Σαν σήμερα συμπληρώνονται 109 χρόνια από την ημέρα εκείνη της 11ης Νοέμβριου του 1912, όταν ο ελληνικός στόλος έκανε απόβαση στην περιοχή του Κονταριού, κοντά στην πόλη της Χίου με σκοπό την απελευθέρωση του νησιού από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Είχε προηγηθεί η άρνηση του διοικητή του νησιού, αντισυνταγματάρχη Ζιχνή-Μπέη, να παραδώσει το νησί στον ελληνικό στρατό, δηλώνοντας πως θα το υπερασπιστεί μέχρις εσχάτων.
Την εποχή εκείνη τα κράτη της βαλκανική χερσονήσου, Βουλγαρία, Ελλάδα Μαυροβούνιο,είχαν κηρύξει τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία ήδη από τον Οκτώβριο του 1912. Η Ελλάδα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα γνώρισε τεράστιες στρατιωτικές επιτυχίες, έχοντας καταφέρει να απελευθερώσει ένα σημαντικό μέρος της δυτικής Μακεδονίας και φυσικά την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η ταχεία κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό δημιούργησε τις προϋποθέσεις για απελευθέρωση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Ναύαρχος του ελληνικού στόλου είχε αναλάβει ο Παύλος Κουντουριώτης. Ήδη από τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ο ελληνικός στόλος είχε απελευθερώσει σχεδόν τα περισσότερα νησιά του βορειανατολικού αιγαίου με εξαίρεση την Λέσβο που απελευθερώθηκε στις 8 Νοέμβριου του 1912 ανήμερα των Ταξιαρχών. Σειρά λοιπόν είχαν τα νησιά Χίος,Σάμος και Ικαρία .
Το απόγευμα της 11ης Νοεμβρίου ξεκίνησε απόβαση μοίρας ελληνικών πλοίων, εύδρομων, αντιτορπιλικών και μεταγωγικών στην περιοχή του Κονταριού μετά την άρνηση του διοικητή του νησιού να παραδώσει το νησί στον ελληνικό στρατό. Έκτοτε ξεκινάει μια προσπάθεια κατάληψης και απελευθέρωσης του νησιού, η οποία και διήρκησε σχεδόν ενάμιση μήνα. Η Χίος ήταν το μοναδικό από τα ελληνικά νησιά που ταλαιπώρησε τόσο τον ελληνικό στρατό, να το απελευθερώσει από την Οθωμανική κατοχή, λόγω της αδιαλλαξίας και της επίμονης του οθωμανικού διοικητή Ζιχνή -Μπέη να το υπερασπιστεί. Παράλληλα λόγω της γεωγραφικής θέσης του νησιού απέναντι ακριβώς από τα μικρασιατικά παράλια και την Σμύρνη, ο Ζιχνή Μπέης ήλπιζε σε ενδεχόμενη στρατιωτική βοήθεια από την ενδοχώρα .
Την επόμενη ημέρα της 12ης Νοεμβρίου ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πόλη της Χίου και ο χιακός λαός του επιφύλαξε θερμή και συγκινητική υποδοχή, ενώ οι Οθωμανικές αρχές υποχώρησαν στα κεντρικά και στα ορεινά τμήματα του νησιού. Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Δελαγραμμάτικας κηρύσσει τη στρατιωτική κατοχή της νήσου και αναλαμβάνει στρατιωτικός διοικητής. Τις επόμενες εβδομάδες, ακολουθήσαν σημαντικές μάχες όπως αυτή της μάχης του Αίπους στις 15 Νοεμβρίου του 1912, η οποία και οπισθοχώρησε κατά πολύ τις Οθωμανικές δυνάμεις προς στο εσωτερικό του νησιού, καθαρίζοντας έτσι την μετέπειτά έκβαση του νικηφόρου αγώνα.
Αξίζει να ειπωθεί πως ιδιαιτέρως σημαντική, καθ’ όλη την διάρκεια του αγώνα ήταν η συμμετοχή των εθελοντών, κυρίως Κρητικών και Ικάριων, όπως επίσης και εθελοντικών αντάρτικων σωμάτων από Χιώτες. Η δράση των αντάρτικων αυτών σωμάτων έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις επόμενες μάχες που διεξήχθησαν μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού στρατού, όπως αυτή της μάχης των Καρδαμύλων. Μετά και την ήττα του Οθωμανικού πολεμικού ναυτικού στην ναυμαχία της Έλλης στις 3 Δεκεμβρίου του 1912, άνοιξε ο δρόμος για την ολοκληρωτική επικράτηση του ελληνικού στρατού.
Στις 21 Δεκεμβρίου του 1912, λίγες μέρες πριν από την γιορτή των Χριστουγέννων, ο τουρκικός στρατός παραδίδεται στον ελληνικό στρατό με μοναδικό όρο τον σεβασμό των αξιωματικών. Ο Ζιχνή- Μπέης υπογράφει την παράδοση του νησιού αφήνοντας δεκάδες πυροβόλα, πυρομαχικά και τρόφιμα. Έπειτα από 346 χρόνια Οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, η Χίος είναι και πάλι ελεύθερη και ελληνική.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία ακόμη και μετά την υπογραφή τη συνθήκης του Βουκουρεστίου το 1913 δεν αναγνώριζε την ελληνική επικυριαρχία στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, μεταξύ αυτών και η Χίος. Η λύση δόθηκε με την υπογραφή τη συνθήκης της Λωζάννης από την νεοσύστατη τουρκική δημοκρατία με την οποία η κεμαλική κυβέρνηση αποδέχεται την ενσωμάτωση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα, πλην των νησιών Ίμβρου και Τένεδου που παραχωρήθηκαν στην Τουρκία.
Μιχάλης Καλουτάς, Πολιτικός Επιστήμονας – Μεταπτυχιακός Φοιτητής
