Την τελευταία δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση βιώνει δημοκρατική παρακμή με την κατάσταση να είναι ιδιαίτερα ανησυχητική στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Ανατολική Ευρώπη. Αυτή η έρευνα υποστηρίζει, ότι αυτό το αυξανόμενο δημοκρατικό έλλειμμα θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην εσωτερική κι εξωτερική πολιτική της ΕΕ, επηρεάζοντας αρνητικά τόσο την εύρυθμη λειτουργία της όσο και την παγκόσμια εικόνα της ως προαγωγού της δημοκρατίας. Ένα καλό παράδειγμα είναι οι πρόσφατες συγκρούσεις μεταξύ της ΕΕ και της Ουγγαρίας π.χ η πολιτική ομηρίας του Βίκτορ Ορμπάν για τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και του ρωσικού πετρελαίου. Επιπλέον, πολιτικοί μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι κι η θεσμική συγκρότηση της ΕΕ επηρεάζει αρνητικά την αντιμετώπιση αυτού του δημοκρατικού ελλείματος. Συγκεκριμένα, το μοντέλο δημοκρατίας της ΕΕ όχι μόνο εμποδίζει την υιοθέτηση πανευρωπαϊκών πολιτικών, καθώς η χάραξη πολιτικής στηρίζεται κυρίως στις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά επίσης, αποθαρρύνει τη συμμετοχή των πολιτών της στα κοινά.
Αντιμέτωπη με αυτές τις προκλήσεις, η ΕΕ πρέπει να ανανεώσει τη δέσμευση της στις δημοκρατικές αρχές της και να υιοθετήσει μια πιο ενεργητική προσέγγιση αντιμετωπίζοντας το αυξανόμενο δημοκρατικό της έλλειμα. Πρώτον, πρέπει να προωθήσει καινούργιες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, όπως η αντικατάσταση της ομοφωνίας με την ειδική πλειοψηφία ως μέθοδο ψηφοφορίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, καθώς και να ενισχύσει τις εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου π.χ. δίνοντας του το δικαίωμα να δρομολογεί νομοθεσίες. Επιπλέον, η ΕΕ πρέπει να αναθεωρήσει τη διαδικασία των Spitzenkandidaten, να ακολουθήσει πιο δημοκρατικές διαδικασίες για την επιλογή των ηγετών της και να βελτιώσει τη συμμετοχή των πολιτών σε θεσμικό επίπεδο. Το τελευταίο θα περιελάβανε: α) την προσφορά ενός πολύ πιο ουσιαστικού ρόλου στους πολίτες της στη διαμόρφωση της πολιτικής της β) την τελειοποίηση των πανευρωπαϊκών πρωτοβουλιών που προωθούν την συμμετοχή των πολίτων της, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών γ) την επένδυση σε δημοκρατικά εργαλεία ηλεκτρονικής συμμετοχής για την προώθηση της αλληλεπίδρασης με τους πολίτες και την καλλιέργεια της συμμετοχής δ) την ενσωμάτωση των υφισταμένων παν-ευρωπαϊκών πάνελ και πρωτοβουλιών των πολιτών στην θεσμικής πολιτικής της.
Εκτός από τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, η ΕΕ πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο ανελεύθερο χαρακτήρα στην Ανατολική Ευρώπη. Συγκεκριμένα, μετά την ενεργοποίηση του άρθρου 7, η ΕΕ πρέπει να προχωρήσει με τις διαδικασίες κατά της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Εκτός από τις νομικές ενέργειες, θα πρέπει επίσης να παρακρατήσει την χρηματοδότηση της προς τα δύο κράτη, μόνο εφόσον συνεχίσουν να μη συμμορφώνονται με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Με την υιοθέτηση μιας προσέγγισης που βασίζεται στη «μέθοδο καρότο και μαστίγιο» στη διανομή των κονδυλίων ανάκαμψης, θα μπορούσε να ωθήσει τις δύο κυβερνήσεις να αναγκαστούν να συμμορφωθούν με τα δημοκρατικά της πρότυπα. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να αποφύγει τον περαιτέρω εξοστρακισμό τους που θα μπορούσε να διευκολύνει τις πολώσεις. Τέλος, η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προάσπιση και παρακολούθηση πιθανών καταχρήσεων του κράτους δικαίου στην Πολωνία και την Ουγγαρία.
Παρόμοια προσέγγιση θα πρέπει να διέπει και την πολιτική της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια. Αρχικά, η ΕΕ πρέπει να αναζωογονήσει τις ενταξιακές συνομιλίες με τα σημερινά δυνητικά υποψήφια κράτη. Θα πρέπει να ξεκινήσει μια ανανεωμένη διαδικασία διεύρυνσης: μια διαδικασία που θα παρουσιάζει αποτελεσματικά κίνητρα και σαφή κριτήρια αναφοράς για τα υποψήφια κράτη που θα τα παροτρύνει να υιοθετήσουν ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις, ενώ παράλληλα θα αντιμετωπίζει τις πιθανές ανησυχίες των υπολοίπων κρατών μελών σχετικά με την περαιτέρω διεύρυνση. Επιπλέον, η ΕΕ θα πρέπει να οικοδομήσει στενότερες οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και της Ευρασίας σε πολιτικούς και οικονομικούς τομείς για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή τρίτων φορέων, όπως η Τουρκία, Ρωσία, Κίνα. Η ΕΕ πρέπει επίσης να αναζωογονήσει τη υποστήριξη για τις ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις σε τοπικό επίπεδο προκειμένου να αυξήσει την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας διεύρυνσης. Ως εκ τούτου, πρέπει όχι μόνο να εμπλακεί περισσότερο με τον τοπικό πληθυσμό μέσω συνεδρίων κι επίσημων επισκέψεων, αλλά και να εμβαθύνει τις σχέσεις τις με τοπικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, δεξαμενές σκέψης και μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Τέλος, η ΕΕ πρέπει να δώσει έμφαση στην προώθηση της δημοκρατίας στο διεθνές επίπεδο. Πρέπει να επωφεληθεί από το ανανεωμένο ενδιαφέρον της κυβέρνησης Μπάιντεν για τη δημοκρατία ώστε να ενισχύσει τη δημοκρατική διακυβέρνηση στην Κεντρική κι Ανατολική Ευρώπη και τα Δυτικά Βαλκάνια. Εκτός από τις ΗΠΑ, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να συμμαχήσει με παγκόσμιους εταίρους που μοιράζονται τις δημοκρατικές της αξίες και να επεκτείνει την ευρωατλαντική δομή. Καθώς η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας δημιούργησε μεγαλύτερη δυναμική για την ολοκλήρωση, η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την επέκταση της δυτικής συμμαχίας της αφομοιώνοντας περισσότερες χώρες, όπως η Γεωργία, η Αλβανία κι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Επιπλέον, ως κανονιστική δύναμη, θα πρέπει να προωθήσει τη δημοκρατία στα διεθνή φόρουμ, να συνεργαστεί με παγκόσμιους οργανισμούς και να πιέσει για μια δημοκρατική μεταρρύθμιση του πολυμερούς συστήματος.
Παρακάτω παρατίθεται ο σύνδεσμος της ερευνητικής εργασίας, του Δαβίδ Αριστοτέλη Φουσίεκ, στην αγγλική γλώσσα.
https://www.lep.gr/wp-content/uploads/2022/11/2022_IED_Fusiek.pdf
Δαβίδ Αριστοτέλη Φουσίεκ, πολιτικός επιστήμονας
