Η φιλοσοφική συμβουλευτική έρχεται να μπει δυναμικά στη ζωή μας, με όλο και περισσότερους ανθρώπους καθημερινά να επιλέγουν την πρωτοποριακή αυτή μορφή ψυχικής στήριξης. Παρότι ο συγκεκριμένος επιστημονικός κλάδος έχει κάνει επισήμως την εμφάνισή του τις τελευταίες δεκαετίες, θα μπορούσαμε εύκολα να πούμε ότι χρονολογείται από την κλασσική εποχή και συγκεκριμένα, ίσως και να συμπίπτει με την γέννηση της φιλοσοφίας. Για πολλά χρόνια, κατά την αρχαιότητα, οι φιλόσοφοι υπήρξαν πνευματικοί και πολιτικοί σύμβουλοι, ενώ πρέπει να αναλογιστούμε και τον σκοπό της φιλοσοφίας εν γένει, δηλαδή την δημιουργία νοήματος εκεί που δεν υπάρχει, με στόχο να κάνεις τη ζωή σου ευκολότερη.
Οι Ελληνιστικές φιλοσοφικές σχολές στην Ελλάδα και τη Ρώμη – οι Επικούρειοι, οι Σκεπτικοί και οι Στωικοί- όλες αντιλαμβάνονταν τη φιλοσοφία ως έναν τρόπο να ανταποκριθούν στα πιο επώδυνα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής. Συγκεκριμένα, έβλεπαν τον φιλόσοφο σαν έναν συμπονετικό γιατρό, που με τις τεχνικές του μπορεί να γιατρέψει πολλές μορφές διάχυτης ανθρώπινης δυστυχίας. Ασκούσαν τη φιλοσοφία, όχι σαν μια αποστασιοποιημένη διανοητική ενασχόληση, που στόχευε στην επίδειξη πνεύματος, αλλά ως μια τέχνη, που εμπλέκεται με τα εγκόσμια και καταπιάνεται με την ανθρώπινη δυστυχία. Εστίαζαν συνεπώς την προσοχή τους σε καθημερινά ζητήματα, που απασχολούσαν τους ανθρώπους της εποχής – τον φόβο του θανάτου, τον έρωτα και την σεξουαλικότητα, τον θυμό και την επιθετικότητα- ζητήματα που συνήθως αποφεύγονται από τις σύγχρονες εκδοχές της φιλοσοφίας, ως προσωπικά και μπερδεμένα. Η επιθυμία τους να επικεντρωθούν έντονα στην κατάσταση του μαθητή τους, τις ανάγκες του και τις σκέψεις του, έκανε τους αρχαίους φιλοσόφους να αναζητούν μια σύνθετη κατανόηση της ανθρώπινης ψυχολογίας και να σχεδιάζουν στοχευμένες στρατηγικές φιλοσοφικής συμβουλευτικής, γεγονός το οποίο κάνει την Ελληνιστική Φιλοσοφία, να διαφέρει από την αποστασιοποιημένη ακαδημαϊκή ηθική φιλοσοφία της δυτικής παράδοσης.
Η επιστήμη της φιλοσοφίας, δέχεται ανά καιρούς έντονες κριτικές, σχετικά με το πόσο σύγχρονη μπορεί να είναι, και κατά πόσο μπορεί να παρέχει μια πρακτική βοήθεια στον σύγχρονο άνθρωπο. Ο Φρίντριχ Νίτσε συγκεκριμένα, μέσα από τα γραπτά του, εξέφραζε το παράπονό του, ότι δηλαδή η φιλοσοφία είχε εκφυλιστεί σε μια βαρετή πανεπιστημιακή εργασία. Αυτό θα άλλαζε τη δεκαετία του ’80, με την ίδρυση της φιλοσοφικής συμβουλευτικής από τον Gerb Achenbach στην Κολωνία της Γερμανίας, μια πρακτική που γρήγορα έφτασε και σε άλλες χώρες. Οι περισσότεροι άρχιζαν να μαθαίνουν για την φιλοσοφική συμβουλευτική μέσα από το βιβλίο «Πλάτωνας, όχι Πρόζακ» του ακαδημαϊκού, Lou Marinoff. Το βιβλίο περιλαμβάνει ορισμένες από τις σημαντικότερες φιλοσοφικές θεωρίες της ιστορίας, μερικών εκ των σημαντικότερων φιλοσόφων, για να μας δείξει πώς να προσεγγίζουμε τα σημαντικά θέματα της ζωής. Η παρωχημένη αυτή, από πολλούς, επιστήμη έρχεται στην επικαιρότητα, με στόχο να μας εκπλήξει ευχάριστα, και να αναδείξει τους τρόπους εκείνους, που θα καταφέρουν να μας βοηθήσουν στα πρακτικά, καθημερινά μας προβλήματα, ρίχνοντας απλά μια καλύτερη ματιά στις θεωρίες των σπουδαίων φιλοσόφων της αρχαιότητας, και όχι μόνο.
Η φιλοσοφική συμβουλευτική λοιπόν, είναι μια θεραπευτική διαδικασία, που στηρίζεται επάνω στη συζήτηση και στην μεθόδευση υλικού, που εξιστορεί ο θεραπευόμενος, κατά τη διάρκεια της συνεδρίας του, με τον θεραπευτή φιλόσοφο. Η ουσία της, κατά συνέπεια, έγκειται μέσα στον ορισμό της. Επιδιώκει να συμβουλεύσει με φιλοσοφικά επιχειρήματα και τρόπους, καθώς και να αμβλύνει τις αντιστάσεις που έχουν οι άνθρωποι, ως προς τα καθημερινά τους προβλήματα. Η ύπαρξή της, οφείλεται κατά κύριο λόγο, στις διευρυμένες δυνατότητες που μπορούν να παραχθούν, μέσω της φιλοσοφικής άσκησης. Η σωκρατική αναζήτηση και συγκεκριμένα ο ίδιος ο Σωκράτης, βρίσκεται στο επίκεντρο της θεραπείας, λειτουργώντας ως δάσκαλος και θεραπευτής ταυτόχρονα, σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.
Η διαδικασία της συνεδρίας της φιλοσοφικής συμβουλευτικής θεωρείται απλή και ταυτόχρονα δύσκολη. Ο θεραπευόμενος καλείται να συζητήσει τους προβληματισμούς του με τον θεραπευτή φιλόσοφο και να αναζητηθεί μια κριτική προσέγγιση, που θα εστιάζει στην ουσιαστική αντιμετώπιση των προσωπικών του προβλημάτων, που αφορούν το παρόν ή ακόμη και το μέλλον. Η φιλοσοφία, κατά τον τρόπο αυτό, τίθεται υπεύθυνη για την εφαρμογή μέτρων πρόληψης και κατανόησης των βαθύτερων αιτιών, που προκαλούν σύγχυση, ως προς την λήψη αποφάσεων, του εκάστοτε ατόμου. Με πιο απλά λόγια, σε μια συνεδρία με έναν φιλοσοφικό σύμβουλο, μοιράζεται κανείς το πρόβλημα που τον απασχολεί: υπαρξιακές ανησυχίες, κρίση ηλικίας, ένα ηθικό δίλημμα ή μια απώλεια. Εν συνεχεία, ο σύμβουλος καλείται να κάνει καίριες ερωτήσεις, εκκινώντας ουσιαστικά έναν στοχαστικό διάλογο. Αρκετές φορές, γίνεται χρήση της μαιευτικής μεθόδου του Σωκράτη, με στόχο ο θεραπευόμενος να αποβάλει τις προκαταλήψεις του και να εξετάσει τις βασικές αρχές που οδηγούν τη συμπεριφορά και την νοοτροπία του. Όπως και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος έτσι και ο φιλοσοφικός σύμβουλος, φροντίζει έτσι ώστε η αλήθεια να «γεννηθεί», μέσα από τον συνομιλητή του. Σύμφωνα με τον Marinoff, δεν έχουν όλα τα προβλήματα λύση, αλλά σίγουρα οφείλουμε να ανακαλύπτουμε πάντα έναν τρόπο χειρισμού, που θα μας επιτρέψει να συνεχίσουμε τη ζωή μας.
Πρέπει σίγουρα να καταστεί σαφές, ότι η φιλοσοφική συμβουλευτική δεν πρόκειται για μια μορφή ψυχοθεραπείας ή ψυχανάλυσης. Συγκεκριμένα, σε αντίθεση με τις παραπάνω μορφές ψυχικής θεραπείας, δεν πρόκειται για μια μακροχρόνια διαδικασία, τα αποτελέσματα της οποίας γίνονται εμφανή έπειτα από καιρό, αλλά για μια πνευματική καθοδήγηση από κάποιον γνώστη των βασικότερων φιλοσοφικών θεωριών, που θα καθοδηγήσει πνευματικά τον ενδιαφερόμενο, σχετικά με ένα συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζει στην παρούσα φάση της ζωής του. Δεν πρέπει λοιπόν σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τις βασικές ειδικότητες της ψυχολογίας, που καλούνται να δώσουν λύση σε βαθύτερα ψυχικά τραύματα και διαταραχές της προσωπικότητας. Για τους λόγους αυτούς, η φιλοσοφική συμβουλευτική, αν και έχει άμεση σχέση με ζητήματα συναισθημάτων και ανθρώπινης ψυχής, δεν συγκαταλέγεται στους επιστημονικούς κλάδους της ψυχολογίας και δεν ακυρώνει το έργο των ειδικών ψυχικής υγείας.
Αντίθετα, οι ενδιαφερόμενοι της φιλοσοφικής συμβουλευτικής, αναζητούν «το κάτι παραπάνω», που θα μπορέσει να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής τους και θα τους κάνει να χειρίζονται καλύτερα την καθημερινότητά τους. Οι συνεδρίες με έναν φιλοσοφικό σύμβουλο συχνά είναι πιο ελεύθερες και σίγουρα δεν ακολουθούν ένα αυστηρό θεραπευτικό χρονοδιάγραμμα. Επικεντρώνονται στην συζήτηση και ο αριθμός των συνεδριών ποικίλλει ανάλογα με τους στόχους του πελάτη. Αναλυτικότερα, οι ψυχολογικές και ψυχιατρικές προσεγγίσεις εστιάζουν στην επίλυση προβλημάτων, και στις αιτίες αλλαγής συμπεριφοράς. Από την άλλη η φιλοσοφική συμβουλευτική, δεν αφορά μόνο στην λύση του προβλήματος αλλά και στην αναζήτηση των βασικών πτυχών της κοσμοθεωρίας του θεραπευόμενου. Έτσι ο πελάτης αποκτά αυτογνωσία και διευρύνει τους ορίζοντές του.
Για κάποιον λοιπόν που, φοβάται τον θάνατο ή έχει έρθει αντιμέτωπος με κάποια ανθρώπινη απώλεια, προσφέρονται τα λόγια του Σωκράτη, λίγο πριν πεθάνει, όπως αποτυπώνονται από τον Πλάτωνα στον διάλογο Φαίδων. Για κάποιον ερωτευμένο ή πληγωμένο, το Συμπόσιο του Πλάτωνα, αποτελεί αποκούμπι στην έντονη συναισθηματική του κατάσταση. «Το κάλλος παντός επιστολίου συστατικώτερον», αναφέρει ο Αριστοτέλης μιλώντας για την ομορφιά της ψυχής και του σώματος, την οποία θεωρεί ως την καλύτερη συστατική επιστολή και έρχεται να μπει στην θέση των σύγχρονων συγγραφέων βιβλίων αυτοβελτίωσης. Το μόνο λοιπόν που μένει είναι να δούμε, κατά πόσο η φιλοσοφική συμβουλευτική θα καταφέρει να γίνει μια σύγχρονη τάση, που θα απασχολεί όλο και περισσότερους ανθρώπους και θα εισχωρεί κατ’ αυτόν τον τρόπο στις κοινωνίες του μέλλοντος.
Οδυσσέας Δημόπουλος, Ιστορικός
