Η Προέλευση του Cancel Culture

Το Cancel Culture έχει τις ρίζες του στην ψηφιακή εποχή και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία επιτρέπουν την άμεση αλληλεπίδραση και την εκδήλωση απόψεων. Ειδικότερα, οι πλατφόρμες όπως το Twitter, το Facebook και το Instagram παρέχουν στους χρήστες τη δυνατότητα να εκφράσουν τη γνώμη τους για ζητήματα που τους αφορούν και να προχωρήσουν σε “ακυρώσεις” (cancellations) όταν κάποιος, δημόσιο πρόσωπο ή όχι, εκφράσει ή προβεί σε ενέργειες που θεωρούνται προσβλητικές ή ακατάλληλες.

Η έννοια του “cancel” προέρχεται από την ιδέα της άμεσης παύσης ή “εξαφάνισης” κάποιου από την κοινωνική σφαίρα. Η αλληλεπίδραση αυτή έχει τα χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού κυνηγιού, όπου οι άνθρωποι καλούνται να “ακυρώσουν” ή να αποστασιοποιηθούν από κάποιον λόγω ενός αμφιλεγόμενου γεγονότος ή δηλώσεων. Από την άλλη, πολλές φορές το φαινόμενο επεκτείνεται και σε επιχειρήσεις, οι οποίες χάνουν την υποστήριξη του κοινού όταν ακολουθούν πολιτικές ή παίρνουν θέσεις που θεωρούνται αμφιλεγόμενες ή προσβλητικές.

Οι Αιτίες του Cancel Culture

Το Cancel Culture συνδέεται στενά με την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και την επιθυμία να καταπολεμηθούν οι ανισότητες και οι καταχρήσεις εξουσίας. Αρκετοί υποστηρικτές του φαινομένου ισχυρίζονται ότι η “ακύρωση” ανθρώπων που προχωρούν σε ακραίες ή προσβλητικές ενέργειες είναι αναγκαία για να εξασφαλιστεί η ισότητα και να σταλούν μηνύματα αλληλεγγύης σε θύματα κοινωνικών αδικιών. Για παράδειγμα, η απόλυση ενός δημόσιου προσώπου ή η “ακύρωση” ενός ηθοποιού μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος τιμωρίας για ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια.

Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό έχει επικριθεί επίσης για το γεγονός ότι ενίοτε προκαλεί υπερβολικές αντιδράσεις και οδηγεί σε υπερβολική τιμωρία. Η ένταση που προκαλείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι συχνά ανεξέλεγκτη και δυσανάλογη σε σχέση με τη σοβαρότητα της πράξης ή της δήλωσης που θεωρείται προσβλητική. Συχνά, οι αντιδράσεις γίνονται σε προσωπικό επίπεδο και οδηγούν σε επιθέσεις που έχουν σοβαρές κοινωνικές και επαγγελματικές συνέπειες για τα άτομα που θεωρούνται υπεύθυνα για την αμφιλεγόμενη συμπεριφορά.

Η Παράλληλη Αντίσταση και οι Επιπτώσεις

Η αντίσταση στο Cancel Culture έχει αυξηθεί, κυρίως από άτομα που πιστεύουν ότι πρόκειται για μια μορφή λογοκρισίας ή για μια υπερβολική και αδικαιολόγητη μορφή τιμωρίας. Επικριτές του φαινομένου αναφέρουν ότι η ακύρωση ανθρώπων ή οργανισμών είναι μια μορφή κοινωνικής απομόνωσης που καταργεί την έννοια της αμφισβήτησης και της εξέλιξης. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να έχει πει ή κάνει κάτι λάθος σε ένα σημείο της ζωής του, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινωνία δεν πρέπει να του επιτρέπει την αποδοχή και τη δυνατότητα αλλαγής. Η ακύρωση των ατόμων μπορεί να αποδειχτεί επικίνδυνη για τη δημοκρατική κοινωνία, καθώς αποτρέπει την ανοιχτή συζήτηση και την ανάπτυξη ιδεών μέσα από την αμφισβήτηση και τη διαφωνία.

Μια άλλη κριτική που έχει απευθυνθεί προς το Cancel Culture είναι η τάση να επικεντρώνεται σε ατομικά λάθη και να παραβλέπει συστηματικά τα πιο σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, τα οποία χρειάζονται συλλογικές δράσεις και πολιτικές για να επιλυθούν. Οι κοινωνικοί ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι το να στρέφει κάποιος την προσοχή του σε ένα μεμονωμένο περιστατικό ή λάθος δεν είναι το ίδιο με τη διόρθωση των θεμελιωδών προβλημάτων του συστήματος, όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η ανισότητα.

Η Επιρροή των ΜΜΕ και της Κοινωνίας

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) και οι influencers έχουν επίσης παίξει έναν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση του Cancel Culture. Οι ψηφιακές πλατφόρμες δίνουν τη δυνατότητα σε χιλιάδες ανθρώπους να εκφράσουν τη γνώμη τους για οποιοδήποτε θέμα, αλλά αυτή η ταχύτητα και η μαζικότητα του διαδικτυακού χώρου συχνά μετατρέπουν τις αντιδράσεις σε μια δημόσια δίκη χωρίς διαδικασίες και χωρίς την ευκαιρία για απολογία ή εξήγηση. Ο ρόλος των ΜΜΕ στην αναπαραγωγή ή στην παραμόρφωση των γεγονότων ενδέχεται να ενισχύει την πολωτική φύση του φαινομένου, με αποτέλεσμα να ενθαρρύνει τη “δημοκρατική τιμωρία” των ατόμων που θεωρούνται υπεύθυνα για μια αμφιλεγόμενη συμπεριφορά.

Περιπτώσεις “Cancel” στην ελληνική κοινωνία

Η κουλτούρα της ακύρωσης (Cancel Culture) στην Ελλάδα έχει επηρεάσει αρκετές περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια. Ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά περιστατικά είναι τα εξής:

1.      Πέτρος Φιλιππίδης και Δημήτρης Λιγνάδης

Οι δύο γνωστοί ηθοποιοί κατηγορήθηκαν για σεξουαλική κακοποίηση και υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από το κοινό, τα μέσα ενημέρωσης και άλλους επαγγελματίες του χώρου. Το κοινό στην Ελλάδα αντέδρασε έντονα, απαιτώντας κοινωνική απομόνωση των ατόμων αυτών πριν από την ολοκλήρωση των δικαστικών διαδικασιών, γεγονός που δημιούργησε έναν κοινωνικό και επαγγελματικό “εκτοπισμό”. Το φαινόμενο αυτό αποτέλεσε το επίκεντρο έντονων συζητήσεων σχετικά με την έννοια της δικαιοσύνης και της ακύρωσης ενός ατόμου πριν την καταδίκη του.

2. Αλέξανδρος Κοψιάλης

Ο γνωστός influencer και youtuber Αλέξανδρος Κοψιάλης βρέθηκε στο στόχαστρο του διαδικτυακού κοινού μετά από μια σειρά αμφιλεγόμενων δηλώσεων και πράξεων. Οι αντιδράσεις από τους χρήστες των social media ήταν έντονες και το κοινό άρχισε να αναθεωρεί τη θέση του απέναντί του. Η αντίδραση αυτή οδήγησε σε μια άμεση μείωση της δημοτικότητάς του και την απώλεια συνεργασιών με διάφορες εταιρείες και οργανισμούς. Το περιστατικό αυτό αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης που μπορεί να έχει η διαδικτυακή κοινότητα στην ακύρωση ενός δημόσιου προσώπου.

2.      Η περίπτωση του Λευτέρη Πετρούνια

Ο Ολυμπιονίκης Λευτέρης Πετρούνιας βρέθηκε σε αντιπαράθεση με την κοινή γνώμη λόγω δηλώσεων του που θεωρήθηκαν αμφιλεγόμενες και προσβλητικές για ορισμένα κοινωνικά ζητήματα. Παρά τις αθλητικές του επιτυχίες, το περιστατικό αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και οδήγησε σε μείωση της υποστήριξής του από κάποιες χορηγικές εταιρείες.

4. Influencers και Προκλήσεις σε Θέματα Ιδεολογίας

Η ελληνική κοινότητα των influencers έχει αντιμετωπίσει αρκετές φορές κατηγορίες για αμφιλεγόμενες θέσεις και απόψεις που έχουν δημοσιοποιηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου influencers είτε ακυρώνονται λόγω σχόλιών που θεωρούνται ρατσιστικά, σεξιστικά ή προσβλητικά, είτε γίνονται αντικείμενο διαμαρτυριών από το κοινό για τις επιλογές τους και τη στάση τους σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτές οι περιπτώσεις ενισχύουν τη συζήτηση για τη σημασία της δημόσιας ευθύνης των δημόσιων προσώπων, αλλά και για την υπερβολή ή την υπερβολική αντίδραση που μπορεί να συμβεί στον χώρο των social media.

Συμπεράσματα

Το Cancel Culture αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που εκφράζει τόσο την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη όσο και την ανησυχία για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Αν και έχει συμβάλει στην ευαισθητοποίηση για κοινωνικές αδικίες, υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγήσει σε υπερβολικές και αντιφατικές συμπεριφορές, οι οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν νέες κοινωνικές ανισότητες και να περιορίσουν τον διάλογο. Το ζήτημα του Cancel Culture απαιτεί μια πιο ισχυρή κοινωνική αναγνώριση του διαλόγου και της ανάπτυξης, προκειμένου να εξισορροπηθεί η ανάγκη για δικαιοσύνη με την αποδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας και την ευκαιρία για εξέλιξη.

Οδυσσέας Δημόπουλος, Ιστορικός