Το τραγικό συμβάν της γιαγιάς που λόγω οικονομικών δυσκολιών προσπάθησε να κλέψει λίγο κρέας και τυρί για να έχει ένα αξιοπρεπές γεύμα εκείνη και η οικογένειά της, καθώς και η σκληρή στάση της εταιρείας Lidl η οποία επέμενε να προχωρήσει σε μήνυση απέναντι στην γιαγιά και τελικά αποχώρησε μετά από την έντονη αντίδραση των πολιτών, μας δίνει δύο πολύτιμα διδάγματα. Αρχικά, μας θύμισε πάλι ότι εμείς οι πολλοί, οι πολίτες, έχουμε τη δύναμη με συλλογικούς αγώνες και κινητοποιήσεις να ανατρέψουμε τα σχέδια των λίγων, των καπιταλιστών που νομίζουν ότι επειδή έχουν την οικονομική δύναμη και σε πολλές περιπτώσεις, την πολιτική κάλυψη, να κάνουν ότι θέλουν χωρίς να λογοδοτούν σε κοινωνία και δικαιοσύνη. Το δεύτερο δίδαγμα είναι ότι στον καπιταλισμό, ακόμα και όταν βρίσκεται σε οικονομική ανάπτυξη, πάντα θα υπάρχουν οι φτωχοί και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι, οι αδύναμοι και οι απόκληροι. Αυτοί οι άνθρωποι που το σύστημα απαιτεί από αυτούς να είναι πετυχημένοι και να φτιάχνουν ευτυχισμένες οικογένειες, στερώντας τους παράλληλα τα βασικά, όπως είναι ένας αξιοπρεπής μισθός ή σύνταξη, ικανοποιητική εκπαίδευση, υγεία, στέγη κλπ. Δεν χρειάζεται λοιπόν να κάνουμε cancel κάποια εταιρεία, αλλά να κάνουμε cancel τον καπιταλισμό.
Αυτή την εποχή η ανθρωπότητα βιώνει άλλη μία κρίση του καπιταλισμού, ίσως χειρότερη και από αυτή της κρίσης του 2008, αυτό θα το κρίνει η ιστορία βέβαια. Αυτή η κρίση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος σίγουρα οφείλεται σε ένα σημαντικό βαθμό στη πανδημία αλλά επιταχύνεται από την ίδια τη δομή του.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το ξέσπασμα της πανδημίας αποτέλεσε την αιτία για την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που οδηγούνται σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Η Unicef υποστηρίζει ότι παρά τις προσπάθειες που γίνονται, η φτώχεια, οι ανισότητες και οι διακρίσεις οφείλονται για τους θανάτους 15.000 παιδιών κάτω των πέντε ετών κυρίως από ασθένειες αλλά και από άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να προληφθούν με την απαραίτητη οικονομική και κοινωνική στήριξη των παιδιών αυτών. Επισημαίνει μάλιστα ότι η έλλειψη βασικών υπηρεσιών όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή επηρεάζουν δραστικά τις ζωές εκατομμυρίων παιδιών ανά τον κόσμο και ότι η παγκόσμια οικονομική ύφεση θα κάνει τις ζωές τους ακόμα πιο δύσκολες. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης το 2022 καθώς και ότι ο πληθωρισμός θα είναι σε υψηλά επίπεδα το 2022 και το 2023. Αυτός ο πληθωρισμός βέβαια αναμένεται να πλήξει περισσότερο τα εισοδήματα των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, καθώς λόγω της ακρίβειας του ρεύματος, του πετρελαίου, των ενοικίων και των προϊόντων διατροφής, ο ήδη χαμηλός μισθός τους ή σύνταξη ή επίδομα συρρικνώνεται ακόμα περισσότερο, εάν βέβαια δεν υπάρξουν ουσιαστικές κρατικές παρεμβάσεις στην αγορά.
Για κάποιους βέβαια, η κρίση είναι ευκαιρία. Αυτοί οι κάποιοι σίγουρα είναι οι ιδιοκτήτες εταιρειών ρεύματος και εμπορίου τροφίμων, καθώς αυτοί είναι που βλέπουν στις μεγάλες τους επιχειρήσεις να έρχονται περισσότερα λεφτά λόγω του πληθωρισμού. Αυτό σημαίνει βέβαια ότι προβλέπεται περαιτέρω όξυνση της κοινωνικής ανισότητας, η οποία ήδη έχει οξυνθεί σε ακραίο βαθμό. Οι δέκα πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη διπλασίασαν τις περιουσίες τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ενώ τα εισοδήματα του 99% της ανθρωπότητας πέφτουν. Πιο συγκεκριμένα, οι δέκα πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο διπλασίασαν τις περιουσίες τους από 700 δισεκατομμύρια σε 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια από το 2020 μέχρι το 2022 και από την άλλη υπάρχουν πάνω από 160 εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Σύμφωνα με το Oxfam International στο περιοδικό «Inequality kills», η οικονομική ανισότητα σκοτώνει κάθε μέρα 21.000 ανθρώπους, ή αλλιώς, έναν άνθρωπο κάθε τέσσερα δευτερόλεπτα. Για να γίνει ακόμα πιο αντιληπτό το μέγεθος του πλούτου που κέρδισαν αυτοί οι άνθρωποι τα τελευταία δύο χρόνια, εάν τα κράτη φορολογούσαν το 99% των κερδών αυτών, θα ήταν δυνατό να δημιουργηθούν εμβόλια και να διανεμηθούν σε όλο τον κόσμο, να δημιουργηθούν σύγχρονα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και κοινωνικής ασφάλισης σε πάνω από 80 χώρες και στο τέλος θα έμεναν σε αυτή την ελίτ 8 δισεκατομμύρια περισσότερα από αυτά που είχαν πριν τη πανδημία.
Αυτές οι οικονομικές ανισότητες φυσικά και έχουν πλήξει και τη θέση των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα, οι γυναίκες έχασαν συνολικά 800 δισεκατομμύρια κέρδη το 2020 και 13 εκατομμύρια γυναίκες έχασαν τις θέσεις εργασίας τους. 252 άντρες έχουν περισσότερο πλούτο 1 δισεκατομμύριο γυναίκες και κορίτσια στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική μαζί.
Ο μύθος ότι όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτου οικονομικού και κοινωνικού status απειλούνται από την νόσο της COVID-19 με τον ίδιο τρόπο καταρρίφθηκε από τα δεδομένα. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου κύματος της πανδημίας στην Αγγλία, οι άνθρωποι με καταγωγή από το Μπαγκλαντές, ήταν πέντε φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από την νόσο COVID-19 απ’ ότι οι λευκοί Βρετανοί. Στη Βραζιλία, οι μη λευκοί πληθυσμοί είναι 1.5 φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από τον ιό απ’ ότι οι λευκοί άνθρωποι.
Η πανδημία ανέδειξε επίσης την ανισότητα ανάμεσα στις αναπτυσσόμενες και τις ανεπτυγμένες χώρες. Οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν έχουν πρόσβαση στα εμβόλια κατά της πανδημίας καθώς οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων κρατών προστάτευσαν τις φαρμακευτικές εταιρείες ούτως ώστε να διατηρήσουν το μονοπώλιο αναφορικά με την παραγωγή και τη διανομή των εμβολίων. Έτσι, η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη σε αυτές τις χώρες έχει ως αποτέλεσμα οι θάνατοι των ανθρώπων στις φτωχές αυτές χώρες λόγω της COVID-19 να είναι περισσότεροι από τους θανάτους στις πλούσιες χώρες.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί ότι και η κλιματική κρίση αναζωπυρώνεται λόγω της ανισότητας μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού του πλανήτη Γη εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ ότι το φτωχότερο 50% του πληθυσμού και σε αυτό οφείλονται σε σημαντικό βαθμό οι δυνατές πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι ανεμοστρόβιλοι που έλαβαν μέρος την περίοδο μεταξύ του 2020 και του 2021, καθώς και η καταστροφή σε πολλές περιοχές του πλανήτη των καλλιεργειών άρα και η πείνα για πολλούς ανθρώπους.
Ο μεταμοντέρνος λοιπόν καπιταλισμός είναι επικίνδυνος για την ανθρωπότητα καθώς και για τον πλανήτη. Προκειμένου να αλλάξει αυτό το σύστημα, χρειάζονται ριζοσπαστικά μέτρα από τις κυβερνήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία να χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν «εδώ και τώρα», προκειμένου οι άνθρωποι να ενδυναμωθούν και να απελευθερωθούν από τα βάρη της φτώχειας, του ρατσισμού και του μισογυνισμού. Σύμφωνα και με το Oxfam International, πρέπει ο πλούτος της οικονομικής ελίτ να φορολογηθεί μέσω ενός ταμείου το οποίο θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια προκειμένου να γίνουν επενδύσεις σε όλες τις χώρες έτσι ώστε να δημιουργηθούν ικανά συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και να ληφθούν αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της ανισότητας των φύλων. Επιπλέον οι κυβερνήσεις παγκοσμίως έχουν ιερή υποχρέωση να προστατέψουν το δικαίωμα των εργαζομένων να συμμετέχουν σε συνδικάτα καθώς και να απεργούν και να διεκδικούν αυτά που κρίνουν ότι τους αξίζουν. Τέλος, ανεπτυγμένες χώρες μπορούν και οφείλουν για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας να στηρίξουν τις αναπτυσσόμενες χώρες στη παραγωγή ασφαλή και αποτελεσματικών εμβολίων κατά της COVID-19.
Υπάρχει και μια δεύτερη κατηγορία μέτρων τα οποία είναι αυτά που μπορούν θεωρητικά τουλάχιστον να συνεισφέρουν στη δημιουργία μιας κοινωνίας που να μην είναι καπιταλιστική, να μη χαρακτηρίζεται δηλαδή από τις σχέσεις εκμετάλλευσης κεφαλαίου και εργάτη. Μια πρόταση είναι να δοθεί σε όλους τους πολίτες μια κάρτα ενίσχυσης εισοδήματος, στην οποία κάθε μήνα θα μπαίνει ένα ποσό το οποίο θα προέρχεται από την φορολόγηση των πλουσίων. Στην αρχή φυσικά αυτό το ποσό θα είναι μικρό. Με την είσοδο βέβαια μηχανών τεχνητής νοημοσύνης (AI) σε όλες τις εργασίες, τα κέρδη των επιχειρήσεων θα εκτοξευθούν στα ύψη, άρα το ίδιο θα συμβεί και με τα χρήματα που θα φτάνουν στις κάρτες ενίσχυσης εισοδήματος των πολιτών. Θα αυξηθούν μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ούτως ώστε να ζουν χωρίς να χρειάζεται να δουλεύουν. Κάπως έτσι, φαίνεται το ενδεχόμενο ότι θα εφαρμοστεί πραγματικά η ιδέα του καθολικού εγγυημένου εισοδήματος. Η τεχνητή νοημοσύνη λοιπόν έχει την προοπτική να δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να δουλεύουν από επιλογή και όχι από ανάγκη και να «σπάσει» την εκμεταλλευτική σχέση του καπιταλιστικού συστήματος εργοδότη και εργαζόμενου, η οποία σχέση αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα βασικό πυρήνα του καπιταλισμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να συμβεί τα επόμενα δέκα χρόνια, με την πρόοδο όμως της επιστήμης και της τεχνολογίας, όλα είναι πιθανά.
Τέλος, μια πρόταση που είναι σημαντική και ίσως πιο επίκαιρη από ποτέ λόγω της κρίσης στην Ουκρανία, είναι η σταδιακή κατάργηση παραγωγής όπλων και η απόσυρση των πυρηνικών κεφαλών. Δισεκατομμύρια χρήματα δαπανούνται κάθε χρόνο στην κατασκευή φονικών όπλων ενώ αυτά τα χρήματα μπορούν να διανεμηθούν στην ανθρωπότητα με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου ζωής και άρα τη μελλοντική αποτροπή ενός άλλου πολέμου.
Όλες αυτές οι προτάσεις πολιτικής φυσικά για να υπάρξουν οι πιθανότητες υλοποίησής τους, χρειάζεται να γίνουν δυναμικές κινητοποιήσεις σε όλο τον κόσμο από τα εργατικά, φεμινιστικά και περιβαλλοντικά κινήματα. Τα κινήματα αυτά θα πρέπει να έρθουν σε συνεννόηση μεταξύ τους και να συντάξουν κοινούς στόχους και να προχωρήσουν συντονισμένα σε αγώνες και σε διεκδικήσεις. Έτσι οι κυβερνήσεις θα νιώσουν πως δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς από το να προχωρήσουν σε υλοποίηση ριζοσπαστικών και κοινωνικά ευαίσθητων πολιτικών, όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Η κρίση μέχρι τώρα του καπιταλισμού ήταν η ευκαιρία για τους λίγους να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους και την εξουσία τους. Ας γίνει λοιπόν αυτή η κρίση η ευκαιρία των πολλών για τη δημιουργία ενός κόσμου που θα διέπεται από τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πέτρος Νικολούδης, κοινωνικός επιστήμονας, φοιτητής κοινωνικής εργασίας.
Πηγές:
EIKONΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ – https://www.google.com/search?q=capitalism+wallpaper&tbm=isch&ved=2ahUKEwjlxfPNmpH2AhWJtyoKHbeeAaUQ2-cCegQIABAA&oq=capitalism+wa&gs_lcp=CgNpbWcQARgAMgQIABATMgQIABATMgQIABATMgQIABATMgQIABATMgQIABATMggIABAFEB4QEzIICAAQBRAeEBMyCAgAEAUQHhATMggIABAFEB4QEzoFCAAQgAQ6BAgAEB5QljBYjD5gjUtoAHAAeACAAcwIiAHyC5IBBzAuMy43LTGYAQCgAQGqAQtnd3Mtd2l6LWltZ8ABAQ&sclient=img&ei=rbwTYqW7GInvqgG3vYaoCg&bih=568&biw=1366#imgrc=CgeYufghPvtVZM
https://m.naftemporiki.gr/story/1689516 https://www.imerisia.gr/oikonomia/28839_oosa-problepei-epibradynsi-tis-pagkosmias-anaptyxis-2022-ti-leei-gia-ton https://www.unicef.org/greece/%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%BF https://www.oxfam.org/en/press-releases/ten-richest-men-double-their-fortunes-pandemic-while-incomes-99-percent-humanity