Πιο συγκεκριμένα οι θεωρίες που θα αναπτυχθούν παρακάτω είναι θεωρίες που αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα στον κλάδο των πολιτικών επιστημών σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά εκλείπουν παντελώς από την Ελληνική βιβλιογραφία με αποτέλεσμα οι πολιτικοί επιστήμονες στην Ελλάδα να αναλώνονται εκ βάσεως σε παρωχημένα θεωρητικά μοντέλα. Συγκεκριμένα θα αναπτυχθούν συντόμως οι νεοσύστατες -για τα πολιτικά δεδομένα- θεωρίες: Διαδικτυακή Πολιτική Συμμετοχή (Online Political Participation), Ψηφιακή Διπλωματία (Digital Diplomacy), Ψηφιακός Ακτιβισμός (Digital Activism) και Ψηφιακή Πολιτική (Digital Politics). Στο συγκεκριμένο άρθρο θα υπάρχει αρκετή αγγλική ορολογία, καθώς στα ελληνικά δεν έχει γίνει κάποια νύξη σε μερικούς όρους και θα απέφευγα να προσδώσω την ελληνική τους ορολογία συμπεριλαμβανομένου ότι ακαδημαϊκό μου αποτύπωμα συναντάται ως επί το πλείστον σε αγγλική βιβλιογραφία.
Το ζήτημα της Πολιτικής Ψηφιοποίησης είναι κάτι που καθημερινά παγιώνεται όλο και περισσότερο. Σε ερευνητικό επίπεδο, οι νόρμες κινούνται τόσο γρήγορα που κάτι το οποίο ήταν πολιτικώς επίκαιρο τον προηγούμενο χρόνο, σήμερα μπορεί να θεωρείται ως μια μέθοδος, της οποίας έχει παρέλθει η χρησιμότητα. Η ψηφιακή πολιτική όμως παρουσιάζεται η ίδια πιο επίκαιρη από ποτέ. Έχει τη δύναμη να εκσυγχρονίσει την πολιτική επιστήμη δημιουργώντας μία νέα βάση, να συμβάλλει στην εκδημοκρατικοποίηση της πληροφορίας και την εξομάλυνση κοινωνικών ανισοτήτων. Η τριβή όμως με αυτό που ονομάζουμε ψηφιακή πολιτική πρέπει να είναι σαφέστατα πολύ μεγαλύτερη και απαιτεί περισσότερο χρόνο και πρακτική, σφαιρική και ουσιαστική γνώση από τις κλασσικές θεωρίες της πολιτικής επιστήμης.
Πρώτο βήμα, λοιπόν, για να γίνει αυτό κι ο ουσιαστικός λόγος πίσω από τον οποίο το συγκεκριμένο άρθρο διατείνεται ότι δηλαδή «η Πολιτική Επιστήμη ,αν θέλει να λέγεται Επιστήμη, δε θα πρέπει να είναι πολιτική» είναι να απελευθερωθεί η πολιτική επιστήμη από παγιωμένες πολιτικές θεωρίες που ενισχύθηκαν σε προηγούμενους αιώνες και έχουν μικρή έως και μηδαμινή εφαρμογή στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα. Η σημαντικότητα αυτών των θεωριών είναι κομβική για την εξέλιξη της πολιτικής θεωρίας, όπως και ο τρόπος που λειτουργούν οι κοινωνικές δομές, όμως σημαντικό είναι να αφουγκραστούμε το μέλλον όπως έρχεται κι όχι μέσα από πολιτικές θεωρίες του περασμένου αιώνα και πολιτικά reviews θεωριών, ούτως ώστε να εξηγήσουμε πολιτικά φαινόμενα του σήμερα. Παρά τη γενική ψηφιοποίηση και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η πολιτική επιστήμη παρουσιάζεται πολύ πιο αναχρονιστική και κλασική από άλλες επιστήμες και δε χρησιμοποιεί τις ψηφιακές δυνατότητες έτσι όπως θα έπρεπε προκειμένου να συναγωνίζεται τις επιστήμες υγείας ή τεχνολογίας που παρουσιάζουν τεράστια εξέλιξη από το λεγόμενο millennial swift και μετά. Ωστόσο, καθώς μέχρις στιγμής σε αυτό το άρθρο το πρόσημο έχει στραφεί στο τι κάνουν λάθος οι πολιτικές επιστήμες καλό θα ήταν να στρέψουμε το πρόσημο θετικά και να μιλήσουμε για κοινωνικοπολιτικούς τομείς και πρακτικές ψηφιοποίησης οι οποίες ανοίγουν δρόμο προς την εξέλιξη.
Διαδικτυακή/Ψηφιακή πολιτική συμμετοχή (Online Political Participation)
Έχει διαπιστωθεί ότι όσα περισσότερα γνωρίζουμε για την πολιτική τόσο περισσότερο συμμετέχουμε στα πολιτικά. Αυτός είναι κι ο λόγος που στην εποχή της πληροφορίας, πρέπει να βασιστούμε περισσότερο στην ενημέρωση του κόσμου για τα πολιτικά και την αλληλεπίδρασή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς μαζί με το internet αποτελούν ένα βοήθημα σε αυτόν τον σκοπό (Feezel, 2016). Παραδοσιακά η πολιτική συμμετοχή θεωρείται ως οι δραστηριότητες τις οποίες κάνουν οι πολίτες προκειμένου να αλληλεπιδράσουν και να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις (Conge, 1988; Van Deth, 2016; Verba, 1967). Οι Howard & Chadwick στο εγχειρίδιο Internet Politics, παρόλα αυτά αναφέρουν ότι η πληροφορία δεν είναι ο μόνος αρωγός που χρειάζεται ούτως ώστε να αυξηθεί η πολιτική συμμετοχή καθώς έχει παρατηρηθεί μια αύξηση, η οποία από μόνη της είναι πολύ μικρή ούτως ώστε να επιφέρει μεγάλες αλλαγές, μολαταύτα παρατηρείται ότι τα social media έχουν μεγαλύτερη επιρροή τη σήμερον ημέρα στην πολιτική συμμετοχή από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης κι ο λόγος είναι ότι πλέον ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων ο κόσμος αλληλοεπιδρά περισσότερο και μπορεί να εκφράσει την άποψή του η οποία θα λάβει μεγαλύτερη δημοσιότητα (Howard & Chadwick, 2009). Ο λόγος όμως για τον οποίο τα social media και το internet απολαμβάνουν όλο και μεγαλύτερη χρηστικότητα είναι το γεγονός ότι προσδίδουν αμεσότητα, μεγαλύτερο inclusivity και accountability. Διαδικτυακή Πολιτική συμμετοχή είναι η συμμετοχή λοιπόν σε πολιτικές ενέργειες με την χρήση ICT (Anduiza, 2010). Ας δούμε λοιπόν μέσα από επιτυχημένες πρακτικές και μορφές διαδικτυακής πολιτικής συμμετοχής πως γίνεται αυτό.
Μορφές διαδικτυακής πολιτικής συμμετοχής:
Σε αυτό το σημείο όπως και στις κλασικές θεωρίες πολιτικής συμμετοχής έχουμε την συμβατική πολιτική συμμετοχή και την αντισυμβατική πολιτική συμμετοχή.
Ψηφιοποιώντας κλασικές μορφές πολιτικής συμμετοχής ξεκινάμε με την ψηφοφορία, την επικοινωνία με πολιτικούς, τη συμμετοχή σε κοινωνικά και πολιτικά causes και την υποστήριξη πολιτικών και κομμάτων που είναι υπό-ομάδες της συμβατικής πολιτικής συμμετοχής.
Η ενσωμάτωση των social media και του διαδικτύου στη πολιτική συμμετοχή έχουν φέρει κι άλλες μορφές όπως τις πολιτικές εκστρατείες, τα μποϊκοτάζ ή και buycotts, το πολιτικό μπλόγκινγκ και βλόγκινγκ, την υπογραφή ψηφιακών αναφορών, την χρήση bots για σκοπούς πολιτικής συμμετοχής (τα bots είναι ψηφιακά προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία ελέγχονται από λογισμικό) (Shao et al., 2018 ; LeBeuf et al., 2019) και τον ψηφιακό ακτιβισμό ο οποίος αποτελεί μια ξεχωριστή κατηγορία καθώς φέρει πολλές μορφές (Aichholzer and Allhutter, 2009; Van Deth, 2016; Vissers & Stolle, 2014;). Ως αντισυμβατική πολιτική συμμετοχή στην κλασική θεωρία έχουμε πράγματα όπως διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, και στην διαδικτυακή μορφή της θεωρίας πράξεις όπως την οργάνωση τέτοιων διαμαρτυριών, τα μποϊκοτάζ και όλες τις κατηγορίες του ψηφιακού ακτιβισμού που εμπερικλείει από data activism & hacktivism μέχρι data dissemination έως και πολύ πιο απλές μορφές όπως clicktivism, metavoicing και digital assertion που θα παρουσιαστούν παρακάτω.
Κλείνοντας τις μορφές διαδικτυακής πολιτικής συμμετοχής στις οποίες έγινε μια πολύ σύντομη αναφορά, παρουσιάζουμε και τα λεγόμενα collective & connective action για τις οποίες ένα πολύ χρήσιμο ακαδημαϊκό άρθρο είναι το “the logic of connective action” των Bennett & Sagerberg. Ως collective action ονομάζουμε τη συλλογική δράση που έχει να κάνει με τη συσπείρωση και τις πολιτικές ομάδες που δημιουργούνται με σκοπό τα κοινωνικοπολιτικά συμφέροντα και τους κοινωνικοπολιτικούς σκοπούς, για παράδειγμα το να είναι κάποιος μέλος μιας ομάδας που θέλει να βελτιώσει τα εργασιακά ή τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελεί κομμάτι συλλογικής δράσης. Για να θεωρηθεί κάτι ως connective action από την άλλη είναι απαραίτητο να έχει να κάνει με τα ψηφιακά μέσα και έχει μια μορφή πιο προσωποποιημένης ή και εξατομικευμένης δράσης που αποτελεί κομμάτι εν συνεχεία ή μάλλον συνδέεται και με τη συλλογική δράση, δυο παραδείγματα υψίστης σημασίας που θεωρούνται η απαρχή του connective action είναι το Arab Spring & το κίνημα των indignados ή αλλιώς «αγανακτισμένων» στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας (Bennett & Segerberg, 2012).
Ψηφιακή Διπλωματία (Digital Diplomacy)
Για να το θέσουμε όσο πιο απλουστευμένα γίνεται, ψηφιακή διπλωματία δεν είναι τίποτα παραπάνω από την κλασική διπλωματία ενορχηστρωμένη σε ένα ψηφιακό περιβάλλον. Αυτό το ψηφιακό περιβάλλον τις περισσότερες φορές είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία χρησιμοποιούνται για λόγους πολιτικής επικοινωνίας από τα κράτη αλλά και για λόγους διακρατικής επικοινωνίας και επίδειξης ισχύος μέσω του digital, πλέον, soft power. Η ψηφιακή διπλωματία θεωρείται υψίστης σημασίας καθώς προβλέπεται να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα Υπουργεία Εξωτερικών στο άμεσο μέλλον και θα οδηγήσει σε ένα σχίσμα μεταξύ δημόσιας διπλωματίας για θέματα όπως η μετανάστευση και διπλωματίας εξωτερικής πολιτικής (Hocking et al., 2012 ; Hun Yun & Toth, 2009). Η σημαντικότερη αλλαγή αυτής της μορφής διπλωματίας και κάτι που έως τώρα την κάνει να είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα ψηφιοποίησης πτυχών της πολιτικής είναι το γεγονός ότι όλα συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα και τα κράτη κερδίζουν πολύτιμο χρόνο (Westcott, 2008). Οι χώρες της Ασίας, και ιδίως χώρες ,οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και μεγαλώνει και η πολιτική τους επιρροή θα έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη στον τομέα της διπλωματίας των social media (Stavropoulos, 2019). Τέτοια περίπτωση είναι η περίπτωση της Κίνας που χρησιμοποιεί την ψηφιακή διπλωματία σε δυο κανάλια μέσω των social media, το εγχώριο χρησιμοποιώντας εφαρμογές που είναι εν ουσία ένας κρατικός μηχανισμός πληροφόρησης, πράγμα που στη βιβλιογραφία χαρακτηρίζεται ως το dark side of digital diplomacy (bjola, 2018) και το παγκόσμιο μέσο εφαρμογών όπως το ΤΙΚ ΤΟΚ.
Ψηφιακός Ακτιβισμός (Digital Activism)
Με εναρκτήριο λάκτισμα το λεγόμενο Arab Spring το 2011, ο ψηφιακός ακτιβισμός παρουσιάζεται ως μια από τις πιο ανερχόμενες μορφές πολιτικής συμμετοχής και επιρροής. Σε αυτόν τον τομέα καλό θα ήταν να εντρυφήσουμε κατευθείαν στις μορφές, οι οποίες βασίζονται στις πολιτικές θεωρίες του Milbrath (1965) για την πολιτική συμμετοχή. Εδώ έχουμε τρεις ομάδες με υποκατηγορίες:
1. Digital Spectator Activities που περιλαμβάνουν το clicktivism ή αλλιώς slacktivism, το οποίο ορίζεται ως η ενέργεια του να πατήσει κάποιος like σε μια δημοσίευση η οποία σχετίζεται με κάποιο κοινωνικό ή πολιτικό γεγονός, το metavoicing που ορίζεται ως η αναδημοσίευση κάποιας δημοσίευσης, η οποία σχετίζεται με κάποιο κοινωνικό ή πολιτικό γεγονός, και τέλος το digital assertion που σχετίζεται με την πρωτότυπη δημιουργία κάποιας δημοσίευσης η οποία σχετίζεται με κάποιο γεγονός τέτοιας φύσης.
2. Digital Transitional Activities που περιλαμβάνουν το λεγόμενο political consumerism δηλαδή τα μποϊκοτάζ αλλά και τα buycotts (αγορά προϊόντων με σκοπό την υποστήριξη ενός οργανισμού ή ιδέας), η υπογραφή ψηφιακών αναφορών (Με ένθερμο παράδειγμα τη Μ.Βρετανία που τα υιοθέτησε μόλις το 2006, κι έκτοτε αποτελούν σημαντικό κομμάτι της πολιτικής της καθώς με 100.000 υπογραφές γίνεται debated το οποιοδήποτε θέμα στη βουλή). Το botivism τη χρήση δηλαδή bots τα οποία επεξηγήσαμε παραπάνω για την επίτευξη πολιτικών σκοπών και κυρίως για να φανεί υποστήριξη προς κάτι, και τέλος το E-funding, τη συγκέντρωση δηλαδή χρημάτων μέσω διαδικτυακών πλατφορμών για την ενίσχυση κοινωνικών ή πολιτικών σκοπών.
3. Digital Gladiatorial Activities όπου έχουμε data activism το οποίο αναφέρεται στην προάσπιση των online δεδομένων μετά τα σκάνδαλα εταιρειών όπως το Facebook (τώρα Meta) και προωθεί το empowerment του να έχουν οι άνθρωποι τα «ονλαίν αποτυπώματα τους». Ενώ στο μεταξύ το data activism υποστηρίζει και την κρατική διαφάνεια στο θέμα των δεδομένων και το accessibility από τους πολίτες (Schrok, 2016; Milan, 2017; George ad Leidner, 2019). Σε αυτή τη κατηγορία επίσης έχουμε το Exposure ή αλλιώς Data Dissemination, όπου για λόγους διαφάνειας ομάδες ή μεμονωμένοι παράγοντες φέρνουν στο φως κρατικά, σφραγισμένα αν θέλετε, δεδομένα. Παράδειγμα αποτελούν οι WikiLeaks, Anonymous και ο Έντουαρντ Σνόουντεν.
Τέλος έχουμε το hacktivism, το οποίο είναι το γνωστό σε όλους χακάρισμα με σκοπό την προάσπιση κοινωνικών ή πολιτικών σκοπών, δηλαδή το χακάρισμα για καλό σκοπό, πολλές φορές κόντρα σε κυβερνητικά στελέχη σε διεφθαρμένες χώρες κλπ (Hampson, 2012; Lindgren and Lundström, 2011).
Έτσι συντόμως αναφερόμαστε σε μερικές μορφές του ψηφιακού ακτιβισμού χωρίς όμως να εξηγούμε τις λειτουργίες σε βάθος και το τι κάνει το καθένα ή πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον που μπορεί όλα αυτά να έχουν έναν πολυσχιδή τρόπο χρήσης.
Ψηφιακή Πολιτική (Digital Politics) κι ένα σύντομο case study
Η ψηφιακή πολιτική είναι κάτι πολύ παραπάνω από αυτό που γνωρίζουμε και παρουσιάζεται ως ψηφιακή πολιτική στην Ελλάδα. Η χρήση των social media ως μέσον αλληλεπίδρασης και όχι μόνο ως μέσον πολιτικής επικοινωνίας, αλλά συμμετοχής στις αποφάσεις. Ένα δεύτερο είναι η ενσωμάτωση του ψηφιακού ακτιβισμού στις αποφάσεις, από Black Live Matters, μέχρι Me too Movements & Amazon Rainforest Fires, τα social media έχουν παρουσιάσει αρκετά τη δυνατότητα του να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις και για του λόγου το αληθές η διδακτορική μου διατριβή που θα εκδοθεί στο επόμενο διάστημα μέσω mixed methods, surveys, interviews & theory generation, ουσιαστικά υπογραμμίζει αυτή την επιρροή και το πως συσχετίζεται και με μορφές κοινωνικής και πολιτικής εμπιστοσύνης. Μετά έχουμε άλλες πτυχές όπως το data mining & government surveillance, τα οποία θα αναπτυχθούν όλο και περισσότερο με artificial intelligence. Η χρήση αλγόριθμων για την απόκρυψη πληροφοριών που χρησιμοποιείται από κράτη ή η χρήση αλγόριθμων για την προώθηση συγκεκριμένων τάσεων με πολιτικούς σκοπούς (παράδειγμα Κίνα και ΤΙΚ ΤΟΚ). Στα ίδια συγκαταλέγονται τα fake news & το misinformation, το cyberwarfare και το AI interference στο political decision-making. Όλα αυτά δείχνουν το πως οι πολιτικές επιστήμες αν θέλουν να παραμείνουν επιστήμες θα πρέπει να κάνουν ένα catch-up με το πως εξελίσσονται τα πράγματα πέραν των θεωριών προηγούμενων δεκαετιών που είναι σημαντικές αλλά έχουν χαμηλό applicability σε αυτά που έρχονται. Ένα παράδειγμα μιας χώρας που θεωρείται σημαντική για την εξέλιξη της ψηφιακής πολιτικής είναι η Εσθονία, που πέραν των ψηφιακών εκλογών, εφαρμόζει cyber attacks από το 2007, έχει open data initiatives, online ID’s, όλο το δημόσιο σύστημα ψηφιοποιημένο, e-residencies, ψηφιακή εισροή κεφαλαίων και δημιουργία ψηφιακών εταιρειών, ψηφιακά συστήματα όπως το XRoad και άλλα πολλά.
Ένα overview των όσων έχω διαβάσει για τις διαφορετικές μορφές της ψηφιοποίησης και τις πολιτικές επιστήμες, το οποίο μπορεί να δώσει κάποια expectations για το τι θα μπορούσαμε να δούμε στο μέλλον στις πολιτικές επιστήμες, όταν πια η πρόσμιξη των δεδομένων θα έχουν φέρει τις πράξεις πιο κοντά στις θεωρίες:
Γενικώς το μέλλον των πολιτικών επιστημών πρόκειται να αποκολληθεί σχεδόν παντελώς από κλασικές θεωρίες και μεθοδολογίες και να στραφεί περισσότερο προς την πρόσμιξη πολιτικών λύσεων μέσω τεχνολογικών επιστημών. Αυτό θα γίνει μέσω της χρήσης artificial intelligence, αποκεντρωμένων συστημάτων που ήδη παρεισφρέουν στις οικονομίες, blockchain, data και άλλες μορφές νέας τεχνολογίας που θα εμφανιστούν, θα δοκιμαστούν και μερικές θα αποτύχουν. Όμως θα αρχίσουμε να μιλάμε για αποκεντρωμένες λύσεις πολιτικών συστημάτων μέσω της τεχνολογίας, και εντελώς διαφορετικών διαστάσεων πολιτικών ιδεολογιών και συστημάτων και μια εντελώς διαφορετική διάσταση δημοκρατικοποίησης, για τα οποία είναι πάρα πολύ νωρίς να ανοίξουμε πρακτική συζήτηση. Έως τότε μπορούμε να εικάζουμε ότι το δικαίωμα στα data και την πολιτική προάσπισή τους καθώς και τη χρήση λογισμικών θα αποτελέσει κάποια στιγμή ένα δημοκρατικό δικαίωμα μιας πολύ διαφορετικής δημοκρατίας, εάν αυτό το πολιτικό σύστημα που δημιουργηθεί θα θεωρείται ακόμα δημοκρατία ή κάτι πολύ πιο «τεχνολογιοκρατικό».
*Ταινίες που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση αυτού του τομέα των πολιτικών επιστημών που τώρα αναδύεται είναι το Snowden, το the Social Dilemma και το The Great Hack. ΣΤs
Αγαθάγγελος Σταυρόπουλος, Διδάσκων Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης
