Ο κομμουνισμός διώχθηκε με όλους της πιθανούς τρόπους που θα μπορούσε να διωχθεί. Στρατόπεδα συγκέντρωσης, βασανιστήρια, δολοφονίες και κοινωνικο-πολιτικός στιγματισμός που ακολουθούσε της υποστηρικτές του εφ’ όρου ζωής.
Θα αναρωτιέται κανείς πως είναι δυνατόν να ακολούθησε εμφύλιος αμέσως μετά την ολοκλήρωση ενός, αν μη τι άλλο, υπερμεγέθη παγκοσμίου πολέμου. Η απάντηση σε καμία περίπτωση δεν είναι απλή και σίγουρα χρειάζεται διερεύνηση. Μήπως τελικά οι απαρχές του βρίσκονται πολύ πιο πριν; Μήπως ενδόμυχα αυτός ο διαχωρισμός των πολιτών υπήρχε και κατά την περίοδο της μεγάλης αντίστασης; Είναι γνωστό, πως πολλοί από τους συνεργάτες των κατοχικών κυβερνήσεων μετά το πέρας του πολέμου, βρέθηκαν σε υψηλόβαθμες κυβερνητικές θέσεις σε αντίθεση με τους αγωνιστές του ΕΑΜ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων. Τα αποτελέσματα ωστόσο παραμένουν τα ίδια. Η Ελλάδα ουσιαστικά δε βγήκε από τη δίνη του πολέμου μέχρι τουλάχιστον το 1949 όπου και τερματίστηκε ο εμφύλιος πόλεμος. Η εξαθλίωση και η παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης, κίνησης –και εν τέλει ύπαρξης- μίας μερίδας ανθρώπων με διαφορετικές αντιλήψεις, οδήγησε τη χώρα σε μία περίοδο βαθιάς κρίσης αποδεικνύοντας περίτρανα για ακόμα μία φόρα πως τα διδάγματα της ιστορίας δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να τα αγνοούμε.
Ερχόμενοι στο σήμερα, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε πως τελικά η ιστορία όντως επαναλαμβάνεται. Η σημερινή κρίση –παρότι κατά βάσει υγειονομική- έχει επιφέρει το διχασμό ανάμεσα στην κοινωνία. Ο «αόρατος πόλεμος» που έχουμε βρεθεί να αντιμετωπίζουμε τα τελευταία δύο χρόνια, αποδεικνύει πως η κοινωνική παθογένεια είναι βαθιά ριζωμένη και πως χρειάζονται άμεσες λύσεις και πρακτικές ενοποίησης, κάτι που δυστυχώς δε βλέπουμε από την πολιτική σκηνή. Ο δρόμος της αντίστασης είναι σίγουρα μακρύς και επώδυνος, όμως τις περισσότερες φορές όταν γίνεται μαζικά, ουσιωδώς και τη σωστή στιγμή φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σίγουρα αυτό μας το δίδαξε η πρωτοφανής αντίσταση του ’42, όπως επίσης η ιστορία μας δείχνει και ποια λάθη οδήγησαν στην «επόμενη μέρα» με σκοπό να τα αποφύγουμε παντοιοτρόπως. Αυτή είναι άλλωστε και η μαγεία της ιστορίας. Διδάσκει το παλαιό, εξηγεί το παρόν και προβλέπει με ακρίβεια το μέλλον!
Ασημίνα Σταυριανού, Πολιτικός Επιστήμονας
