Παράλληλα, όμως η νοηματοδότηση τους σχετίζεται άμεσα με την κυρίαρχη ιδεολογία και πως αυτή τελικά διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και δρούμε ως πολίτες.
Ένας ιστορικός πολιτικός και θεωρητικός του PCI(Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα), ο Αντόνιο Γκράμσι εισήγαγε μία κομβική έννοια στο πολιτικό και όχι μόνο λεξιλόγιο: την ιδεολογική ηγεμονία. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην «ηγεμονία», δηλαδή την επικράτηση ορισμένων ιδεών και αξιών στο πολιτικό πεδίο, αλλά και στον τρόπο ομιλίας και σκέψης. Έτσι, η αντίληψη λέξεων, σκέψεων και γεγονότων περνάει μέσα από τα «φίλτρα» της ιδεολογικής ηγεμονίας και μέσα από αυτή τη διαδικασία τους προσδίδεται η ανάλογη αξιακή φόρτιση. Για παράδειγμα, αλλιώς αντιλαμβανόταν κάποιος τον όρο «δικαιώματα» τη δεκαετία του ’60 και του ’70 και αλλιώς σήμερα, ακριβώς γιατί έχει αλλάξει το κυρίαρχο παράδειγμα πολιτικής και άρα η κυρίαρχη ιδεολογία.
Το σημερινό πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας είναι πολύ διαφορετικό συγκριτικά με αυτό που είχε διαμορφωθεί 30 ή 40 χρόνια πριν. Ζούμε σε έναν πολυπολικό κόσμο, αφού αρχίζει και αποδομείται η μέχρι πρότινος κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ακόμη, βιώνουμε μία από τις πιο έντονες φάσεις του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης με ορισμένα χαρακτηριστικά: απαξίωση του κοινωνικού κράτους, μεγάλος αριθμός μεταναστευτικών ροών, άνοιγμα των συνόρων σε πολλά επίπεδα (εμπόριο, εργασία, μεταφορές) και μεταφορά της λήψης αποφάσεων από το εθνικό και στο υπερεθνικό επίπεδο. Η διαδικασία αυτή δεν είναι μια νομοτελειακή κατάσταση στην οποία ήρθε το σύστημα, αλλά εμφορείται από την κυρίαρχη ιδεολογία: του νεοφιλελευθερισμού.
Ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί ένα κράμα ακραίων φιλελεύθερων οικονομικών μεταρρυθμίσεων (αποκρατικοποιήσεις-ιδιωτικοποιήσεις, μείωση κοινωνικών δαπανών, αύξηση των δαπανών για την «εθνική ασφάλεια», είσοδος της αγοράς σε πεδία που μέχρι πρότινος υπήρχε το κράτος κ.ο.κ) και νεοσυντηρητικών αξιακών τοποθετήσεων (δόγμα «νόμος και τάξη», εναντίωση σε βασικά κοινωνικά δικαιώματα, ασφαλειοποίηση της μετανάστευσης, συντηρητικός εθνικισμός κ.ο.κ). Υπό τη σκέπη της νεοφιλελεύθερης ιδεολογικής ηγεμονίας, τα συστημικά ΜΜΕ αρθρώνουν λόγο αναφορικά με ζητήματα της καθημερινότητας, διαμορφώνοντας στάσεις και αντιλήψεις σχετικά με ένα μεμονωμένο γεγονός αφενός και καλλιεργώντας ορισμένες αξίες στους θεατές αφετέρου.
Όπως λοιπόν μπορούμε να παρατηρήσουμε κατά τη διάρκεια της τριβής με την τηλεόραση, το κατεξοχήν συστημικό μέσο ενημέρωσης στην Ελλάδα, έννοιες όπως «δημοκρατία», «σταθερότητα», «ανάπτυξη», «ελευθερία» και «ασφάλεια» αποκτούν διαφορετικό νόημα ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία. Για παράδειγμα, η έννοια της σταθερότητας ερμηνεύεται ως η εκλογή αυτοδύναμης κυβέρνησης από τον ελληνικό λαό. Άρα, η σταθερότητα συμβολίζει την ανάδειξη μιας ισχυρής κυβέρνησης και για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχει και το ανάλογο εκλογικό σύστημα. Από την άλλη, ένα αναλογικό σύστημα που διαμοιράζει τις έδρες αναλογικά με το ποσοστό των εκλογών χωρίς «bonus» ερμηνεύεται ως έλευση της αποσταθεροποίησης. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η έννοια της ασφάλειας που αποτελεί κορωνίδα του νεοφιλελεύθερου πολιτικού λόγου. Έτσι, αυτή ερμηνεύεται από τα μέσα ως η μείωση της εγκληματικότητας και η αυστηροποίηση των ποινών. Η λύση που προτείνεται στο πρόβλημα της ανασφάλειας είναι η αύξηση των διαθέσιμων πόρων για την ενίσχυση της αστυνομίας και ακολούθως η σκληρότερη στάση αυτής απέναντι στους πολίτες.
Στις έννοιες που είδαμε παραπάνω, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως τα ΜΜΕ χρησιμοποιούν ορισμένες ιδεολογικά φορτισμένες έννοιες για να παρουσιάσουν τη λύση απέναντι σε ορισμένα προβλήματα(πολλές φορές κατασκευασμένα) με παραδεδεγμένες λύσεις και προτάσεις. Έτσι, αφαιρούν από τον δέκτη τη δυνατότητα να αναρωτηθεί τις αιτίες αυτών των προβλημάτων ή αν αυτά συνιστούν πραγματικό θέμα και του θέτουν και ορισμένα διλήμματα σε πολιτική βάση: βιβλιοθήκες ή βαριοπούλες, σταθερότητα ή αποσταθεροποίηση, ανάπτυξη ή κρίση. Τα ψευτοδιλήμματα αυτά έχουν ισχυρή επιρροή σε ένα μέρους του εκλογικού σώματος που διαθέτει ως μόνο μέσο ενημέρωσης την τηλεόραση, οπότε διασκορπίζεται ο φόβος, η αγωνία και η ανασφάλεια και δημιουργούνται εχθροί (πχ μετανάστες) χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις ότι αυτοί ευθύνονται για μια σειρά από προβλήματα.
Συμπερασματικά, είδαμε πως η κυρίαρχη ιδεολογία μπορεί να μετατρέψει ορισμένες βαρυσήμαντες έννοιες σε όπλα προκειμένου να κανονικοποιηθούν καταστάσεις και πρακτικές μέσω των ΜΜΕ και μέσα από την ανανοηματοδότηση των λέξεων να προταθούν συγκεκριμένες πολιτικές λύσεις ως μονόδρομος στη λογική του TINA(There Is No Alternative). Η διαδικασία αυτή διαμορφώνει συνειδήσεις και αξιακά υπόβαθρα προκειμένου οι έννοιες να εντυπωθούν σε αυτά και να έρθουν στη συνέχεια οι λύσεις ως αυτοσκοπός. Ο τρόπος για να υπάρξει κάποια αλλαγή σε αυτή την κατάσταση δεν είναι απλός. Η συζήτηση όμως στο πεδίο του αντιπάλου ουσιαστικά σημαίνει την αποδοχή των εννοιών με το νόημα που αυτός τους δίνει και έτσι στη συνέχεια η αναζήτηση εναλλακτικής πέφτει σε αδιέξοδο. Γι΄αυτό μία προτεινόμενη λύση θα μπορούσε να είναι όχι τι προτείνουμε ως λύσεις αλλά ποιος είναι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα προβλήματα και τελικά τις κρίσιμες αυτές έννοιες συνολικά.
Κωνσταντίνος Αμαργιωτάκης, Φοιτητής τμήματος Πολιτικής Επιστήμης
