“Η κριτική, όπως και η βροχή, πρέπει να είναι αρκετά ευγενική για να βοηθήσει την ανάπτυξη ενός ανθρώπου και όχι να καταστρέψει τις ρίζες του”. Η φράση αυτή η οποία ανήκει στον Frank Clark μας γεννά ερωτήματα, όπως το ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη μίας εποικοδομητικής κριτικής καθώς και ποια είναι τα οφέλη που απορρέουν μέσα από την άσκηση αυτής.
Αδιαμφισβήτητα, η εποικοδομητική κριτική πρέπει να είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και κακόβουλες προθέσεις ενώ ταυτόχρονα οφείλει να στηρίζεται σε τεκμήρια και επαληθευμένα πειστήρια. Προτού, λοιπόν, ασκηθεί κριτική σε κάποιο πρόσωπο ή αντικείμενο είναι αναγκαίο να έχει προηγηθεί η μελέτη και η συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών. Έτσι, κάθε κρίση που διατυπώνεται για τα κρινόμενα πρόσωπα, αντικείμενα ή γεγονότα απαιτεί τεκμηριωμένες παρατηρήσεις αυτοαξιολόγησης. Κατά συνέπεια, κρίνεται ως απαραίτητη η συμβολή της στην ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας στην ολότητά της. Στόχος της ορίζεται η εξέλιξη και η βελτίωση του κρινόμενου που πραγματώνεται όχι μόνο μέσω της επισήμανσης σφαλμάτων αλλά και μέσω των συμβουλών, των εναλλακτικών λύσεων και προτάσεων που χρειάζεται να προσφέρει.
Ας εισέλθουμε τώρα στον εντοπισμό θετικών επιδράσεων της κριτικής, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος μπορεί να αναθεωρήσει σκέψεις και απόψεις που έχει διατυπώσει και σαφώς να αναγνωρίσει και να επωμιστεί την ευθύνη των επιλογών του. Κατ’αυτόν τον τρόπο δύναται να προχωρήσει σε ορθότερες και πιο ποιοτικές επιλογές μελλοντικά. Αναντίρρητα, η κριτική ενσαρκώνει μια πνευματική διεργασία,κατά την οποία περιεργαζόμαστε, αναλύουμε και ελέγχουμε την εγκυρότητα και την ορθότητα σκέψεων, πληροφοριών και συμπερασμάτων. Η διαδικασία αυτή προωθεί και ενισχύει τον δημιουργικό στοχασμό και τον παραγωγικό προβληματισμό και άρα παράγει πνευματική τροφή για τον άνθρωπο!
Σύμφωνα με τον F. Nietzsche ο άνθρωπος ο οποίος δεν ανανεώνεται πνευματικά πεθαίνει, όπως το φίδι, που δεν αλλάζει δέρμα. Η όξυνση του πνεύματος λοιπόν απαιτεί κριτική σκέψη η οποία προάγει την εσωτερική ισορροπία και γαλήνη, απορρίπτοντας την ίδια στιγμή δογματισμούς, κακόβουλες σκοπιμότητες και συμπλέγματα ανηθικότητας που ναρκοθετούν κάθε τι ορθολογικό. Έτσι, η κριτική και ειδικότερα η αυτοκριτική μας οδηγεί στη βαθιά γνώση του εαυτού μας, προκρίνοντας την αναγνώριση των δυνατοτήτων μας αλλά και των αδυναμιών που εμφανίζουμε σε πνευματικό, ηθικό και ψυχολογικό επίπεδο.
Ακόμα, καθίσταται σαφές ότι η άσκηση κριτικής αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την εμφάνιση ή την όξυνση κοινωνικών προβλημάτων και παθογενειών. Επομένως, μέσω της ενεργής και κριτικής στάσης απέναντι σε οξύτητες και επικίνδυνες σκοπιμότητες διασφαλίζεται σημαντικά η κοινωνική ομαλότητα και συνοχή.
Σύντομα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η σκέψη συνιστά κρίση και η κριτική βοηθά το ανθρώπινο πνεύμα να ξεφύγει από τα στενά γνωστικά του πλαίσια αποφεύγοντας προκαταλήψεις, δόγματα και στερεοτυπικά συμπλέγματα.
Νικολέτα Χριστίνα Βαλσαμίδου, Φοιτήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
